جمعیت بیش از نیمی از پرندگان جهان رو به کاهش است

مشاور امور بین‌الملل معاونت محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به آخرین نسخه گزارش وضعیت پرندگان جهان، گفت: اکنون نزدیک به نیمی از گونه‌های پرنده در حال کاهش است و فقط ۶ درصد از آن‌ها دارای جمعیت رو به افزایش هستند.

مریم روحانی؛ مشاور امور بین‌الملل معاونت محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست به مناسبت روز جهانی پرندگان مهاجر (۱۱ مه برابر با ۲۲ اردیبهشت) یادداشتی نوشته که در ادامه می‌خوانید؛

همه‌ساله برای ارتقای سطح دانش و آگاهی جهانیان نسبت به تهدیدات پرندگان مهاجر، چالش‌های موجود در مسیرهای مهاجرتشان، اهمیت اکولوژیکی آن‌ها و ضرورت همکاری‌های بین‌المللی برای حفاظت از این پرندگان و زیستگاه‌های آن‌ها، در دومین شنبه ماه مه و دومین شنبه ماه اکتبر با توجه به ماهیت چرخه‌ای مهاجرت پرندگان در دو نیمکره شمالی و جنوبی زمین، روز جهانی پرندگان مهاجر گرامی داشته می‌شود.

به این مناسبت، مردم سراسر جهان رویدادهای متنوعی اعم از جشنواره های پرندگان، برنامه‌های آموزشی، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های پرنده‌نگری را برای این روز تدارک می‌بینند.

طول مسیرهای مهاجرتی برخی از پرندگان و مسافت‌هایی که در هر بار مهاجرت در می‌نوردند، بسیار شگفت‌انگیز و قابل تأمل است. برخی از پرندگان مانند پرستوی دریایی قطب شمال رکورددار این جریان بوده، بیش از ۹۰ هزار کیلومتر را در یک بار مهاجرت از این قطب تا آن قطب طی می‌کند، طول عمر این پرنده ۳۰ سال است و با احتساب مسافتی که سالانه زیر سر می‌گذارد، می‌تواند در طول عمر خود مسیری معادل سه بار از زمین تا ماه را برود و بازگردد.

کبوتر دریایی دودی یکی دیگر از رکوردداران در زمینه مسافت مسیر مهاجرت است که به‌تنهایی مهاجرت کرده، ۶۴ هزار کیلومتر را طی می کند. برخی از تگ‌گذاری‌های انجام‌شده برای پرندگان نشان می‌دهد پرندگانی که در نیوزلند تولیدمثل می‌کنند، ممکن است در یک سال تا ژاپن، آلاسکا و کالیفرنیا سفر کنند. مسیری که می‌تواند به ۷۴ هزار کیلومتر برسد.

آخرین نسخه گزارش وضعیت پرندگان جهان ( State of the World’s Birds ) در سال ۲۰۲۲، تصویری بسیار نگران‌کننده برای طبیعت به تصویر کشیده، بر اساس این گزارش نزدیک به نیمی از گونه‌های پرنده در جهان در حال کاهش هستند و فقط ۶ درصد از آن‌ها جمعیت رو به افزایش دارند. از هر هشت گونه، یک گونه در معرض خطر انقراض قرار دارد. تخمین زده می‌شود که فقط در آمریکای شمالی از سال ۱۹۷۰ نزدیک به سه میلیارد پرنده تلف شده اند و در اتحادیه اروپا که از لحاظ مساحتی پنج برابر کوچکتر است، از سال ۱۹۸۰ تاکنون ۶۰۰ میلیون پرنده از بین رفته‌اند.

پرندگان مهاجر در طول مسیر مهاجرت خود نه‌تنها به زیستگاه‌های امن و مطلوب نیاز دارند، بلکه آب و مواد غذایی مناسب و کافی از ضروریات ادامه موفقیت‌آمیز مهاجرت آن‌ها است. بخش مهمی از تغذیه بسیاری از گونه‌های پرندگان مهاجر را حشرات تشکیل می‌دهند و نه‌تنها در فصول تولید مثل پرندگان مهاجر، بلکه در طی مهاجرت‌های گسترده آن‌ها، حضور، تنوع و فراوانی حشرات تأثیر بسزایی بر زمان، مدت و درمجموع موفقیت مهاجرت پرندگان می‌گذارد. پرندگان در طول مسیر مهاجرت به‌عنوان یکی از منابع اصلی تغذیه، از حشرات استفاده می‌کنند.

زمان مهاجرت پرندگان اغلب همزمان با اوج فراوانی حشرات است که تأمین تغذیه و انرژی پرندگان را برای ادامه مسیر مهاجرت بر عهده دارند، کاهش جمعیت حشرات در سایت های تولیدمثلی و در طول مسیر مهاجرتی پرندگان، بقا، سلامت و تندرستی پرندگان را مورد تهدید قرار می‌دهد، تحقیقات نشان می‌دهد جمعیت حشرات جهان به سرعت رو به کاهش است، بر اساس تحلیلی در مجله  Science، در هر دهه ۹ درصد از جمعیت حشرات جهان از بین می رود.

از بین رفتن جنگل‌ها، آلودگی‌های نوری، استفاده بی‌رویه از آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌هایی که برای حفاظت از محصولات کشاورزی طراحی شده‌اند و تغییر اقلیم از عوامل اصلی آسیب به حشرات و روند کاهشی جمعیت آن‌ها است، کمبود حشرات که منبع غذایی غنی از انرژی و پروتئین برای پرندگان مهاجر هستند، می‌تواند مهاجرت و تولید مثل پرندگان را مختل کرده، منجر به ضعف سیستم ایمنی، کاهش موفقیت باروری و افزایش نرخ مرگ و میر در پرندگان بالغ و موالید آن‌ها شود.

نظر به اهمیت حشرات در حیات پرندگان مهاجر، در سال ۲۰۲۴، رویداد روز جهانی پرندگان مهاجر بر حشرات و ضرورت همکاری‌های بین‌المللی برای حفاظت از آن‌ها متمرکز شده است.

*حفاظت از حشرات، حفاظت از پرندگان

جنیفر جورج، مدیر اجرایی همکاری های مسیر پروازی آسیای شرقی-استرالیا (EAAFP) درباره روز جهانی پرندگان مهاجر و نقش حشرات در حیات آن‌ها گفت که ما نمی‌توانیم بدون دوستان 6 پای خود، حشرات، زندگی کنیم. تعداد این موجودات از ما انسان‌ها بیشتر است، هرچند ممکن است کوچک و ترسناک باشند و اغلب ما را آزار دهند، نیش بزنند یا گاز بگیرند، اما به‌عنوان بخش مهمی از زنجیره غذایی، دنیای ما به آن‌ها متکی است. حشرات بخصوص برای پرندگان بسیار اهمیت دارند، زیرا سرشار از پروتئین بوده، مغذی هستند و بسیاری از پرندگان برای تغذیه تنها از آن‌ها استفاده می‌کنند. بنابراین، برای زنده نگه داشتن گونه‌های پرندگان، از آفت‌کش‌ها دوری کنید، برای پشه‌ها ارزش قائل شوید، گیاهانی را پرورش دهید که گل می‌دهند و این پیام حشرات برای زندگی، حشرات برای حیات را منتشر کنید.

پرندگان نقش‌های مهمی در اکوسیستم های جهان ایفا می کنند. آن‌ها شکارچی، گرده‌افشان، پراکننده بذر، لاشه‌خوار، کنترل‌کننده آفات و مهندس اکوسیستم هستند، توانایی پرندگان در جابجایی‌های گسترده به آن‌ها کمک می‌کند بتوانند بین اکوسیستم‌های دور از هم، مواد مغذی را به گردش درآورند و پراکنش گیاهان را تسهیل کنند، کاهش جمعیت حشرات می‌تواند این کارکردهای اکوسیستمی را دچار اختلال کند. به همین ترتیب، جمعیت بیش از حد برخی از حشرات، بدون وجود پرندگان طعمه‌خوار طبیعی می‌تواند باعث شیوع بیماری‌هایی شود که سلامت گیاهان و محصولات کشاورزی را با خطر مواجه می‌کند.

در سال ۲۰۲۴ (۱۴۰۳)، روز جهانی پرندگان مهاجر بر نیاز به انجام اقدامات حفاظتی شامل کاهش استفاده از آفت‌کش‌ها و کودها و در صورت امکان روی آوردن به کشاورزی ارگانیک، حفاظت از این موجودات و حفظ پیوستگی مناطق دارای پوشش گیاهی طبیعی که غذا و سرپناه پرندگان و دیگر گونه‌ها را تأمین می‌کنند، تأکید دارد.

ایران نیز هرساله میزبان صدها هزار پرنده مهاجر ازجمله قوها، فلامینگوها، انواع اگرت، حواصیل‌ها، لک‌لک‌ها، باکلان‌ها، انواع مرغابی‌ها، پلیکان‌ها و بسیاری دیگر از گونه‌ها است که با حضور و زیبایی‌های چشم‌نوازشان، طراوتی بی‌نظیر به طبیعت ایران می‌بخشند، بنابراین ما نیز وظیفه داریم به بهترین نحو و با تمام توان از این موجودات دوست‌داشتنی حفاظت کنیم و میزبانان خوبی برای آن‌ها باشیم.

به علاوه تنوع گونه‌های حشرات نیز در ایران بسیار بالا بوده و براساس برآوردهای انجام‌شده بین ۱۵ تا ۲۰ هزار گونه حشره در کشور وجود دارد که حفاظت از آن‌ها نه‌تنها به حفظ پرندگان بلکه به‌دلیل نقش‌های مهمی که در سلامت و پایداری اکوسیستم‌ها دارند، به حفظ حیات خودمان کمک می‌کند، بنابراین لازم است هر یک از ما نیز با پویش روز جهانی پرندگان مهاجر همراه شویم و با اقدامات حفاظتی و برگزاری برنامه‌های مختلف، نقشی در برنامه جهانی حفاظت از حشرات و پرندگان مهاجر ایفا کنیم.

کاشت گونه‌های گیاهی بومی در باغ‌ها و باغچه‌ها برای فراهم کردن زیستگاه‌های مناسب برای حیات وحش، انتخاب محصولات ارگانیک و اجتناب از آفت‌کش‌های مضر، کاهش و جلوگیری از تخریب زیستگاه‌ها، آموزش دوستان و خانواده در مورد نقش حشرات در اکوسیستم‌ها، حمایت از تلاش‌های آموزشی با هدف حفاظت از حشرات و ترویج حفاظت از آن‌ها در سطح جامعه، ایجاد قوانین و مقررات برای حفاظت از حشرات و پرندگان مهاجر، تشویق اقدامات حفاظتی محلی برای حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی برای حشرات، پرندگان و دیگر اجزای حیات وحش، انتشار مطالب آموزشی، ترویجی در شبکه‌های اجتماعی و به‌کار گرفتن هنرهای تجسمی مختلف برای آگاهی‌رسانی هرچه بیشتر در خصوص اهمیت این گونه‌ها و گام‌هایی که می‌توان در حفظ آن‌ها برداشت برخی از این پیشنهادات است.

هرکدام از ما می‌توانیم بخشی از برنامه جهانی نجات تنوع زیستی باشیم و گامی هرچند کوچک در این مسیر برداریم، یادمان باشد هر ایرانی یک حافظ محیط زیست، هر ایرانی یک حافظ تنوع زیستی است.