جامعه‌ای که به بلای دنیاطلبی دچار شود عدالت علوی را برنمی‌تابد

21 رمضان سالروز شهادت امیرالمومنین امام علی (ع) بود. بر همین اساس برای واکاوی این مساله که چرا جامعه عصر امیرمومنان امام علی (ع) عدالت علوی را برنتافت با حجت الاسلام محمدجواد یاوری پژوهشگر تاریخ اسلام به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:

حجت‌الاسلام محمد جواد یاوری در پاسخ به این سوال که چرا جامعه عصر امیرمومنان امام علی (ع) عدالت علوی حضرت را برنتافت، گفت: در پاسخ به این سوال چند علت حائز اهمیت است، نکته اول طبیعی است در هر جامعه‌ای که از محوریت توحید جدا شود و به سمت و سوی دنیا و دنیا گرایی حرکت کند شیطان هم کمک می‌کند که انسان‌ها را از مسیر توحید و ولایت الهی دور کند. به طور طبیعی برخی هم هستند که خواهان تحقق حکومت ولایی اهل بیت علیه السلام نیستند زیرا در این نوع حکومت عدالت برقرار می‌شود و آنها به ثروت، قدرت و پایگاه اجتماعی مبتنی بر هوا و هوس دنیوی نخواهند رسید.

وی افزود: علت دیگر این است که اگر یک جامعه اعم از افراد بی‌دین یا حتی دیندار نمازخوان و روزه دار به دنیا گرایی، تمسک به دنیا و منفعت طلبی به عنوان یک ارزش نگاه کنند و به آن دل بسته و وابسته شوند تغییر آن جامعه کار بسیار سختی می‌شود و عدالت علوی را بر نخواهد تافت. نمونه عینی آن کاری بود که خلفا انجام دادند، در زمان خلیفه دوم، وقتی بنی امیه در شام روی کار آمدند مسئله نژادپرستی و ثروت اندوزی را مطرح کردند و بین دین، ثروت، قدرت و پایگاه اجتماعی هیچ ممنوعیتی قرار ندادند و آن را تبدیل به یک فرهنگ کردند و تمایز در شخصیت افراد را به ثروت گره زدند و این اقدام جزو برنامه‌های اصلی حکومت خلفا بود. آنها تا جایی پیش رفتند که وقتی امیرمومنان امام علی (ع) به خلافت رسیدند برخی از اصحاب برجسته حضرت که به این فرهنگ عادت کرده بودند نزد ایشان آمدند و گفتند ما به یک شرط با شما بیعت می‌کنیم که بر سیره عثمان با ما برخورد کنید. یعنی اینکه حضرت هم باید اموال آنها را که از راه نامشروع به دست آمده بود از آنها نگیرد؛ اما امیرمومنان امام علی (ع) فرمودند که اگر حقی از بیت المال در خلخال و گردنبند یا کابین زنان شما باشد من آنها را از شما پس می‌گیرم، این هم یک دلیل دیگری بود که برخی عدالت علوی را برنتافتند.

این پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان اینکه مساله دیگری که سبب شد مردم عدالت علوی را برنتابند نقش دشمن بود، اظهار کرد: شایعه و تحرکات دشمن در تخریب شخصیت امیرمومنان امام علی (ع) به گونه‌ای بود که حضرت و حکومت ایشان را مخالف ارزش‌ها جلوه دادند. این بستری بود که به ویژه معاویه از آن استفاده کرد و اصحاب را بر علیه امیرمومنان امام علی (ع) تحریک می‌کردند تا جایی که بسیاری از اصحاب از کنار امیرمومنان امام علی (ع) فرار کرده و به معاویه می‌پیوستند.

حجت الاسلام یاوری با اشاره به عامل دیگری ابراز کرد: شاید مهمترین عامل نقشی بود که نظام قبایلی و ساختار قبایلی داشت. وابستگی و دلبستگی به نظام قبیله‌ای سبب شد که رقابت، حسادت، فخر فروشی و نفرت پراکنی شیوع پیدا کند. بنابراین بسیاری از قبایل شرافت خاندانی را مطرح کرده و به آن فخر می‌کردند. جریانات و عواملی سبب تحریک آنها می‌شد. به خصوص در دوره خلفا، قبایلی مثل بنی‌امیه که خود را مهمتر و برتر جامعه معرفی می‌کردند و می‌خواستند تسلط داشته باشند بنابراین امثال معاویه و شخصیت‌های نظیر او را به گونه‌ای در جامعه مطرح کردند که باید همه باید پیرامون آنها جمع بشوند تا به آنچه می‌خواهند برسند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: نکته مهم دیگر این بود که امیرمومنان امام علی (ع) بیت المال را حق مردم می‌دانستند و در تقسیم آن عدالت را رعایت می‌کردند و در این امر و مسائل اقتصادی با هیچکس مسامحه و مصالحه نمی‌کردند. شاید در برخی مسائل سیاسی مصلحت اندیشی می‌کردند اما در مسائل مالی و اقتصادی هیچگاه مسامحه و مصالحه نکردند و از چیزی هم گذشت نمی‌کردند. همین مساله سبب شد که حتی برادر ایشان عقیل هم مدتی از ایشان جدا شوند اگرچه پس از آن پشیمان شده و به سمت امیرمومنان امام علی (ع) برگشتند یا افراد دیگر از دست کارهای امیرالمومنان امام علی (ع) ناراحت بودند که ایشان بین عرب و عجم تفاوتی قائل نبودند. در صورتی که خلفا بر این تفاوت و تبعیض قائل بودند. همچنین از وابستگان امیرالمومنان امام علی (ع) درخواست دریافتی بیشتری از بیت المال می‌کردند که پاسخ حضرت به آنها منفی بود. این عامل اصلی بود که در حکومت الهی و ولایی امیرمومنان امام علی (ع)، کسانی که منفعت آنها بر خلاف سیره حضرت بود از امام جدا شوند و عدالت علوی را برنتابند.