سپهرغرب، گروه خبر - سمیرا گمار :سیزدهم فروردین ماه سال جاری ارتش اسرائیل با حمله هوایی به ساختمان کنسولگری سفارت ایران در دمشق، ساختمان کنسولی ایران در این منطقه را تخریب کرده و موجب به شهادت رسیدن جمعی از فرماندهان و مستشاران نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد.

بلافاصله بعد از حمله رژیم صهیونیستی مقامات ایرانی یکصدا از پاسخ سخت و تنبیه متجاوز خبر دادند که اگرچه زمان و مکان آن نامعلوم، اما وقوع آن حتمی بود و تردیدی در این خصوص وجود نداشت.

در نهایت شامگاه یکشنبه گذشته یک اتفاق بزرگ به وسعت تاریخ ایران قدرتمند در کشور ما رقم خورد و آن پاسخ موشکی کشورمان به رژیم منحوس اسرائیل در حمله به بخشی از خاک سفارت ایران در سوریه بود.

عملیات «وعده صادق» که آغاز شد بیش از دو ساعت به طول انجامید تا به هدف برسد و تقریباً همه شهروندان ایرانی در شهرهای مرزی اطلاع داشتند و می‌دیدند که پهبادها و موشک‌ها در حال حرکت به سمت اسرائیل هستند، اما شبکه خبر به‌عنوان منبع اصلی در صدا و سیما در قالب یک خلاصه خبر عنوان می‌کرد که ده‌ها پهباد و موشک ایران به سمت اسرائیل شلیک شد و بعد در ادامه مرتباً آن را تکرار می‌کرد. در حالی که همان شب تا صبح روز دوشنبه، رادیو و تلویزیون‌های سراسر دنیا به ماجرای حمله ایران به اسرائیل پرداختند و این شبکه به‌عنوان مثال می‌توانست التهابی که در رسانه‌های غربی وجود داشت را گزارش کند.

در سایر رسانه‌ها نیز همین ضعف وجود داشت و اگرچه روزنامه‌ها و مطبوعات چند ساعت بعد می‌توانستند در فضای غیر آنلاین خود به این موضوع پرداخته و از فضای به‌وجود آمده و عملیات رخ داده، گزارش‌های تحقیقی داشته باشند، با کارشناسان و افرادی که در عملیات بودند گفت‌وگو کنند، از لحظه‌های شیرین عملیات بنویسند، از لحظه‌های ترسناک عملیات بگویند و این موارد را به خوانندگان عرضه کنند، متأسفانه اغلب در سردرگمی و سکوت به سر می‌بردند! وضعیت رسانه‌های محلی نیز از این قضیه مستثناء نبوده و این رخداد بزگ تاریخی با کم‌توجهی آن‌ها مواجه شد.

به هر ترتیب با توجه به آنچه ذکر شد، خبرنگار گروه خبری سپهر به سراغ کارشناس رسانه و مروج سواد رسانه‌ای رفته و درخصوص اینکه نقش رسانه‌ها در هنگام وقوع حوادث و رویدادهای امنیتی و سیاسی چیست و سِیر اطلاع‌رسانی و تحلیل عملیات‌ها چگونه باید باشد؟ گفت‌وگویی ترتیب داده که در ادامه ماحصل آن را می‌خوانید:

انسجام‌بخشی و تثبیت روانی کارکرد رسانه در رویدادهای امنیتی

محمد لسانی در ابتدای سخنان خود در گفت‌وگو با خبرنگار سپهرغرب با بیان اینکه اطلاع‌رسانی در رسانه‌ها جزو نخستین وظایف آن‌هاست، عنوان کرد: جدای از این وظیفه اولیه، وظایف دیگری مثل بسیج‌کنندگی، انسجام‌بخشی و تثبیت روانی نیز بر عهده رسانه‌هاست که در حوادث و رویدادهای امنیتی و سیاسی از کارکردهای ثانویه مهم آن‌ها به‌شمار می‌رود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: عموماً در اتاق خبر یا (اگر شبکه ماهواره‌ای، تلویزیونی باشد) در نیوز روم که استودیوها و تحریریه‌های خبر پخت و پز اصلی را انجام می‌دهند، متخصصان عملیات روانی، متخصصان گزارش‌نویسی و عملاً فرم‌بندی پیام در این رسانه‌ها حاضر هستند تا به مردم اطلاع‌‌رسانی کنند.

این کارشناس رسانه گفت: نکته‌ای وجود دارد اینکه نقش‌های متفاوتی در رسانه داریم که شامل مجری خبر، خبرنگار، نقش مفسر و تحلیلگر و نقش مدیر یا مسئولی که از او دعوت می‌شود به‌صورت تلفنی یا حضوری حاضر شود، در این زمره است.

لسانی سپس تأکید کرد: در رویدادهای امنیتی و سیاسی مجری و خبرنگار عمومی اطلاعاتی ندارند و کلی‌گویی می‌کنند، در این زمینه نقش و حضور خبرنگار تخصصی یا تحلیلگر کارشناس بسیار مهم است؛ مثلاً شما در شبکه ایران اینترنشنال می‌بینید که چطور با حجم بالایی از کارشناس‌های مجازی و ویدیوئی، رویدادهای مختلف را پوشش داده و به اطلاع مخاطبان خود می‌رساند.

وی در ادامه سخنان خود با ابراز انتقاد از نحوه اطلاع‌رسانی و پوشش خبری عملیات وعده صادق در قبل از حمله، حین و بعد از آن، تصریح کرد: به نظر من، در سه زمان طلایی مذکور هیچ پیوست رسانه‌ای و اقدام رسانه‌ای انجام نشد که زمان پیش از حمله قابل چشم‌پوشی است چراکه ملاحظات امنیتی وجود داشت که زمان و روش حمله برملا نشود بنابراین جمهوری اسلامی سکوت محض داشت و این مسئله حتی در انسان رسانه‌ها هم وجود داشت.

حین و بعد از عملیات پیوست رسانه‌ای نداشتیم

این مروج سواد رسانه‌ای متذکر شد: در دو بخش بعدی، یعنی حین حمله و پس از حمله نیز به هیچ عنوان پیوست رسانه‌ای و جوابگویی به شبهات، اسطوره‌سازی و روایت‌سازی وجود نداشت! برای همین به نظرم همان‌طور که یک فیلم سینمایی کارگردان و یک عملیات نظامی فرمانده دارد، یک عملیات رسانه‌ای نیز باید استراتژیست و کارگردان داشته باشد.

لسانی اظهار کرد: در عملیات بزرگ وعده صادق، ما در میدان رسانه فاقد استراتژیست و کارگردانی در صحنه عملیات رسانه‌ای بودیم و بسیاری از فتوحات و گل‌هایی که زدیم را نتوانستیم به جامعه، کارشناسان و اصحاب رسانه منتقل کنیم تا آن‌ها بدانند و تولید افتخار، ابهت و غرور ملی کرده و یک فضای حال خوب‌کن ایجاد کنند.

وی در پاسخ به این سؤال که وظیفه مطبوعات وقتی نمی‌توانند به‌صورت آنلاین اخبار را منعکس کنند، چیست؟ توضیح داد: ما در حال حاضر «ژورنالیسم آنلاین» داریم و همین ژورنالیسم آنلاین باعث شده مطبوعات آنلاین داشته باشیم و به همین جهت خود مطبوعه یا نشریۀ برند دارای زیست 24 ساعته است.

این کارشناس رسانه اعلام کرد: امروز در همه جای دنیا رسانه‌های مکتوبِ برجسته، سایت‌‎ها و شبکه‌های اجتماعی دارند؛ به عبارت دیگر پیوست سوشال مدیا و پیوست رسانه‌های اجتماعی باعث می‌شود که روزنامه‌ها بتوانند یک زیست 360 درجه مجازی و مکتوب به‌صورت توأم داشته باشند.

نوآوری و تولید در رسانه‌ها، تنوع اطلاع‌رسانی را بالا می‌برد

لسانی تقسیم کار بین رسانه‌های بین‌الملی، ملی، منطقه‌ای و محلی را نیز درست ارزیابی کرد و گفت: به‌نظر می‌رسد تقسیم کار درستی صورت گرفته بود؛ هرکدام از این رسانه‌ها ویژگی‌ها، مخاطبان و مزیت‌های رقابتی دارند؛ اینکه یک رسانه محلی عملاً همان حرفی بزند که رسانه ملی می‌زند تنوع خبری آسیب می‌بیند، باید این تنوع وجود داشته باشد اما اینکه نوآوری و تولید در رسانه‌های ما باشد بسیار لازم و تنوع‌بخش است؛ حتی مثلاً یک رسانه محلی در استان بخش ترجمه دارد یک مطلب خیلی خوب راجع به این عملیات ترجمه می‌کند و رسانه‌های ملی همان را انعکاس می‌دهند.

وی در پایان سخنان خود در این بخش، اضافه کرد: در این صورت خلاقیت بخش‌های مختلف به رسانه ملی سرریز می‌کند که الگوی خوبی است. یا بالعکس از یک رویداد ملی برش‌های محلی می‌گیریم؛ ممکن است مردم در این شور پیروزی و غرور ملی، شادی کرده باشند عکاس محلی ما عکس‌هایی می‌گیرد که در سطح کشور منعکس می‌شود؛ مثلاً در عملیات وعده صادق از گرگان و چند شهر دیگر فیلم‌ها و عکس‌هایی از شادی مردم داشتیم که در ساعات اولیه برش منطقه‌ای محله‌ای و حتی ملی جغرافی ما را نمود می‌داد و اتفاق بسیار خوبی بود.

در پایان باید گفت؛ با توجه به آنچه گفته شد انتظار می‌رود رسانه‌های ما از حاشیه امن بیرون آمده و از قبل با طراحی یک راهبرد درست رسانه‌ای میدان اطلاع‌رسانی را مدیریت و راهبری کنند. این امر هم به ترمیم چهره رسانه‌های داخلی در پوشش حوادث و رویدادها کمک کرده و هم رسانه‌های بیگانه را از اعتبار ساقط خواهد کرد.

گاهی برخی از مردم ما حاضر به شنیدن صدای رسانه‌های داخلی نیستند چون فکر می‌کنند آنچه آن‌ها می‌گویند با واقعیت و حقیقت رخ داده در تضاد و تقابل است. با توجه به اینکه متخصصان امر سواد رسانه نیز بر تحلیل و پوشش خبری عملیات اخیر (وعده صادق) انتقاد دارند می‌توان این کاستی را در برهه‌های آتی جبران کرد و با آمادگی بیشتری به تحلیل و تحقیق در این خصوص پرداخت.

نقش مهم رسانه در جهت‌دهی افکار عمومی و ایجاد غرور ملی، یا خدای ناکرده تشویش و اضطراب در بحران‌ها و وقوع حوادث بر هیچ‌کس پوشیده نیست. امید که با داشتن پیوست‌های رسانه‌ای منسجم در راه اعتلای وطن و قهرمانانی که در خلق حوادث کم‌نظیر در راستای عدالت، آزادی، استقلال و شرف این ملت گام برمی‌دارند بتوانیم موفق‌تر از قبل عمل کنیم.

در عملیات وعده صادق به‌ اندازه کافی با رسانه‌ غرورآفرینی نکردیم