دین اسلام، دستورات صریح و روشنی برای روابط اجتماعی انسان‌ها دارد و نه‌تنها به تکامل معنوی انسان‌ها توجه می‌کند؛ بلکه به ساختن یک جامعه الگو نیز توجه دارد.

حقوق شهروندی

شهروندی در اسلام به‌عنوان یک مفهوم گسترده و مهم مطرح است. اسلام به‌عنوان دینی که به همه جوانب زندگی انسان توجه می‌کند، مفهوم شهروندی را به‌عنوان یک مسئولیت فردی و اجتماعی مهم می‌داند. در این دین، شهروندی بیانگر تعهد فرد به جامعه و مشارکت فعال در بهبود و تحول آن است.

اسلام بر اساس اصولی مانند عدل و برابری در روابط اجتماعی ساخته شده است. در این قالب، همه افراد برابری حقوق و وجدان دارند و هیچ تبعیضی بین آن‌ها بر اساس نژاد، جنسیت، رنگ پوست و سایر ویژگی‌ها قائل نیست. در اسلام، انسان به‌عنوان اشرف مخلوقات خلق شده است و حیات و کرامت او حفظ و رعایت می‌شود.

شهروندی در اسلام همچنین به مسئولیت‌های فردی و اجتماعی تکیه می‌کند. شهروندان به‌عنوان اعضای جامعه، مسئولیت دارند در امور عمومی مشارکت کنند و به بهبود و تقویت جامعه کمک کنند. آن‌ها نه‌تنها حقوقی دارند، بلکه مسئولیت‌هایی را نیز بر عهده می‌گیرند که شامل حفظ نظم اجتماعی، اجرای عدالت، ارتقای اخلاق و ایجاد همبستگی می‌شود.

به‌علاوه، اسلام به ایجاد جامعه‌ای بر اساس نظم و عدالت تأکید می‌کند. این دین به تربیت انسان‌ها برای زندگی در جامعه‌ای با همدلی، عدالت، و رعایت حقوق همه افراد تأکید می‌کند. ازاین‌رو، شناخت حقوق و وظایف شهروندی در اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به ارتقای جامعه و ایجاد زندگی بهتر برای همه اعضا کمک می‌کند.

در کل، شهروندی در اسلام به‌عنوان یک مفهوم جامع و گسترده، به تعهد فرد به جامعه، مشارکت در امور عمومی، حفظ حقوق و وظایف فردی و اجتماعی، و ایجاد جامعه‌ای بر اساس نظم و عدالت اشاره دارد. این مفهوم از اهمیت بالایی برخوردار است و در تربیت انسان‌ها به‌عنوان شهروندان پرورش داده می‌شود.

حقوق شهروندی، هدیه‌ای الهی و جزء حقوق ذاتی و فطری انسان‌هاست. این حقوق به‌عنوان یک ویژگی اساسی انسانی شناخته می‌شوند. آن‌ها قابل اهدا نیستند، قابل‌انتقال نیستند، قابل‌تقسیم نیستند، و عناصر آن‌ها برای یکدیگر ضروری هستند.

حقوق شهروندی جهانی هستند؛ زیرا هر عضو از خانواده بشری حقوق مشخصی را دارد و هر فرد، بدون توجه به مکان، رنگ، نژاد، جنسیت، زبان و مذهب، حقوقی را به ارث می‌برد. منشأ حقوق شهروندی در تعالیم اسلام است؛ این مفاهیم در امروزه به‌صورت جهانی شناخته شده و ارزش معنوی پیدا کرده‌اند.

حقوق شهروندی در قانون اساسی

حقوق شهروندی در محتوای قانون اساسی به سه دسته تقسیم می‌شود.

دسته اول: حقوقی که بدون قیدوشرط به تمام افراد جامعه تعلق دارد و بیشترین اصول (16 اصل) به حقوق شهروندی اختصاص دارد، مانند تأمین امنیت قضایی عادلانه برای شهروندان، مسکن، انتخاب شغل و غیره.

دسته دوم: قوانینی که در متن اصل قانون محدود و مشروط شده‌اند و اعمال آن‌ها به قانون وابسته است؛ به‌‌عنوان مثال، ممنوعیت تبعید مگر با حکم قانون.

دسته سوم: قوانینی که به حقوق شهروندان مشروط است و شرط محتوای قانون است.

به‌ طور کلی، شهروندی نتیجه‌ای از قوانین و مقررات خاص است که در یک جامعه تصمیم می‌گیرند. هیچ کس با حقوق و حق به دنیا نمی‌آید، و جوامع تصمیم می‌گیرند که چه حقوقی را به شهروندانشان اعطا کنند و چه قوانینی را اجرا کنند.

یک نکته مهم این است که خانواده، به‌عنوان محیطی امن و سالم در زمان رشد کودک، نقش بسیار مهمی در آموزش اولیه او درباره حقوق شهروندی و خطرات ناشی از نادیده‌گرفتن قوانین دارد. به همین دلیل، آموزش‌های اولیه مربوط به آگاهی کودکان درباره حقوق شهروندی و خطرات مرتبط با نقض قوانین باید در خانواده ارائه شود و این آموزش‌ها می‌توانند در مدارس نیز تکمیل شوند.

آموزش‌ و پرورش و حقوق شهروندی

آموزش‌ و پرورش در جوامع امروزی به‌ عنوان نهاد اصلی آموزشی در راستای توسعه جامعه در ابعاد گوناگون محسوب می‌شود. زیرا آموزش، فرایندی است که انسان‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. ساختار آموزشی و تربیتی جامعه، به‌عنوان یک نهاد، نظم و انضباط اجتماعی را شکل می‌دهد و عموم مردم را به سمت پیشرفت و توسعه فرهنگی سوق می‌دهد.

انسان باید ارزشمند شود و تربیت او باید به‌عنوان پایه‌ای برای توسعه قرار گیرد. هدف آموزش و سرمایه‌گذاری در حوزه آموزش، کشف و توسعه منابع انسانی به‌منظور ارتقای ارزش‌ها و استعدادها و بهینه‌سازی آنهاست. زیرا محور تغییرات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در کشورهای توسعه‌یافته، انسان است.

آموزش، عنصر اصلی برنامه‌ریزی جامعه است و افراد جامعه، به‌عنوان عنصر کلیدی، باید از فرهنگ، آگاهی و مهارت‌های مختلف برخوردار باشند.

این منبع بی‌نهایت است. باید آن را تلفیق کرده، تمرین داده و به آن مجهز شویم. این قدرت دفاعی بی‌شک، در آینده‌ای نزدیک، گران‌بهاترین دارایی مشترک تمام بشریت خواهد بود... در ژاپن، تربیت انسان‌ها، مسئله‌ای بسیار مهم است و افرادی که در نظام آموزشی فعالیت می‌کنند، افرادی با احترام و اعتبار اجتماعی بالا هستند.

واقعیت این است که آموزش‌دهندگان، توسعه و زمینه‌های آن را (از طریق تربیت شهروندان آگاه و مسئول) فراهم می‌کنند و سرمایه‌های گران‌بهای انسانی بافرهنگ، آموزش‌دیده و باشخصیت جامعه (شهروندان مدنی) هستند.

بنابراین، آموزش‌وپرورش تنها زمانی موفق خواهد بود که بتواند شهروندانی آگاه، مسئول و خلاق را بزرگ‌نمایی کند و این امر ممکن نیست مگر از طریق آموزش بهینه شهروندی و ارتقای فرهنگ شهروندی.

تعریف آموزش شهروندی

آموزش شهروندی به معنای توسعه و پرورش توانایی‌های افراد و گروه‌ها برای مشارکت، تصمیم‌گیری و عمل آگاهانه و مسئولانه در زندگی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. این آموزش شامل مفاهیمی مانند حقوق بشر، رشد پایدار و جامع، اخلاق و ارزش‌ها، صلح و آرامش، برابری اجتماعی و احترام به تفاوت‌ها است.

تأثیر آموزش‌ و پرورش در آموزش حقوق شهروندی

نقش آموزش‌ و پرورش در آموزش حقوق شهروندی و اهمیت آن در اخبار حقوقی و قضائی این روزها بسیار مشهود است. متاسفانه در کشور، به مسئله‌آموزش حقوق شهروندی به مردم کمتر توجه شده است. حقوق شهروندی یک موضوع جدید و گسترده است و در سراسر جهان، بحث و گفتگو درباره آموزش آن رایج است.

اگرچه کشور در این زمینه عقب‌مانده است، اما این عقب‌ماندگی نشان از بی‌توجهی به این موضوع نیست، بلکه می‌توان گفت که به‌ طور کلی به این حقیقت کمتر توجه شده است.

با این‌ حال، می‌توان گفت که حقوق شهروندی بیشتر در مورد جوانان تعریف شده و هیچ تفکیکی بین گروه‌های سنی و جنسی وجود ندارد. اما متأسفانه، در حال حاضر در کشور، به دلیل عدم توجه به آموزش حقوق شهروندی، این حوزه دچار خلأ شده و جوانان با کمبود اطلاعات درباره حقوق و وظایف خود مواجه هستند.

حقوق شهروندی در جامعه بحث دوجانبه‌ای دارد. از یک سو، وظایف و تکالیفی که شهروندان باید انجام دهند و از سوی دیگر، حقوقی که شهروندان از دولت و حاکمیت خواستار هستند. این دو مسئله باید در جامعه آموزش داده شوند.

شهروندان از چه حقوق آموزشی برخوردارند؟