مأموریتی که در معاونت علمی روی زمین نماند؛

مروری بر مسیر رشد دانش بنیان‌های ایرانی در 3 سال گذشته

توجه به دانش‌پایگی اقتصاد، تولید داخل و توسعه کمی و کیفی شرکت‌های دانش بنیان همواره مورد تاکید دولت سیزدهم در 3 سال اخیر بوده است به طوری که آمارها هم این ادعا را تایید می‌کند. براساس آمار رسمی معاونت علمی به لحاظ کمی شرکت‌های دانش بنیان در سال 1403 نسبت به دوره قبل رشد 50 درصدی داشته اند و به دنبال رشد کمی شرکت ها، اشتغال نخبگان و فارغ التحصیلان دانشگاهی در این شرکت‌ها با رشد قابل توجهی رو به رو بوده است.

*نگاهی به آمار افزایش شرکت‌های دانش بنیان در دولت سیزدهم

در 3 سال اخیر با رشد نسبتاً قابل قبولی در تعداد شرکت‌های دانش بنیان و اشتغال آفرینی این شرکت‌ها مواجه بودیم که این موضوع به خصوص در سال 1401 با توجه به نامگذاری شعار سال به «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین» بسیار پررنگ تر بود. به طوری که از 6632 شرکت در سال 1400 به 8260 شرکت در سال 1401 و 9733 تعداد شرکت در سال 1402 رسیده‌ایم. در حال حاضر نیز 9970 شرکت دانش‌بنیان به تائید معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رسیده که این تعداد 861 شرکت فناور، 2337 شرکت نوآور و 6771 شرکت به‌صورت نوپا تائید شده‌اند. بر این اساس تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در تیر ماه سال 1403 نسبت به سال 1400 حدود 50 درصد رشد داشته است.

*رشد 55 درصدی اشتغال فارغ التحصیلان در شرکت‌های دانش بنیان

نکته قابل توجه آنکه این شرکت‌ها با ایجاد زیرساخت لازم به‌منظور بهره‌برداری از توانمندی‌های فنی و تخصصی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی توانسته‌اند در تیرماه سال 1403 امکان اشتغال برای بیش از 407 هزار نفر را فراهم آورند که نسبت به 263 هزار نفر در سال 1400، رشد حدود 55 درصدی داشته است.

*سرعت دریافت مجوز دانش بنیانی 50 درصد افزایش یافت

از طرفی حمایت از شکل گیری و بزرگ شدن شرکت‌های دانش بنیان یکی از اهداف معاونت علمی در این دوره بود و در این راستا تلاش شد فرآیند دانش بنیان شدن شرکت‌های دانش بنیان تسریع شود و به گفته مسئولان معاونت علمی سرعت دریافت مجوز دانش بنیانی شرکت ها، افزایش 50 درصدی داشته است.

*فرایند ارزیابی شرکت‌ها از 90 روز به زیر 40 روز رسید

در همین رابطه رضا اسدی‌فر معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان اعلام کرده است که فرایند ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان، در طول 3 سال به طور متوسط از حدود 90 روز به زیر 40 روز رسیده و حداکثر زمان ارزیابی از 300 روز به 70 روز کاهش یافته است. همچنین برای شرکت‌های نوپا که 80 درصد سبد شرکت‌های ما را دارند، ارزیابی به صورت غیر حضوری و زمان آن به کمتر از 20 روز رسیده و برای شرکت‌های نوآور و فناور با توجه به اینکه حتماً نیاز به بازدید دارند، زمان ارزیابی در حدود یک ماه انجام می‌شود.

*تغییر نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان بعد از حدود 10 سال

یکی دیگر از اتفاقات خوبی که در این دوره رقم خورد، تغییر «نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان» بود که از مردادماه سال 1402 اجرایی شد. در آیین نامه جدید که توجه به «اقتصاد دانش بنیان» را به جای حمایت صرف از دانش بنیان‌ها دنبال می‌کند، به ارزیابی مستمر میزان فروش شرکت ها، کاهش سرعت فرایند دانش بنیان شدن شرکت ها، اشتغال تخصصی شرکت‌ها، سطح فناوری و تسلط بر دانش فنی و … توجه شده و شاخص‌ها و فرایندهای ارزیابی شرکت‌ها به طور کل تغییر یافته است.

*سیر صعودی آمار فروش شرکت‌های دانش بنیان در 3 سال

شاخص بعدی درباره شرکت‌های دانش بنیان موضوع درآمد آنها است که افزایش آن ارتباط مستقیمی با بلوغ زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان دارد در همین رابطه یکی از برنامه‌های اصلی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در دوره جدید افزایش درآمد و به‌تبع آن افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی است. اسدی فر می‌گوید: آمار رسمی فروش شرکت‌های دانش‌بنیان حاکی از آن است که میزان فروش این شرکت‌ها از میزان فروش این شرکت‌ها از 215 هزار میلیارد تومان در سال مالی 1399 به 223 هزار میلیارد تومان در سال مالی 1400 و به حدود 407 هزار میلیارد تومان در سال مالی 1401 افزایش داشته است و پیش بینی می‌شود این عدد برای سال مالی 1402 که در تیرماه 1403 مشخص می‌شود، به بیش از 600 هزار میلیارد تومان برسد.

معاون توسعه شرکت‌های دانش بنیان معاونت علمی، سهم فروش شرکت‌های دانش بنیان از GDP براساس آخرین آمار احصا شده در سال 1402 را حدود 3 درصد اعلام کرد.

*998 شرکت در سال مالی 1401 مشمول معافیت مالیاتی شدند

به منظور جهت دهی حمایت‌های مالیاتی به سمت توسعه نوآوری و اقتصاد دانش بنیان، برخی شرکت‌ها با احراز شرایط خاص می‌توانند برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای خود از اعتبار مالیاتی استفاده کنند. حمایت‌های مالیاتی از همان سال اول اجرای قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان» با هدف کاهش هزینه‌های شرکت‌ها و سوق‌دادن آنها به انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه در سال 1392 آغاز شد و در این دوره مهمترین حمایت مالیاتی برای شرکت‌های دانش بنیان، معافیت مالیات بر درآمد شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان بوده است که بر این اساس 1098 شرکت برای سال مالی 1400 و 998 شرکت برای سال مالی 1401 مشمول معافیت مالیاتی شدند.

*دو سرفصل اعتبار مالیاتی اضافه شد

پس از تقریباً یک دهه اجرای قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، با تصویب قانون مترقی جهش تولید دانش بنیان، ابزارهای حمایت مالیاتی ارتقاء پیدا کرد و 2 سرفصل اعتبار مالیاتی «تحقیق و توسعه» و اعتبار مالیاتی «سرمایه گذاری» به سبد حمایت‌های دانش بنیان اضافه شد.براساس این ماده قانونی، معادل هزینه‌های انجام شده در پروژه‌های تحقیق و توسعه به عنوان اعتبار مالیاتی با قابلیت انتقال به سنوات آتی به شرکتهای دارای پروانه بهره برداری یا مجوز فعالیت از مراجع ذی‌ربط اعطا خواهد شد و معادل آن از مالیات بر عملکرد مربوط به سال انجام هزینه مذکور یا سال‌های بعد کسر می‌شود.

*تصویب 4,200 میلیارد تومان برای 1500 پروژه تحقیق و توسعه

بر این اساس فعالیت‌های اجرایی این حمایت‌ها آغاز و در سال 1402 بیش از 1500 پروژه تحقیق و توسعه برای 527 شرکت اعم از دانش بنیان و غیر دانش بنیان به ارزش بیش از 4,200 میلیارد تومان اعتبار مالیاتی تصویب شد.

رضا اسدی فر معاون توسعه شرکت‌های دانش بنیان معاونت علمی، درباره جزییات بهره مندی از اعتبار مالیاتی گفته بود که اعتبار مالیاتی «تحقیق و توسعه» سقف ندارد و همه شرکت‌های دانش‌بنیان از آن بهره‌مند می‌شوند. جنس پژوهش‌ها در قالب پروژه‌ها تعریف می‌شود؛ بدین معنا که ورودی، خروجی سرفصل‌ها و هزینه‌های تخمینی تقریباً مشخص است و سالانه میزان این هزینه‌کردها بررسی شده وآن بخشی که مشمول اعتبارهای مالیاتی می‌شود به اداره مالیات اعلام شده و از میزان مالیات شرکت‌ها کاسته می‌شود.

وی درباره نحوه تخصیص اعتبار مالیاتی به «سرمایه‌گذاری»ها نیز توضیح داد و گفت: سرمایه گذاری‌ها به دو صورت انجام می‌پذیرد؛ نخست مستقیم است که طی آن به میزان 30 درصد از سرمایه گذاری از مالیات کسر می‌شود و دوم سرمایه گذاری از طریق صندوق‌ها است که آن 100 درصد مالیات عملاً کسر خواهد شد منتهی اختصاص این جنس اعتبارهای مالیاتی برخلاف بخش «تحقیق و توسعه» که سالانه بود، بعد از اتمام پروژه و بهره‌برداری کامل تخصیص می‌یابد.

آنطور که اسدی فرد گفته است شرکت‌هایی که فروش بیشتری دارند مثل شرکت‌های «نوآور» و «فناور»، نوع محصول دانش‌بنیان آنها اهمیت دارد و حتماً باید آن محصول در لیست محصولاتی که مشمول معافیت هستند، قرار بگیرد. بر این اساس، اگر تمام محصولات این شرکت‌ها در لیست مشمولین معافیت قرار بگیرد، کلاً معاف و اگر بخشی در لیست باشد به همان میزانی که با لیست تطابق پیدا می‌کنند از این اعتبارات بهره‌مند خواهد شد.

*ابتکار معاونت علمی برای راه اندازی مجموعه‌های دانش بنیان مردم نهاد

در حوزه توسعه دانش بنیان‌ها اخیراً معاونت علمی، در یک اقدام ابتکاری که در راستای تحقق شعار جهش تولید با مشارکت مردم صورت گرفت، از گفتمان سوم خود تحت عنوان «مجموعه‌های دانش بنیان مردم نهاد» رونمایی کرد. براساس این طرح که مخاطب آن آحاد مردم هستند، توانمندی‌هایی که در زیست بوم فناوری و نوآوری شامل شرکت‌های دانش بنیان، خلاق و فناور، صندوق‌های پژوهش و فناوری و سایر اجزا وجود دارد، با کمک مردم شکوفا خواهد شد. بسترسازی دانش بنیان برای نهضت تولید مردمی، جمع سپاری مردمی برای تولید نوآورانه، ارتقا بهره‌وری تولید مردم با کاربست فناوری و ارتقا زنجیره ارزش ظرفیت‌های بومی با کاربست فناوری 4 مدل پیش‌بینی شده برای فعالیت مجموعه‌های دانش بنیان مردم نهاد به شمار می‌رود.

حمایت از دانش‌بنیان‌ها دغدغه‌ای بود که رییس جمهور شهید همواره طی سال‌های گذشته بر آن تاکید کرده بود؛ به طوری که تاکید داشت با توجه به اینکه توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان ایجاد اشتغال، رشد تولید و پیشرفت فناورانه را در پی دارد، هر نوع حمایت مالی، ارائه تسهیلات و تخصیص منابع به فعالیت‌های دانش‌بنیان در دستور کار قرار داشته باشد و آن را یک سرمایه‌گذاری می‌دانست. آمارهای توسعه‌ای دانش‌بنیان‌ها در حوزه‌های مختلف اعم افزایش کمی شرکت‌های دانش‌بنیان، افزایش اشتغال فارغ‌التحصیلان، رشد فروش شرکت و همین‌طور افزایش صادرات دانش‌بنیان‌های ایرانی نشان می‌دهد، این دغدغه و ماموریت بر زمین نماند.