«شهرداری‌ها و دهیاری‌ها» ستون‌های پایداری و توسعه شهری و روستایی

سال 1375 با تصویب «قانون شوراها» و در سال 1377 با تصویب «قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا» در روستاهای کشور، فصل نوینی از مدیریت روستایی در کشور آغاز شد و در این الگو، شوراهای اسلامی روستا و دهیاری‌ها به عنوان دو بال مدیریت روستایی در کشور محسوب می‌شود، همچنین بر اساس این قانون به وزارت کشور اجازه داده شده است که در روستاهای کشور، مجوز تأسیس نهاد دهیاری را برای اداره عمومی روستا صادر کند.

دِهیاری سازمانی مدنی و نیمه‌دولتی در کشور است که درون روستاها به انجام وظیفه می‌پردازد، همچنین این سازمان تحت نظر دهیار اداره می‌شود و عملکرد آن مشابه سازوکار شهرداری در شهرهای کشور بوده و روستاهای بالای 20 خانوار یا 100 نفر جمعیت می‌تواند دهیار داشته باشد؛ بر اساس قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا از سال 1382 تاکنون مجوز تأسیس 37 هزار و 119 دهیاری صادر شده و تاکنون بیش از 95 درصد جمعیت روستایی کشور زیر پوشش خدمات نهاد دهیاری قرار گرفته است.

دهیاری طبق قانون یک نهاد عمومی غیردولتی است و بخشدار حکم دهیار را صادر می‌کند و دهیاران به نوعی نماینده دولت در روستاها به‌شمار می‌آیند، همچنین بر اساس آئین‌نامه اجرایی قانون شوراها، دهیار هر روستا فردی است که با رعایت ضوابط و شرایط عمومی و اختصاصی از سوی شورای اسلامی روستا انتخاب شده و پس از معرفی به بخشداری و بررسی صلاحیت وی، حکم دهیار از سوی بخشدار صادر می‌شود.

تا پیش از تأسیس دهیاری‌ها در روستاهای کشور هیچ دستگاه و یا سازمانی متولی ارائه خدمات عمومی در روستاها به صورت واحد نبود و پس از تأسیس دهیاری‌ها در روستاهای کشور این امکان به وجود آمد تا دهیاری‌ها به‌عنوان مدیر ارشد روستا نسبت به ارائه خدمات در چارچوب وظایف خود به روستاییان اقدام کنند.

وظایف دهیاری‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شود؛ وظایف ذاتی نهاد دهیاری که صرفاً توسط این نهاد به روستاها ارائه می‌شود مانند تنظیف سطح روستا و مدیریت پسماند، ساماندهی شبکه معابر و آسفالت معابر و کوچه‌های روستا، امور مربوط به ایمنی و آتش‌نشانی، ساماندهی امور مربوط به آرامستان و غسالخانه روستا، ایجاد فضای سبز و بوستان‌های روستایی و نظایر آن‌ها است و وظایف معاضدتی دهیاری که این وظایف عمدتاً به‌صورت همکاری با سایر نهادهای مسؤول در سطح روستا است؛ وظایفی در موضوعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و همچون آن‌ها که در همکاری با دستگاه‌های متولی هر بخش در سطح روستا صورت می‌گیرد را شامل می‌شود.

چهاردهم تیر به‌عنوان روز «شهرداری و دهیاری» با هدف آشنایی افراد جامعه با عملکرد و خدمات شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، ارتقای منزلت خانواده بزرگ شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، هم‌افزایی و افزایش همدلی و تعامل مردم و خانواده مدیریت شهری نام‌گذاری شده است؛ شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به‌عنوان نهادهای محلی، عمومی و مردم‌محور از مدیریت کلان کشور جدا شد تا مشکلات کوی و برزن، محله و شهرها به دست خود مردم و برای جلوگیری از موازی‌کاری‌ها حل شود.

شهرداری‌ها و دهیاری‌ها با ساختار خدماتی و اجرایی مبتنی بر مشارکت مردم، همواره مورد توجه بوده و برای دستیابی به شاخص‌های شهر و روستای توسعه‌یافته و پویا، نیازمند عزم و اراده جدی تمام تلاشگران این عرصه است تا با برنامه‌ریزی علمی، مسیر توسعه همه‌جانبه را هموار و فضایی مطلوب برای مردم فراهم کند.

هر یک از این دو نهاد مهم مدیریتی در مناطق روستایی و شهری وظایف و مسئولیت‌های خاص خود را در حوزه جغرافیایی، ساختار مدیریتی، نوع خدمات و منابع مالی دارد، به‌طور مثال دهیاری‌ها بیشتر روی مسائل مربوط به عمران روستایی و خدمات عمومی روستاها تمرکز دارد و شهرداری‌ها به مسائل پیچیده‌تری همچون برنامه‌ریزی شهری، ترافیک، حمل‌ونقل و خدمات شهری نیز می‌پردازد، همچنین منابع مالی دهیاری‌ها اغلب محدودتر و بیشتر از بودجه‌های دولتی و محلی تأمین شده است، اما شهرداری‌ها منابع مالی بیشتری دارند و درآمدهای حاصل از عوارض شهری، مالیات‌ها و سایر منابع محلی را شامل می‌شود.

شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در ایران نقش‌های مختلفی دارد، این دو نهاد بر پایه مشارکت عمومی و نقش‌پذیری مردم بنا شده است و در توسعه و آبادانی شهرها و روستاها نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کند، همچنین این دو نهاد نقاط مشترک بسیاری در موضوعات مختلف از جمله مدیریت منابع، توسعه شهری و روستایی و نظارت و گزارش‌دهی دارد و به‌طور کلی، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها با اتکا به ظرفیت‌های موجود، در توسعه همه‌جانبه و پایدار مناطق خود نقش ارزنده‌ای ایفا می‌کند.

این دو نهاد در طول مدیریت خود با چالش‌های زیادی روبه‌رو بوده‌اند، به‌طور مثال چالش‌های شهرداری شامل مواردی همچون مدیریت پیچیده‌تر به دلیل وسعت و جمعیت بیشتر مناطق شهری، مشکلات ترافیکی و آلودگی زیست‌محیطی می‌شود و رفع این چالش‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر بوده، همچنین منابع مالی و نیروی انسانی محدود، نظارت و کنترل کمتر و مواجهه با مشکلاتی همچون مهاجرت به شهرها و کاهش جمعیت روستایی از جمله چالش‌های دهیاری است.

شهرداری معمولاً به بخشی شهری از تقسیمات کشوری گفته می‌شود که به صورتِ یک ابرشرکت با قدرت خودگردان یا در حیطه قضائی اداره می‌شود، همچنین قدرت شهرداری، محدوده‌ای از استقلال مَجازی برای کمک و تکمیل حاکمیت‌پذیری از دولت است.

در حالی که دهیاری‌ها و شهرداری‌ها هر دو نقش مهمی در مدیریت محلی ایفا می‌کند، تفاوت‌های اساسی در حوزه فعالیت، ساختار مدیریتی، نوع خدمات و منابع مالی آن‌ها وجود دارد، اما شناخت دقیق این تفاوت‌ها به بهبود عملکرد و هماهنگی بهتر میان این دو نهاد کمک می‌کند.

تقویت جایگاه شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به عنوان مدیریت‌های محلی در سطح کشور، ارائه دستاوردهای متنوع شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در حوزه‌های مختلف فعالیت و انعکاس فعالیت‌ها و خدمات شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به سایر دستگاه‌ها و شهروندان و جلب توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران حوزه مدیریت شهری و روستایی به چالش‌ها و فرصت‌های فراروی شهرداری و دهیاری‌ها از اهداف عمده برگزاری هفته نکوداشت شهرداری و دهیاری بوده، در این راستا امید است مردم نیز قدردان زحمات این دو نهاد باشند.