جنگل حیات‌بخش زمین؛ از تأمین اکسیژن تا درمان سرطان

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

در گذشته نه‌چندان دور مساحت جنگل‌های ایران به 18 میلیون هکتار می‌رسید که در اثر افزایش جمعیت، توسعه شهر‌ها، اراضی کشاورزی، تأسیسات و صنایع و همچنین تخریب و تجاوز، کاهش قابل توجهی یافته، اما مسئله این است که نقش این منابع حیاتی در محیط زیست چیست؟

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانشیار گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

دکتر وحید اعتماد با بیان اینکه جنگل یک محیط طبیعی است که طی میلیون‌ها سال شاهد اثرگذاری آن بر کره زمین بودیم، گفت: به طوری که می‌توان گفت از وقتی گیاه در شکل و شمایل اولیه خود به‌وجود آمده با تنفس خود توانسته گاز کربنیک را مصرف کرده و اکسیژن تولید کند.

وی افزود: درواقع این اثر بدیهی در قامت تک‌درخت و در شکل توده‌ای از آن، واضح است و به‌دلیل اینکه کره زمین اکسیژن مورد نیاز را نداشته، فعالیت‌های غیرهوازی موجب به‌وجود آمدن مقداری اکسیژن شده و شرایط را برای رشد گیاهان فراهم کرده، درواقع گیاهان خود نخستین تولیدکنندگان اکسیژن در کره زمین هستند.

وی با تأکید بر اینکه یکی دیگر از اصلی‌ترین کارکردهای جنگل به تصعید کربن بازمی‌گردد، افزود: این فرایند در ریشه و اندام و در روند هضم درخت اتفاق می‌افتد.

دانشیار جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در حالت طبیعی گاز کربنیک موجود در هوا بالغ بر 03/0 درصد است حال آنکه این میزان برای پایداری طبیعت امری ضروری است، خاطرنشان کرد: البته بیشتر شدن میزان این گاز در هوا برای محیط‌زیست مزاحمت ایجاد می‌کند.

اعتماد با بیان اینکه امروزه طبق آخرین یافته‌های علمی مشخص شده‌ که برای مقابله با افزایش میزان گاز کربنیک هیچ موتور زنده و زیستی همچون درخت عملکرد خوبی ندارد، اذعان کرد: البته در شرایط فعلی ممکن است دستگاهی بتواند گاز کربنیک را به چیز دیگری بدل کند اما امکان تولید اکسیژن را ندارد؛ این در حالی است که جنگل‌ها ضمن تولید اکسیژن، گاز کربنیک‌ را می‌بلعند و ازت موجود در هوا را نیز جذب می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه در فرایند جنگل‌زایی شاهد تولید چوب هستیم، تشریح کرد: آنچه مسلم است اینکه تأثیرگذاری جنگل بر محیط زیست و زندگی ما انسان‌ها بسیار متنوع است یعنی اثرات محیطی و زیستی این منبع حیاتی محدود به چند مورد نیست.

این کارشناس جنگل با بیان اینکه یکی از اثرات مهم وجود جنگل‌ها مباحث اقتصادی است، ابراز کرد: تولیدات جنگلی (چوب و تولیدات بیولوژیک) یکی از مواهبی است که به‌راحتی نمی‌توان به لحاظ تأثیرگذاری در بهبود محیط زیست ما از آن گذشت.

اعتماد با بیان اینکه درواقع چوب تولیدشده در جنگل اشتغال‌زایی فراوانی را در ابعاد مختلف رقم می‌زند، اذعان کرد: این امر از اشتغال‌زایی در مبحث تولید کاغذ تا ابزارآلات و وسایل مختلف چوبی و غیره مختلف را شامل می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه‌ درواقع اگر درخت و جنگل نبود ما همچنان مجبور بودیم از پوست حیوانات برای نوشتن استفاده کنیم اذعان کرد: جالب است بدانید در گذشته برخی افراد از پوست درختانی همچون توس برای نوشتن استفاده می‌کردند.

دانشیار جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه واژه لاتین کتابخانه نیز از نام این صفحاتی که از پوست درخت توس گرفته می‌شود سر برآورده زیرا در زبان فرانسه به این صفحات liber گفته می‌شد، اذعان کرد: درواقع درختان با تولیدات اقتصادی خود در جنبه‌های مختلف از پوست گرفته تا ریشه نقش مؤثری را ابعاد مختلف ایفا می‌کنند برای مثال امروز بخشی از نیاز دارویی مثل الکل، صنایع غذایی همچون برخی ادویه‌جات و صنعت همچون چوب‌پنبه از درختان تأمین می‌شود.

اعتماد با ابراز اینکه نقش جنگل‌ها در تأمین نیاز دارویی بسیار حائز اهمیت است، گفت: برای مثال از گل‌سنگ روی پوست درخت تاکسون یا همان سرخداری که در جنگل‌های کشور ما نیز وجود دارد برای درمان سرطان استفاده می‌شود و یا گیاه جنگلی به نام پروانش نیز برای تولید دارویی برای سرطان خون بهره می‌برند.

وی، افزود: علاوه بر این ترکیبات آروماتیک و فرومون‌های تولیدشده و موجود در جنگل‌ها برای بیماری‌های روانی بسیار مؤثر است به طوری که ‌حضور هشت‌روزه در جنگل می‌تواند بسیاری از بیماری‌های مرتبط با اعصاب را بهبود ببخشد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در جهان انواع جنگل‌ها وجود دارد که یکی از کارکردهای محیط زیستی مشترک بین این جنگل‌ها زیست جانوران در دل آن‌هاست، گفت: درواقع مأمنی برای زیست سایر جانداران از پرندگان گرفته تا سایر گونه‌ها هستند.

دکتر اعتماد، افزود: یکی دیگر از ابعاد محیط زیستی جنگل‌ها، تولید آب است به طوری که در هر هکتار جنگل بالغ بر دو هزار مترمکعب آب تولید می‌شود.

وی ادامه داد: این جریان هیدرولوژیکی که در جنگل‌ها اتفاق می‌افتد خود در تنظیم جریان و مخاطرات طبیعی مؤثر است به طوری که اگر حال جنگل‌های زاگرس خوب بود سیلاب‌های روان‌شده می‌بایست حداقل ‌10 تا 12 روز بعد به دریای خلیج فارس می‌رسید اما متأسفانه امروز بر سر نابودی بخش اعظمی از این جنگل‌ها این روند در سه روز طی می‌شود.

وی با ابراز اینکه اراضی طبیعی و جنگلی تولیدات و خدمات بسیاری را در سایه مجموعه پیچیده‌ای از فرآیندهای اکولوژیک و کارکردهای اکوسیستمی به سهولت و رایگان در اختیار جوامع انسانی قرار می‌دهند، اذعان کرد: یکی از کارکردهای مهم اکوسیستم‌های جنگلی نقش آن‌ها در حفظ منابع تجدیدناپذیر خاک و جلوگیری از انهدام آن‌ها است و نقشی کلیدی، حیاتی و بسیار تأثیرگذار در کاهش فرسایش خاک دارند.

دانشیار جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران با بیان اینکه جنگل‌ها می‌توانند خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک را از راه تجزیه خشک دارهای افتاده بر کف جنگل، افزودن لاشبرگ به خاک، تجزیه برگ‌ها و پدیده‌ میکروبیولوژی در خاک از قبیل تثبیت نیتروژن و فعالیت قارچ‌های میکوریزا ارتقا داده و اصلاح کنند، تشریح کرد: جنگل‌ها علاوه بر گسترش ریشه‌دوانی درختان در خاک و حفظ استحکام آن در برابر فرسایش، با افزایش مواد آلی همچنین سبب حفظ ساختار و پایداری آن شده و از خاک در برابر فرسایش‌های آبی و بادی حفاظت می‌کند.

اعتماد با اشاره به اینکه درختان با حفظ آب و نفوذ دادن در خاک، مانع از جاری شدن آب در سطح زمین، در نتیجه مانع از فرسایش خاک می‌ شوند، اذعان کرد: نکته این است که پوشش گیاهی، خاک را در مقابل فرسایش بادی هم حفظ می‌کند چون ریشه گیاهان باعث چسبیدن ذرات خاک به هم می‌شوند و از فرسایش خاک جلوگیری می‌کنند بنابراین در صورت نابودی باعث فرسایش خاک می‌شوند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد پوشش جنگلی مهم‌ترین و مؤثرترین عامل جلوگیری از فرسایش‌های آبی و خاکی هستند یعنی جنگل به کمک شاخ و برگ درختان از سرعت باد می‌کاهد و با ریشه گیاهان، خاک را حفظ کرده و مانع ایجاد فرسایش می‌شود، ریشه گیاهان با مقاومت کششی بالا خلاف جهت برش خاک عمل کرده و باعث افزایش مقاومت به فرسایش خاک می‌شوند.

این سیستم ریشه‌ای به شکل شبکه‌ای تنظیم‌کننده موجب حرکت آرام و جریان به‌هنجار آب‌های نفوذی به لایه‌های زیرین و جلوگیری از لغزیدگی طبقات رویی خاک و حرکت توده‌ای زمین در صورت وجود قشری سخت و غیر قابل نفوذ در لایه‌های میانی و زیرین خاک می‌شود.

در مناطق جنگلی و نقاطی که نباتات مرتعی سطح خاک را پوشانده‌اند عوامل فرسایش کمتر تأثیر می‌گذارند. در این مناطق، آب‌های باران و برف توسط گیاهان در زمین نگه‌داری می‌شود، گیاهان با حفظ آب و نفوذ دادن در خاک، مانع از جاری شدن آب در سطح زمین، در نتیجه مانع از فرسایش خاک می‌شوند.