هر بنا می‌تواند پُلی برای ارتباط نسل جدید با گذشته باشد تا نسل جوان بتواند از هنر و فرهنگ گذشته خود بهره‌مند شود. کشور ایران دارای آثار مختلف تاریخی در گستره خود است که با گذشت زمان دچار آسیب شده‌اند و نگهداری از آن‌ها موضوع قابل توجهی است؛ البته مرمت آثار تاریخی حساس بوده و باید به دست استادکاران ماهر و باتجربه اتفاق بیافتد تا آثار تاریخی ما دچار زیان نشوند.

هدف از مرمت حفظ ارزش‌های تاریخی و فرهنگی و به‌دنبال آن تدوین استانداردهای جهانی برای حفاظت از میراث ملموس و ناملموس است. همدان با توجه به قدمت دیرینه‌ای که دارد دارای بناهای تاریخی زیادی است که طبق گزارش اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در زمینه حفاظت، نگهداری و مرمت بناهای تاریخی در سال 1402، مرمت بخش‌هایی از 60 بنای تاریخی استان انجام شده که با توجه به شرایط این بناها نیاز به تکمیل مرمت در دوره‌های بعد است.

یخدان میرفتاح، کاروانسراهای گلشن و قبله همدان، کاروانسرای سعادت نهاوند، بازار قدیمی کبوداهنگ، پل دهنجرد بهار، امامزاده کرزان تویسرکان و برج خوش‌آباد فامنین ازجمله آثار تاریخی مرمت‌شده در سال گذشته هستند.

با توجه به اینکه مرمت آثار تاریخی موجب احیای هر بنا و حفظ آن برای آیندگان خواهد شد به‌منظور اطلاع از وضعیت بناهای تاریخی همدان با عضو هیئت‌علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدابراهیم زارعی با اشاره به اینکه ایران ازجمله کشورهای مهم دنیا است که آثار تاریخی قابل توجهی دارد که شامل آثار منقول و غیرمنقول می‌شوند گفت: آثار غیرمنقول بناهایی همچون امامزاده‌ها، کاروانسراها، مساجد و یا خانه‌های تاریخی را دربرمی‌گیرد که نیاز به توجه ویژه دارند.

وی با اشاره به اینکه بخشی از این توجه به عهده دولت‌ها است، اظهار کرد: سازمان میراث فرهنگی وظیفه پیگیری این موضوع را دارد؛ البته مردم هم باید همکاری لازم را در این خصوص داشته باشند؛ چراکه مردم خانه‌ و یا محیطی مثل کارونسراها را در اختیار دارند و در چنین فضاهایی مشغول زندگی یا فعالیت اقتصادی هستند.

وی متذکر شد: ما باید حامی مردم باشیم و آن‎ها را به این مشارکت تشویق کنیم؛ افرادی که در کاروانسراهای دورن‌شهری همدان فعالیت تجاری دارند متأسفانه به فکر مرمت نیستند و دلیل آن عدم اطلاع از اهمیت چنین بناهایی است، برخی هم که به‌دنبال تخریب و بازسازی این فضاها هستند.

برای حفظ آثار تاریخی مردم و دولت کنار هم باشند

این باستان‌شناس با اشاره به اینکه چنین فضاهایی اغلب ثبت ملی شده‌اند، افزود: دولت باید فعال باشد چراکه اگر قدمی بردارد قطعاً مردم هم با این موضوع همراه خواهند شد و به مرمت چنین فضاهایی کمک خواهند کرد.

زارعی اظهار کرد: آنچه درخصوص کاروانسراها اهمیت دارد این است که مشارکت صاحبان آن‌ها باید مورد توجه قرار بگیرد چراکه پیشروی و موفقیت کار ما را به‌دنبال خواهد داشت و از کارهای غیراصولی مرمتی جلوگیری خواهد کرد.

وی با بیان اینکه قوانین مرمتی از سال 1931 میلادی آغاز شده و همواره بر اساس قانون ایکوموس در حال به‌روزرسانی است، تأکید کرد: برای اجرای این منشورها مردم نیز باید مشارکت داشته باشند چراکه این امر به‌تنهایی اتفاق نمی‌افتند.

وی با ابراز اینکه کسانی که در صدر امور هستند لازم است به این امر که میراث فرهنگی باید حفظ، رفع خطر، حفاظت اضطراری و مرمت شود، باور داشته باشند، گفت: این امر به طرح و اساتید خبره نیاز دارد، چراکه همچون ساخت و سازهای امروزی نیست که در صورت ایراد بتوان قسمتی از فضای ساخته‌شده را تخریب کرد، در مرمت بناهای تاریخی باید با بناها مانند یک انسان برخورد کرد و همان دقتی که پزشک در مواجهه با بیمار خود دارد را برای مرمت در نظر داشت.

این باستان‌شناس با ابراز اینکه این بناها بخش هویتی شهرها هستند و در همدان بازار و کاروانسراها از دیرباز مورد توجه بوده و بیانگر این است که این استان یک مرکز اقتصادی مهم در مقاطعی از تاریخ کشور ما بوده چراکه در مسیر راه ابریشم غرب به شرق قرار داشته و به‌عنوان یک مرکز توزیع کالا شناخته می‌‌شده افزود: تصاویر قدیمی این کاروانسراها نشان‌دهنده رونق این فضاها در گذشته است، حال این سؤال پیش می‌آید که چرا نباید بار دیگر این رونق به این فضاها بازگردد؟

زارعی با بیان اینکه هر ساختمانی که ساخته می‌شود و ارزش تاریخی و هنری دارد، یکسری خلاقیت‌ها در آن مشهود است که با گذشت زمان دارای ارزش خواهد شد، اظهار کرد: فرض کنید یک مجسمه و یا یادمان میدانی دچار آسیب شود، حتی اگر از ساخت آن یک سال گذشته باشد باید رفتاری با آن شود که با یک بنای تاریخی باقدمت می‌شود، چراکه به هر حال این اثر به تاریخ پیوسته است.

وی در ادامه افزود: خیابان بوعلی و به طور کلی جداره‌های موجود در شهر بخشی از تاریخ و درواقع هویت یک شهر محسوب می‌شوند و مردم به آن‌ها تعلق خاطر ویژه دارند و باید به‌درستی مرمت شوند.

این باستان‌شناس با اشاره به اینکه وضعیت مرمت خیابان بوعلی را از نزدیک مشاهده نکرده‌ام تا به‌طور خاص در این خصوص نظر دهم، تأکید کرد: به طور کلی جداره‌‌سازی در خیابان بوعلی و یا میدان اصلی شهر باید به‌درستی و با دقت انجام شود، چراکه یکی از نمادهای همدان محسوب شده و مردم به آن تعلق خاطر دارند، میدان امام خمینی همدان (ره) قدمتی حدود 100 ساله دارد و ساخت آن به سال‌های 1308 -1309 بازمی‌گردد، تاریخ یک قرن زمان کمی نیست.

زارعی با بیان اینکه اثری که در این فضا خلق شده ارزش تاریخی و فرهنگی دارد و اگر قرار است در آن کار مرمتی انجام شود باید بادقت بسیاری صورت گیرد اظهار کرد: آنچه لازم است ما در مرمت به آن پایبند باشیم باید بر اساس منشورهایی باشد که وزارت میراث فرهنگی بر آن باور دارد و در کتب آن چاپ شده و با توجه به قوانین و مقررات آن باشد، از همین رو باید افراد خبره را برای مرمت این بناها به‌کار بگیریم.

در مناقصه مرمت بافت‌های تاریخی افراد خبره حضور داشته باشند

وی با عنوان اینکه نباید چنین کار حساسی به هر کسی سپرده شود، اظهار کرد: برابر قانون این امر به مناقصه گذاشته می‌شود اما باید توجه داشت که این مناقصه بین افراد و شرکت‌هایی باشد که مشاوران و پیمانکاران خبره دارند تا مرمت جداره‌ها که بخشی از هویت یک شهر است بدون هیچ مشکلی انجام شود.

وی در بخش پایانی سخنان خود با تأکید بر اهمیت شناخت کافی از بناها و آثار تاریخی عنوان کرد: برای مرمت چنین فضاهایی ابتدا باید آن‌ها را به‌خوبی بشناسیم، فهمیدن اینکه چه مصالحی در ساختمان به‌کار برده شده و به عبارتی دانستن فوت و فن ساختمان، کمک بزرگی به ما خواهد کرد، وقتی این شناخت وجود نداشته باشد تخریب آثار ارزشمند را در پی خواهد داشت.

همدان شهری است که قدمت چندین‌هزار ساله دارد و در خود بناهای قدیمی زیادی را ازجمله کاروان‌سراها، مساجد، خانه‌های قدیمی و راسته‌بازارها را جای داده که نیاز است این فضاها مورد توجه قرار بگیرند و مسئولان میراث فرهنگی با همکاری سایر نهادهای ذی‌ربط، نسبت به حفظ و مرمت درست آن‌ها اقدامات لازم را انجام دهند تا بتوان چنین فضاهایی که نماد تاریخ ما هستند را حفظ کرد.

همچنین برای بازآفرینی جداره‌ها با توجه به قدمت این فضاها نیاز به مرمت اصولی توسط افراد خبره و کاربلد داریم و نمی‎توان برای ساماندهی آن‌ها خطر کرد، چراکه در صورت آسیب، بازگرداندن آن‌ها غیر ممکن است.

آیا حال باید دید که آیا در بازآفرینی جداره‌های پیاده‌راه بوعلی مرمت مورد توجه بوده یا خیر؟ آیا در ادامه این جداره‌سازی‌ها در محوطه پیاده‌راه میدان امام خمینی (ره) که قدمت و تاریخی دیرینه دارد مرمت اصولی مورد توجه است؟

مرمت فضاهای شهری به افراد خبره و کاردان سپرده شود