بحران اعتماد به‌نفس سرمنشأ گرایش نوجوانان به سیگار

سبک فرزندپروری مقتدرانه همراه با منطق؛ راهکار پیشنهادی

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

تأسف‌بارتر اینکه سیگار اعتیادآور است؛ به همین جهت است که رهایی از اعتیاد حاصل از سیگار، دشوار است و همین امر دلالت بر اهمیت پیشگیری برای از میان بردن یا کاستن این معضل دارد.

از طرفی نتیجه تحقیقات به‌عمل آمده نشان می‌دهد که بیشتر سیگاری‌های امروز، سیگار کشیدن خود را از سنین زیر 18 سال و در دوران نوجوانی شروع کرده‌اند، بنابراین لازم است که برنامه‌ریزی جدی و اقدامات پیشگیرانه انجام شود. بنابراین از آنجا که خانواده و گروه همسالان یک رکن تربیتی تأثیرگذار در دوره حساس نوجوانی به حساب می‌آیند برآن شدیم تا در این باره با دانش‌آموخته دکترای تخصصی روان‌شناسی کودک و نوجوان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سمانه حقیری با بیان اینکه سیگار کشیدن در بین نوجوانان در هر صورت کوتاه‌مدت و بلندمدت، عوارض جسمی و روانی بسیاری را به‌دنبال دارد، گفت: عوارض جسمانی این موضوع همچون مشکلات ریوی، افزایش خلط گلو، تنگی نفس، سرفه‌های مزمن، خس‌خس کردن سینه، تغییر رنگ دندان‌ها و غیره برکسی پوشیده نیست؛ بنابراین نخستین موضوع در راستای پیشگیری و درمان این مسئله، به اطلاع زودهنگام والدین نسبت به ابتلای کودک به این نوع از اعتیاد بازمی‌گردد.

وی با تأکید بر اینکه اطلاع زودهنگام والدین اهمیت بالایی دارد زیرا هرچقدر این معضل به‌صورت مزمن‌تر در نوجوانان ادامه پیدا کند یقیناً درمان با دشواری بیشتری همراه خواهد شد، تشریح‌کرد: توجه به این موضوعات بدان جهت حائز اهمیت است که عوارض روانی این معضل در بسیاری از موارد به‌صورت زودهنگام همچون عوارض جسمانی قابل رؤیت نیست.

وی با اشاره به اینکه والدین یقیناًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًًً به‌راحتی می‌توانند بوی سیگار را از لباس نوجوان و به هنگام نفس کشیدن او متوجه شوند، تشریح کرد: قبل از هر چیزی آنچه که باعث می‌شود نوجوانان به سمت استعمال سیگار کشیده شوند این است که آن‌ها وارد مرحله جدیدی از زندگی شده و در این دوره چیزی‌هایی را تجربه می‌کنند که قبلاً تجربه نکرده، حال آنکه این تغییرات حتی در بدن او نیز اتفاق می‌افتد.

این روان‌شناس کودک و نوجوان ادامه داد: درواقع دختر یا پسر نوجوان در سن بلوغ یکسری تغییرات را در بدن و خلق و خوی خود می‌بیند که کنار آمدن با این مسئله برای بسیاری از نوجوانان مشکل ایجاد و آن‌ها را دچار اضطراب و استرس می‌کند.

حقیری ادامه داد: در این بین فرهنگی که از طریق رسانه‌ها (در بیشتر فیلم‌ها در صورت مواجه شدن مشکل و عصبانیت افراد برای رسیدن به آرامش مبادرت به کشیدن سیگار می‌کنند) رواج یافته و به آن‌ها یاد داده سیگار تا حدود زیادی می‌تواند اضطراب و استرس را کنترل کند نیز بی‌تأثیر نیست.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از مسائل حائز اهمیت در چرایی بروز این مشکل، گروه دوستان و همسالان است، اذعان کرد: پیدا کردن دوست در دوران نوجوانی مهم‌ترین اتفاق است زیرا از دایره خانواده خارج شده حال آنکه تا این سن تحت پوشش خانواده بوده اما دیگر دوست ندارد تحت سلطه خانواده قرار گیرد چون علاقه‌مند که در بین جمعی باشد که استقلال او را بپذیرند.

وی ادامه داد: مسئله این است که بیشتر خانواده‌ها به‌ویژه خانواده‌های سنتی در مواجهه با نوجوان به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی او همچنان کودکی است که محتاج والدین است در صورتی که نوجوان احساس بزرگ شدن و بی‌نیازی از والدین را دارد.

این دانش‌آموخته دکتری روان‌شناسی تخصصی کودک و نوجوان با تأکید بر اینکه در این دوره اگر والدین بخواهند دائماً کنار نوجوان باشند، می‌تواند چالش‌های بسیاری را ایجاد کند افزود: زیرا این رویکرد این احساس را متبادر می‌کند که استقلال او زیر سؤال می‌رود.

حقیری با اشاره به اینکه وجود این احساس (زیر سؤال رفتن استقلال) در نوجوان خود ایجادکننده اضطراب و استرس است، اذعان کرد: از طرفی پس از پیدا کردن دوستانی که بتوانند فرزند نوجوان ما را درک کنند تأیید شدن او در گروه دوستان و همسالان نیز یکی دیگر از مسائل استرس‌زا است.

وی با اشاره به اینکه وقتی نوجوان به‌تازگی در یک جمع قرار می‌گیرد به‌راحتی نمی‌تواند بپذیرد که در پاسخ به خواسته‌های نامناسب دوستانش جواب منفی دهد زیرا از طرد شدن هراس دارد، در صورتی که این موضوع اعتماد به‌نفس نوجوان را زیرا سؤال می‌برد، خاطرنشان کرد: به همین دلیل است که حتی اگر بتواند در برابر این خواسته‌ها نه بگوید بعداً همین اضطراب ناشی از طرد شدن باعث می‌شود که بازهم به سمت آن سیگار کشیده شود.

این روان‌شناس کودک و نوجوان افزود: موضوع بعدی این است که نوجوان می‌خواهد ادای یک بزرگسال را دربیاورد و به بقیه بگوید که بالغ شده و رشد کرده، پس منطبق با فرهنگ‌سازی که از طریق فیلم و سریال‌ها می‌شود ژست‌هایی می‌گیرد که در آن افراد به‌راحتی مواد مخدر استفاده کرده و یا سیگار می‌کشند.

حقیری با بیان اینکه کشیدن سیگار با این ذهنیت به نوجوان ما اعتماد به‌نفس می‌بخشد، تشریح کرد: از طرفی نوجوان در سنینی قرار گرفته که بسیار کنجکاو است پس دوست دارد همه‌چیز را کشف کند، احساس می‌کند زین‌پس هویتی جداگانه از یک کودک دارد و باید بتواند هویت خود را پیدا کند.

وی با تأکید بر اینکه دوره نوجوانی درواقع دوره بحران هویت هر فرد است تشریح کرد: این بحران هویت خود یک چالش بزرگ است که به عنوان یک اهرم او را به سمت کشیدن سیگار ببرد زیرا این بحران خود منجربه اضطراب و استرس است از طرفی هم برحسب کنجکاوری دوست دارد حس بعد از سیگار کشیدن را تجربه کند.

این روان‌شناس نوجوان با بیان اینکه محرک بعدی در کشیده شدن نوجوان به سمت سیگار رفتار والدین است، تشریح کرد: اینکه والدین چطور می‌توانند نقش یک دوست را برای فرزندانشان در این سنین بازی کنند از اهمیت بالایی برخوردار است.

حقیری ادامه داد: اهمیت این مسئله بدان جهت است که به‌زعم ما روان‌شناسان 70 درصد آموزش و یادگیری در این سنین از طریق همسالان و تنها 30 درصد آن توسط والدین است اما متأسفانه والدین کل 70 درصد را کنار گذاشته و معتقد به نقش 100 درصدی هستند.

وی با بیان اینکه در این رویکرد والدین معتقدند هر آنچه لازم است که فرزندان برای زندگی آینده بیاموزند را باید از طریق آن‌ها ‌به‌صورت 100 درصدی کسب کنند، حال آنکه این رویکرد با روحیه استقلال‌طلبانه نوجوان در تناقض است، ابراز کرد: نوجوان در این دوره دوست ندارد تحت سلطه باشد و حتی رویکرد غیر نصیحت‌وارانه والدین را نیز در قالب موعظه قرار می‌دهد و نمی‌پذیرد؛ بنابراین در صورت وجود این رویکرد از سوی والدین فرزند وارد فاز مقابله با آن‌ها می‌شود.

وی ادامه داد: بنابراین به رسمیت شناختن استقلال، هدایت گروه همسالان، تقویت قدرت نه گفتن و درنهایت بالا بردن اعتماد به‌نفس در نوجوانان که تا حدود زیادی مرتبط با سبک فرزندپروری در سنین کودکی است، می‌تواند نقش پیشگیرانه و بازدارنده در ارتباط با استعمال دخانیات و رفتارهای پرخطر ازسوی نوجوانان داشته باشد.

این روان‌شناس تخصصی کودک و نوجوان با تأکید بر اینکه باید پذیرفت که با رسیدن فرزند به دوره نوجوانی و احساس استقلالی که در او ایجاد می‌شود، دیگر پذیرای پدر یا مادر مستبد و یا کنترل‌گر نخواهد بود، اذعان کرد: در مقابل سبک فرزندپروری سهل‌گیر نیز خود مسئله‌ساز خواهد بود زیرا نوجوان از کودکی با این موضوع مواجه بوده که در مقابل رفتارهای غلط او واکنشی نخواهد بود پس بی‌محابا در این عرصه برای لذت بردن از زندگی به توصیه دیگران یا حس کنجکاوی گام برمی‌دارد.

تحقیری با بیان اینکه هر دو مدل سبک فرزندپروری عنوان‌شده سبک‌هایی هستند که کودک را در نوجوانی به سمت رفتارهای پرخطر و به‌ویژه استعمال دخانیات و اعتیاد رهنمون می‌کنند، ابراز کرد: بر این اساس اگر والد یا والدین سبک فرزندپروری مقتدرانه منطقی را از دوران کودکی در مواجهه با فرزند خود در پیش بگیرند و این اطمینان را بدهند که او و احساساتش را در این دوران درک می‌کنند و آن را می‌پذیرند، تعامل منطقی شکل گرفته و در قامت یک دوست و همسال فرزند خود می‌توانند در کنار او باشند.

وی افزود: البته خانواده باید به این امر واقف باشد که صحبت کردن با نوجوان کار آسانی نیست و ممکن است نظرات آن‌ها مورد قبول واقع نشود و حتی نسبت به حرف‌های آن‌ها از خود واکنش نشان دهد، پس والدین باید روش درست صحبت کردن را نیز بیاموزند.

این روان‌شناس کودک و نوجوان با تأکید بر اینکه حتی در صورت تجربه یک‌باره نوجوان بر اساس کنجکاوی رفتار غلط والدین او را به تکرار کار وا می‌دارد، خاطرنشان کرد: درواقع تأکید بر روی اشتباهات، تداعی و بیان چندین‌باره کار اشتباه گذشته این ذهنیت و باور را در نوجوان ایجاد می‌کند که دیگر اعتماد لازم وجود ندارد.

حقیری با بیان اینکه حفظ احترام نوجوان در خانواده یکی دیگر از مسائل حائز اهمیت است، اظهار کرد: بنابراین پرخاشگری و سرزنش کردن و جملاتی همچون تو نمیفهمی چون تجربه‌ات کم است در مواجهه و رفتار با نوجوان در خانواده به‌ویژه از سوی والدین باعث تحقیر نوجوان می‌شود.

وی ادامه داد: این در حالی است که نه‌تنها تحقیر به نوجوان اضطراب و استرس وارد می‌کند بلکه ممکن است به اهرمی برای کشیدن نوجوان به سمت اعتیاد بدل شود.

این روان‌شناس تخصصی کودک و نوجوان با اشاره به اینکه ما معمولاً در گرفتار شدن نوجوان به دام سیگار با بحران اعتماد به‌نفس مواجهیم، تصریح کرد: چون افراد در دوران نوجوانی احساس قدرتمندی دارند، اگر اعتماد به‌نفس بالایی داشته باشند در برابر پیشنهادها و وسوسه‌های دوستان و خودش می‌تواند نه بگوید.