کتاب‌های ناشران دانشگاهی حتی نمی‌تواند در کشور توزیع شود

جریان عمومی علم در ایران در حوزه علوم انسانی به شدت تحت تاثیر ناشران غیردانشگاهی است. نه تنها در حوزۀ ترجمه بلکه در خصوص کتاب‌های تالیفی هم وضع به همین منوال است تا آنجا که حتی اساتید دانشگاه و اعضای هیئت علمی هم برای انتشار پژوهش‌های خود دست به دامن ناشران غیردانشگاهی می‌شوند. به همین دلیل بازار کتاب‌های حوزۀ علوم انسانی در کشور هم ملک طلق ناشران غیردانشگاهی شده و ناشران دانشگاهی بهره مالی چندانی از اقتصاد صنعت نشر کسب نمی‌کنند. دلایل این مهم چیست و این وضعیت چه آسیب‌هایی را اولاً متوجه جریان عمومی علم در ایران و ثانیاً اقتصاد فرهنگی نشر دانشگاهی می‌کند؟ نشر دانشگاهی حوزه علوم انسانی در خارج از کشور چه وضعیتی دارد و آیا این روند میدان‌داری ناشران غیردانشگاهی در حوزه علوم انسانی طبیعی است؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها در پرونده‌ای با عنوان «چرا ناشران غیردانشگاهی میدان‌دار جریان عمومی علم شده‌اند؟» به سراغ اهالی علوم انسانی رفتیم.

امیر مازیار در این رابطه گفت: انتشارات دانشگاهی در ایران مشکل دارد. انتشارات دانشگاهی عموماً به بخش پژوهشی دانشگاه متصل است. حاصل کارهای پژوهشی دانشگاه وارد نشر دانشگاه می‌شود. اولین مشکل این است که بودجه مشخصی برای بخش پژوهش وجود ندارد. معنای بودجه این است که فراغت و ابزار لازم برای پژوهش را در اختیار استادان، دانشگاهیان و نویسندگان قرار بدهیم که کارهای پژوهشی آنها به شکل درخوری در انتشارات دانشگاه منتشر بشود.

او ادامه داد: مشکل دوم محافظه‌کاری دانشگاه‌های ماست. استادان بسیار خوبی که با سابقه خوب در دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند، محدود به کار موظفی و تالیف مقالات صوری می‌شوند و از این لحاظ کار جدی دانشگاهی شکل نمی‌گیرد. این بدان معنی نیست که این استادان نمی‌توانند کار پژوهشی جدی بکنند بلکه متاسفانه فضای دانشگاه مقداری بسته است. طرح آرای جدید و ابتکاری در دانشگاه کم است و محافظه‌کاری زیادی در دانشگاه وجود دارد و متاسفانه کسانی هستند که تاب نظریه‌های جدید را ندارند و خیلی محتاطانه برخورد می‌کنند.

او گفت: این موضوع باعث می‌شود اعتبار و جایگاه دانشگاه تضعیف واقع شود. همچنین باعث می‌شود استادان دانشگاه و صاحب نظران، کارهای پژوهشی خود را به خارج از دانشگاه برده و با انتشارات دانشگاهی همکاری نکنند و حتی بدتر ممکن است کارهای خود را به دست نشر نسپارند و آنها را محدود کنند.

مازیار افزود: دانشگاه‌های ما در اینکه نوگرا باشند و حرف جدیدی بزنند، حرف مخالف آرای معمول و متعارف و مشهور بزنند، دچار محدودیت هستند. این بدان معناست که جلوی پژوهش و تحقیق و نظریه‌پردازی گرفته می‌شود. همین عوامل باعث شده است که ساختار نشرهای دانشگاهی خیلی کوچک باشند و به کتاب‌های روزمره درسی محدود شوند و شکل و ساختار یک نشر درست را به خودشان نگیرند؛ یعنی نشر کاملی که بتواند کتاب‌ها را با قوت و قدرت در سراسر کشور همانند یک ناشر معمول در ایران منتشر کند. کتاب‌های ناشران دانشگاهی حتی نمی‌توانند در سراسر ایران پخش بشوند چرا که ساختار نشر دانشگاهی شکل نگرفته است که بتواند کتاب جدی و قابل عرضه برای جامعه داشته باشد و بتواند آن را با استقبال عمومی مواجه کند.