این واکنش را البته مسئولان فعلی نظام آموزشی نمی‌توانند داشته باشند؛ زیرا خودشان اذعان دارند که در برخی از مدارس خصوصاً در محله‌های آسیب‌پذیر، برخی از نوجوانان بیش از مطالعه و توجه به درس، به مصرف مواد مخدر و دخانیات توجه دارند؛ حال آنکه نوجوانی یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی آدمی محسوب می‌‌شود و آخرین مرحله تحول شناختی و گذار از مرحله «پیرو دیگران بودن» به دوره «مستقل بودن» است. دوره‌ای که نوجوان به هویت واقعی خویش دست پیدا کرده و با خود می‌گوید: «اکنون من دیگر کودک نیستم، یک بزرگ‌سال هستم و دیگر به کسی نیاز ندارم». اما این‌گونه نیست؛ نوجوانی به دوره مستقلی معروف شده است، یعنی افراد مایل هستند راجع به تمامی امور، خودشان تصمیم گرفته و اقدام به انجام آن بکنند؛ بنابراین هرگونه آسیبی ممکن است در نوجوانی ببینید و باید بتوانید درست با آن‌ها روبه‌رو شوید. به همین منظور بهتر است تا با آسیب‌های اجتماعی که نوجوانان را تهدید می‌کند، آشنا شده و راهکارهای مواجه با آن‌ها را احصاء کنیم؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با سیدکمیل حسینی، دانش‌آموخته دکترای روان‌شناسی تربیتی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

دانش‌آموخته دکترای روان‌شناسی تربیتی با بیان اینکه به‌طور کلی در دوره نوجوانی یک‌سری تغییرات در حوزه روان‌شناختی در فرد اتفاق می‌افتد که تعدادی از این تغییرات زمینه‌ساز بروز آسیب‌های اجتماعی و به‌ویژه اعتیاد در بین نوجوانان می‌شود، گفت: یکی از این موارد، هیجان‌طلبی در دوره نوجوانی است. به‌گونه‌ای که نوجوان به‌دلیل تغییر هورمون‌ها این احساس را در درون خود دارد که هیجانی در او نهفته و باید آن را به هر طریق ممکن تخلیه کند؛ بنابراین انجام کارهای پُرهیجان برای نوجوانان جذاب‌تر است.

سیدکمیل حسینی افزود: به همین دلیل است که اغلب در بین نوجوانان شاهد هستیم که علاقه به انجام ورزش‌های پُر هیجان و یا کارهای مخاطره‌انگیزه همچون مصرف مواد دخانی و مخدر، بیشتر است.

وی‌ با بیان اینکه یکی دیگر از تغییرات روان‌شناختی که نوجوانان را در مسیر آسیب‌های اجتماعی و ابتلا به آن‌ها قرار می‌دهد افزایش خطرپذیری است، عنوان کرد: نوجوانان بنا به این ویژگی، نسبت به بزرگ‌سالان تمایل بیشتری به انجام کارهای پُرخطر و تجربه آن‌ها دارند که این مهم می‌تواند خود را در معضلاتی همچون مصرف مواد دخانی و مخدر در این دوره بیشتر نشان دهد.

حسینی با اشاره به اینکه در نوجوانی و بلوغ با شرایطی روبه‌رو هستیم که می‌توان آن را بدترین و درواقع حساس‌ترین دوره برای ورود فرد به آسیبی همچون مواد مخدر قلمداد کرد، گفت: در این بین مواردی مثل هویت‌یابی و استقلال‌یابی که نوجوان تمایل دارد به‌عنوان فردی مستقل از چشم والدین و اطرافیان دیده شود، ممکن است او را در مسیر‌های هویتی دیگر قرار دهند؛ بنابراین دیگر تن به ارزش‌ها و هنجاری‌های خانوادگی نمی‌دهند و حتی در برخی موارد ممکن است سعی کند با کشیدن سیگار و مواد مخدر، این استقلال را به نمایش بگذارد.

وی با تأکید بر اینکه نوجوانی دوران پُرتنشی است، اذعان کرد: به‌واقع چون تغییرات به‌صورت شتابان در این دوره درحال رقم خوردن بوده، ممکن است نوجوان دچار انواع فشارهای عاطفی، هیجانی و همچین مسائلی همچون شکست‌های عشقی، افسردگی و افزایش تحریک‌پذیری شود؛ همین عوامل نیز ممکن است تمایل آن‌ها را برای تجربه سیگار و مواد مخدر به‌منظور تسکین دردها، بیشتر کند.

این روان‌شناس تربیتی در پاسخ به سؤالی در این ارتباط که هنگام بروز اختلالات و ابتلای نوجوانان به آسیب‌های اجتماعی چقدر زمینه خانوادگی و اجتماعی فرد تأثیرگذار است؟ تشریح کرد: زمینه‌های عنوان‌شده بسیار مؤثر هستند؛ برای مثال در خانواده‌هایی با ساختار شکست‌خورده که رابطه درستی بین زوجین و درعین‌حال پدر و مادر با فرزندان وجود ندارد و همچنین در آن‌ها خبری از رفاقت، صمیمیت و امنیت نیست، نوجوان ممکن است در مسیر آسیب‌ها قرار گیرد.

وی ادامه داد: درخصوص زمینه‌ساز بودن فضای اجتماعی نیز می‌توان به وجود یک فرایند غلط آموزشی اشاره کرد که در آن جامعه از وجود آسیب‌ها و پیامدهای آن، اطلاع داده نشده و نوجوانان را خطاب قرار نمی‌دهد؛ همچنین می‌توان به مباحثی همچون تبعیض طبقاتی در جامعه و در‌عین‌حال عدم دسترسی به تفریحات سالم اشاره کرد که این عوامل نیز می‌تواند فرد را در مسیر ابتلا به آسیب‌های اجتماعی قرار دهد.

این کارشناس تربیتی با بیان اینکه عدم استعدادیابی نوجوانان در سیستم آموزشی نیز یکی دیگر از عوامل زمینه‌ساز برای ورود افراد به عرصه‌ آسیب‌های اجتماعی است، اذعان کرد: علاوه‌بر این احساساتی همچون رواج بی‌عدالتی در اجتماع و استرس‌های محیطی نیز از سایر مؤلفه‌هایی است که می‌تواند در افزایش گرایش نوجوان به مصرف مواد دخانی و مخدر تأثیرگذار باشد؛ در این‌گونه موارد فرد هدفی نداشته و افق و آینده‌ای نیز نمی‌تواند برای زندگی‌اش ترسیم کند.

حسینی در واکنش به این سؤال که در شرایط فعلی که متأسفانه شاهد گرایش بیشتر نوجوانان به مصرف مواد دخانی و مخدر هستیم نسخه قابل اجرا در خانواده و جامعه برای رهایی از این شرایط چیست؟ گفت: در بحث خانواده بهبود روابط خانوادگی تأثیرگذاری بالایی خواهد شد؛ زیرا این مهم ایجاد آرامش و استحکام روابط خانوادگی را به دنبال دارد، در بُعد اجتماعی نیز توجه به این آسیب‌ها در فرایند آموزشی رسمی کشور و درعین‌حال فراهم کردن زمینه استعدادیابی و معنادهی به زندگی، می‌تواند تأثیرگذاری بالایی داشته باشد.

این روان‌شناس با بیان اینکه باید برای نوجوان زیرساخت‌هایی در جامعه فراهم شود که بتواند براساس آن‌ها ضمن داشتن تفریحات سالم افق درستی برای زندگی‌اش ترسیم کند، خاطرنشان کرد: آموزش‌های لازم برای شناخت مواد مخدر و عوارض آن‌ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

وی تشریح کرد: در بحث شخصیت فردی نیز والدین باید در فضای خانواده به‌گونه‌ای عمل کنند که تخلیه انرژی و خطرپذیری بچه‌ها در مسیر سالم و درست همچون ورزش و کار کردن قرار گیرد.

این روان‌شناس تربیتی در پاسخ به این سؤال که پیامد بروز این آسیب‌ها در نوجوانان به‌لحاظ اجتماعی چه خواهد بود؟ ابراز کرد: آسیبی که به‌لحاظ جسمی و روانی بر نوجوانان عارض می‌شود، بدیهی‌ترین پیامد است؛ اما ازنظر اجتماعی این مهم پیامدهای گسترده‌تری نیز به دنبال دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به ازهم‌پاشیدگی ساختار خانواده نوجوان و درعین‌حال عدم توانایی شکل‌ دادن زندگی خانوادگی برای این نوجوان در آینده اشاره کرد.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، زندگی اجتماعی انسان‌ها در نوجوانی، دوره‌ای حیاتی و تأثیرگذار است که برای سپری کردن چالش‌ها و فرصت‌ها در آینده نیز تعیین‌کننده بوده؛ در این دوره نوجوان با ماجراها، تصمیم‌ها و تجربیاتی روبه‌رو می‌شود که می‌توانند بر شکل‌دهی شخصیت و زندگی‌اش تأثیرگذار باشند و اگر به‌درستی مدیریت نشوند، تبعات نامطلوبی برای او در زندگی شخصی، تحصیلی و اجتماعی خواهند داشت.

«نوجوان معتاد»، برآیند خانواده سست و آموزش غلط در اجتماع