آموزش در مدارس، شاه‌کلید حفظ محیط زیست و توسعه پایدار

 

آسیب‌های محیط زیستی به اندازه‌ای افزایش پیدا کرده‌اند که انسان امروزی نیاز به راه‌حل‌هایی برای ترمیم رابطه خود با محیط دارد. آموزش محیط زیست یکی از بهترین راه‌حل‌ها برای بهبود این رابطه است. آموزش محیط زیست نوعی آموزش است که به کمک آن این توانایی به اشخاص داده می‌شود تا بتوانند مشکلات محیط زیستی را شناسایی کنند، توانایی بررسی این مشکلات را بدست آورند و در نهایت در عمل بتوانند در راستای حل این مشکلات قدم بردارند.

با این حال به‌دلیل گستردگی آموزش محیط زیست، هیچ کشور، نهاد و یا سازمانی به‌تنهایی نمی‌تواند امید به پیشرفت در این زمینه را داشته باشد.به همین دلیل است که یکی از راهبردهای مهم آموزش محیط زیست به اشتراک‌گذاری دانسته‌ها و تجربه‌ها میان کشورها و سازمان‌های مختلف است.

از آنجا که یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های آموزش محیط زیست به اشتراک گذاشتن و استفاده بهینه از مدل‌های موفق کشورهای دیگر در این زمینه است، اجرای مطالعات تطبیقی می‌تواند نقش بسیار مهمی در پیشرفت آموزش محیط زیست در جهان و خصوصا کشورهایی مانند ایران داشته باشد.

با توجه به این رویکرد، «سورنا زندی» و «مهران فرج الهی» در پژوهشی تحت عنوان «آموزش محیط زیست و توسعه پایدار» به واکاوی تجربه استرالیا پرداخته‌اند تا ضمن تکمیل ادبیات حوزه آموزش محیط زیست، با بهره‌مندی مؤثر از یافته‌های این کشور به ارائه پیشنهادهایی مناسب برای ایران بپردازند.

در ادامه مختصری از این پژوهش را می‌خوانید:

آموزش محیط زیست در استرالیا با اجرای «پروژه آموزش محیط زیست» از سال 1978 توسط مرکز برنامه‌های درسی استرالیا آغاز شد. پروژه آموزش محیط زیست در سطح ملی بوده که نمایندگانی از ایالت‌های مختلف در آن حضور داشتند. در سال 2001 دولت استرالیا با همکاری ایالت‌ها، مدارس پایدار استرالیا را ایجاد کرد. اهداف این طرح عبارت بودند از ارائه منابع، تلفیق موضوع پایداری در سیاست‌ها و برنامه درسی مدارس و مشارکت اولیا و جامعه در پروژه پایداری.

*آموزش برای آینده پایدار

در سال 2005، وزارت محیط زیست، آب، میراث فرهنگی و هنر استرالیا سندی با عنوان «آموزش برای آینده پایدار: بیانیه آموزش محیط زیست ملی برای مدارس استرالیا» تدوین کرد که شامل توصیف محیط زیست و توضیح اهداف آموزش محیط زیست و توسعه پایدار برای کلاس‌های اول تا دوازدهم بوده و در آن نتایج برنامه‌های آموزش محیط زیستی در استرالیا نیز پیش‌بینی شده است.

این سند برای معلمان، مدارس و تدوین‌کنندگان برنامه‌های درسی طراحی و در آن بر این نکته تأکید شده است که برنامه‌های سند باید در کنار و به‌صورت تلفیقی در برنامه‌های آموزشی ایالت‌ها اجرا شوند.

*برنامه درسی پایدار

در سال 2010، با انتشار «چارچوب برنامه درسی پایدار» این اقدامات به طور مشخص دانش‌آموزان استرالیایی را مورد توجه قرار داد. در قالب این چارچوب، آنچه دانش‌آموزان ممکن است برای زندگی پایدار نیاز به یادگیری آن داشته باشند، توصیف شده است.

*زندگی پایدار، منابع انسانی و شبکه‌های محلی

انجمن آموزش محیط زیست استرالیا سه نقش اصلی خود را به‌صورت ترویج گسترده‌ترین و مؤثرترین برنامه‌های آموزشی برای کمک به مردم برای زندگی پایدار، حمایت از اعضای خود و سایر منابع انسانی در این موضوع از طریق توسعه حرفه‌ای و ارتقای شبکه‌های محلی به‌منظور تسهیل در همکاری و به اشتراک‌گذاری مهارت‌ها ایفا کرده است.

ایفای این سه نقش توسط انجمن از طریق فراهم کردن منابع حرفه‌ای برای مربیان و حمایت در سطوح ملی و ایالتی انجام می‌شود.

*پیامدها و دستاوردها

بررسی پروژه‌های انجام شده تا سال 2015 بر اساس گزارش‌های سالانه انجمن آموزش محیط زیست استرالیا و انطباق دادن آنها با چشم‌انداز، اولویت‌ها و اهداف تعیین شده نمایانگر سه دستاورد مهم در کشور استرالیا است: 1- تأمین مالی، 2- ایجاد شبکه حرفه‌ای و 3- توسعه مشارکت.

تأمین مالی از طریق طیف وسیعی از ابتکارات و عضوگیری جوامع و سازمان‌ها قابل تحقق است. این عضوگیری همچنین موجب اشاعه اطلاعات محیط زیستی در سراسر کشور استرالیا و باعث انعطاف‌پذیری بیشتر در امر آموزش محیط زیست نیز شده است.

ایجاد یک شبکه حرفه‌ای از طریق تبدیل شدن به شبکه حرفه‌ای پیشرو و قوی توسط اعضای انجمن، دولت‌ها، جوامع و کسب و کار در نظر گرفته می‌شود که جهت‌گیری راهبردی پیش‌بینی‌شده‌ای را برای اطلاع‌رسانی و ایجاد ظرفیت‌ها به شیوه‌ای انطباقی و انعطاف‌پذیر برای رویارویی با چالش‌های آینده ارائه می‌دهد.

توسعه مشارکت نیز از طریق مذاکرات و تثبیت طیف وسیعی از مشارکت‌ها برای ارتقای مبادلات بین رشته‌ای و بین نسلی مورد نیاز برای احترام به همه روایت‌های مرتبط با مسائل محیط زیستی انجام می‌شود.

**وضعیت آموزش‌های زیست‌محیطی در ایران

آموزش محیط زیست و توسعه پایدار به‌منظور برقراری ارتباط آگاهانه انسان با محیط زیست، ارتقای آگاهی همگانی و افزایش سواد محیط زیستی در سطوح مختلف اعم از کودکان و بزرگسالان در گام نخست نیازمند برنامه‌ریزی جامع، جذب منابع مالی و همچنین مشارکت طیف وسیعی از ذینفعان اعم از شهروندان عادی، والدین و مربیان و همکاری نهادها، مراکز و موسسات و سازمان‌های مختلف اعم از دولتی و غیردولتی به‌منظور تحقق اهداف تعیین شده است.

تحقق این هدف در وهله نخست نیازمند گام‌های اساسی در حوزه محیط زیست همچون تدوین سند ملی آموزش محیط زیست و تصویب آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی، برنامه‌ریزی آموزشی و درسی در سطح دانشگاه‌ها، برنامه‌ریزی آموزشی و درسی در سطح مدارس و تصویب آن در شورای عالی آموزش و پرورش، برنامه‌ریزی آموزش‌های غیر رسمی و تصویب آن در شورای فرهنگ عمومی و تأمین کمک‌های مالی توسط نظام بودجه‌بندی دولت، جذب کمک‌های خیرین و نذورات مردمی است.

گفتنی است که تاکنون در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه درسی ملی ایران به‌طور غیر مستقیم موضوع محیط زیست مورد توجه قرار گرفته است.

برای مثال در سند تحول بنیادین اشاره شده است که دانش‌آموزان با قدرشناسی و درک زیباشناسانه آفرینش الهی و مصنوعات هنرمندانه بشری، درک مفاهیم فرهنگی میان فرهنگی و بهره‌گیری از قدرت تخیل، توانمندی‌های لازم در خلق آثار فرهنگی و هنری را بدست می‌آورند و برای حفظ و تعالی میراث فرهنگی، تمدنی و هنری در سطح ملی و جهانی بر اساس نظام معیار می‌کوشند.

دانش‌آموزان در برنامه‌های زیست‌محیطی با درک مفاهیم بهداشت فردی و اجتماعی و مسائل زیست بوم طبیعی و شهری به منزله امانات الهی، شایستگی حفظ و ارتقای سلامت فردی و بهداشت محیطی را کسب می‌کنند و با ورزش و تفریحات سالم فردی و گروهی به نیازهای جسمی و روانی خود و جامعه براساس اصول برگرفته از نظام معیار اسلامی پاسخ می‌دهند.

همچنین در برنامه درسی نیز اشاره شده است که برنامه‌های درسی و تربیتی باید ضمن تأکید بر ویژگی‌های مشترک، به تفاوت‌های ناشی از محیط زندگی، جنسیتی و فردی دانش‌آموزان توجه کرده و از انعطاف‌ لازم برخوردار باشد.

علاوه براین حوزه سلامت و تربیت بدنی به‌دنبال برقراری سلامت کامل جسمی و روانی دانش‌آموزان به عنوان امانت الهی و به‌کارگیری روش‌های درست انجام فعالیت جسمانی، ارتقای توانایی‌های بدنی حرکتی، تبیین روش‌های تفریحی سالم و ترویج بهداشت و اصول سالم زیستن و پیشگیری از ایجاد بیماری و اختلال و معلولیت‌های اندامی و توانمندسازی افراد در تسلط بر رفتار خود و حفظ سلامت است.

*مینا اینانلو

منابع:

سورنا زندی و مهران فرج‌الهی، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار واکاوی تجربه استرالیا، نشریه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال دوازدهم، شماره اول، 1402