معلولیت پارک‌های همدان در تنوع کارکرد و امکانات

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش:

به طوری که از قدم‌ زدن در پارک‌هایی که از شکل و شمایل پارک بودن‌شان تنها می‌توان به صندلی‌های زوار دررفته و پیرمردان نشسته‌ در حصار ته‌سیگارهای رهاشده و معتادان خوابیده در سایه، استناد کرد که نه‌تنها حس سرزندگی را به انسان نمی‎بخشد، بلکه وضعیت دردناک فضای سبز و پارک‌های سطح شهر همدان را در پیش روی هر بیننده‌ای به تصویر می‌کشد، تصویری که با مشاهده آن دیگر نمی‌توان فضای سبز درون‌شهری را قسم جاندار شهر و ساختار کالبدی همدان نامید و حتی در برخی نقاط این تصویر شکل‌گرفته از فضای سبز و پارک‌های درون‌شهری همدان آنقدر تیره و تار است که خود ناقض این تعریف می‌شود.

این در حالی است که شهر همدان با وجود برخورداری از شرایط آب و هوایی مناسب و ویژگی‌های توپوگرافی خاص یکی از بکرترین مناطق برای گسترش فضای سبز شهری است، درمجموع شاهد هستیم که حتی در بسیاری از نقاط این سوء‌مدیریت منجر به رهاسازی و خشک‌شدن برخی فضاهای سبز در این شهر شده، این در حالی است که فضاهای شهری و تجربه شهروندان از زندگی روزمره در شهرها، یکی از عوامل مهمی است که بر سلامت روان شهرنشینان اثرگذار است، این تأثیر بیش از آنچه به‌نظر می‌رسد، می‌تواند کیفیت زندگی روزمره را تحت‌تأثیر قرار دهد.

بنابراین برای اینکه به استانداردهای پارک‌ها در ابعاد مختلف بپردازیم برآن شدیم تا با دانش‌آموخته دکتری تخصصی شهرسازی و پژوهشگر برنامه‌ریزی شهری گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سمیرا سمواتی گفت: در مبحث استاندارد پارک‌های شهری باید از دو منظر به این قضیه نگاه کرد؛ نخست رویکرد کالبدی و طراحی و دیگر زیرساخت‌های مورد نیاز برای حضور اجتماعی اقشار مختلف.

وی با تأکید بر اینکه پارک‌های شهری باید به‌صورت چندمنظوره و برای تمامی اقشار مردم کارایی داشته باشد، گفت: آنچه مسلم است اینکه در همدان این موضوع رعایت نشده و امکانات و زیرساخت‌های تعریف‌شده مناسب همه گروه‌های جنسی و سنی ازجمله کودکان، سالمندان و افراد کم‌توان جسمی نیست.

وی ابراز کرد: یکی از ضوابط اساسی در طراحی پارک‌های شهری، دسترسی‌پذیری آسان برای تمام اقشار است، همچنین، باید از معماری یا طراحی‌هایی بهره برد که افراد کم‌توان را در استفاده از این فضاها حمایت کند، این اصل به‌منظور ایجاد فضاهایی برای تمامی افراد بدون تبعیض و با توجه به نیازهای آن‌ها مطرح می‌شود.

دانش‌آموخته دکتری تخصصی شهرسازی با بیان اینکه با تأمین دسترسی‌پذیری مناسب، پارک‌های شهری می‌توانند به‌عنوان مرکزی برای ارتباط اجتماعی و فعالیت‌های تفریحی برای همه افراد جامعه عمل و بهبود کیفیت زندگی شهروندان را تضمین کنند تصریح کرد: امروز یک پای بیشتر پارک‌های شهری ما در حوزه مبلمان شهری به‌ویژه برای استفاده کودکان لنگ می‌زند، به‌طور مثال در پارک‌های تخصصی همچون بانوان همدان، درب اتاق کودک و مادر آن همیشه بسته است.

سمواتی با بیان اینکه نبود این امکانات و عدم امکان استفاده از آن‌ها باعث می‌شود که این پارک‌ها نتوانند آنگونه که باید جاذب جمعیت باشند، تشریح کرد: در حال حاضر پارک‌های همدان هیچ امکاناتی به‌جز نیمکت برای قشر سالمند در حد استراحت کردن، ندارند.

وی با بیان اینکه در حوزه شهرسازی به لحاظ طراحی فضاهای عمومی با تقسیم‌بندی محله، ناحیه، شهر و منطقه مواجهیم حال آنکه فضاهایی همچون بوستان ارم بنا به وسعت و طراحی جزو پارک‌های شهری و حتی منطقه‌ای به‌حساب می‌آیند، تشریح کرد: مسلماً ما در پارک‌های همدان اغلب طراحی پارکی نداریم و در عین حال از امکانات و تنوع بازی نیز برخودار نیستند حال آنکه همین ابزارها آن‌ها را در جذب جمعیت از یکدیگر متمایز می‌کند.

وی با اشاره به اینکه نورپردازی در شب‌ها و ایجاد محیط‌های بازی متنوع برای کودکان ازجمله مؤلفه‌های تأثیرگذار در جذب جمعیت پارک‌های شهری است، خاطرنشان کرد: به دیگر سخن فضاهای سبز شهری واجد بازدهی اجتماعی‌اند و برای عموم مردم در گذران اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان و گردهمایی اجتماعی و فرهنگی استفاده می‌شوند.

این کارشناس شهرسازی با تأکید بر اینکه اساساً فضاهای یادشده در بیشتر شهرها برای این منظور طراحی یا تجهیز شده‌اند تشریح کرد: بنابراین وجود نیمکت، روشنایی، کف‌سازی معابر و خدمات رفاهی بهداشتی و دسترسی از مؤلفه‌های فضای سبز اجتماعی عمومی یعنی پارک‌ها به‌شمار می‌روند اما متأسفانه بیشتر آن‌ها به لحاظ تمیزی و نظافت و سرویس بهداشتی مناسب دچار مشکل هستند.

سمواتی با ابراز اینکه در علم شهرسازی، پارک، فضای عمومی را تشکیل می‌دهد که به‌دلیل بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی به‌طور همزمان، اهمیت بیشتری دارد، این مفهوم با نبود امکانات در پارک‌های همدان بازدهی اجتماعی آن را کاهش می‌دهد اذعان کرد: البته در حال حاضر برخی از پارک‌های محله‌ای همدان نیز عملکرد خوبی داشته و توانسته‌اند جاذب جمعیت باشند زیرا در بیشتر آن‌ها فضاهای خاص و ایمنی برای حضور کودکان فراهم شده است.

وی با تأکید بر اینکه پارک‌ها باید از دیدگاه تأمین نیاز‌های زیست‌محیطی شهرنشینان و تأمین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن، جایگاهی در خور اهمیت داشته باشند ابراز کرد: درخصوص کارکرد تفریحی باید گفت این فضاها بهترین محل برای آرامش و رفع خستگی هستند، امروزه کارکرد تفریحی پارک‌ها و فضای سبز، جایگزین بخشی از کارکردهای تفریحی خانواده روابط همسایگی و محلی، بازار و غیره شده است.

وی ادامه داد: درخصوص کارکرد بهداشتی نیز پارک‌ها و فضای سبز را می‌توان در زمره مراکز تأمین‌کننده بهداشت جان و روان افراد دانست.

این دانش‌آموخته دکتری شهرسازی با بیان اینکه پارک‌ها زمینه‌ساز روابط نانوشته سازمان‌یافته‌ای هستند که با توجه به نیاز‌های اقشار مختلف اجتماعی شکل گرفته و و دوام پیدا می‌کنند اذعان کرد: بازی و سرگرمی در آموزش و پرورش جسم و ذهن کودکان سهم مؤثری دارد؛ بنابراین هرچند پارک‌ها وسایل بازی اندکی دارند، اما زمینه کسب مهارت و خلاقیت را برای کودکان فراهم می‌سازند.

سمواتی با اشاره اینکه چند مؤلفه می‌تواند به طور خاص در طراحی و تجهیزات پارک‌ها مؤثر واقع شود، اذعان کرد: بهسازی پیاده‌روهای گروه‌های سنی و جنسی شهروندان، تنوع‌بخشی به گونه‌های گیاهی، ارتقای کیفی نورپردازی، ارتقای نورپردازی با در نظر گرفتن فنون نور بالا و نور پایین، بازنگری ملزومات پارک‌ها، بازنگری با تأکید بر بهسازی مبلمان و وسایل بازی کودکان بر اساس معیارها و استانداردها و با توجه به نیاز افراد خاص همچون سالمندان، ملاحظات مربوط به طراحی و انتخاب وسایل بازی و ایجاد جاذبه‌های فرهنگی، هنری و ورزشی ازجمله این مؤلفه‌ها هستند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد طراحی پارک‌های شهری به‌عنوان بخشی حیاتی از زیرساخت‌های شهری، نیازمند توجه به اصول و ضوابط مشخصی است که یکی از اصول اساسی آن، همانطور که از زبان کارشناس عنوان شد، تنوع و تعادل است، بدان معنا که باید قابلیت پاسخگویی به نیازهای مختلف شهروندان را داشته باشد.

برای مثال، باید فضاهایی برای ورزش و بازی کودکان، مناطق سبز برای استراحت و پیاده‌روها برای گردش در نظر گرفته شود زیرا این تعادل باعث می‌شود تا افراد به‌راحتی بتوانند از زیبایی طبیعت لذت ببرند و در عین حال از امکانات دیگر پارک‌ها نیز استفاده کنند. به طور کلی، این اصل می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان از طریق ارائه فضاهای تفریحی و آرامش‌بخش کمک کند اما متأسفانه این اصل در بسیاری از پارک‌ها و به‌ویژه در ایجاد مبلمان شهری مورد توجه نیست.