رایزنی قالیباف بر سر سهم ایران از ثروت بریکس

یکی از نخستین و مهم‌ترین نکاتی که رهبر انقلاب پس از شهادت سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید کشورمان، بر آن تأکید کردند، لزوم تداوم خدمات دولت و متوقف نشدن امور مهم داخلی و بین‌المللی در اثر این ضایعه بود. از جمله‌ی اموری که دولت شهید رئیسی به آن اهتمام جدی داشت و اصولاً نقطه‌ی تمایز این دولت با دولت پیش از آن در سیاست خارجی محسوب می‌شد، روی گرداندن از قدرت‌های امپریالیست غربی و توجه بیش‌تر به قطب‌های جدید قدرت در شرق و «جنوب جهانی» بود. شاید بتوان پررنگ‌ترین نمودِ این چرخش را عضویت کامل ایران در سازمان اقتصادی (و رفته‌رفته سیاسی و نظامی) «بریکس» دانست که میوه‌های آن اکنون آماده‌ی چیده شدن به دست دولت جدید، به ریاست آقای پزشکیان، خواهد بود.

در بحبوحه‌ی حادثه‌ سقوط بالگرد رئیس‌جمهور شهید و تب‌وتاب ایران برای انتخاب یک رئیس‌جمهور جدید، نشست مهمی تحت عنوان «انجمن پارلمانی بریکس» با حضور اعضای عالی‌رتبه‌ی پارلمان‌های کشورهای عضو این سازمان در شهر سنت‌پترزبورگ در روسیه برگزار شد. در رأس هیأت اعزامی ایران، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، قرار داشت که در حاشیه‌ی نشست با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دیدار، و بر اهمیت دلارزدایی از روابط اقتصادی-تجاری اعضای بریکس و همچنین تداوم همکاری‌های دوجانبه میان ایران و روسیه در حوزه‌های امنیتی، منطقه‌ای، نظامی و فنی تأکید کرد. با توجه به تشکیل بریکس در تضاد مستقیم با یک‌جانبه‌گرایی آمریکایی-غربی، یکی از دلایل اهمیت بریکس برای ایران در مسیر عبور از تحریم‌های واشینگتن، ثروت هنگفتی است که در میان اعضای این سازمان تقسیم شده است.

شرکت مشاوره‌ی «مهاجرت سرمایه‌محور[1]» بریتانیایی «هنلی و شرکا[2]» در اولین گزارش خود درباره‌ی ثروت کشورهای عضو سازمان بریکس، تحت عنوان «گزارش ثروت بریکس[3]»، مجموع ثروت قابل‌سرمایه‌گذاری در اعضای این سازمان در حال حاضر را بالغ بر 45 تریلیون دلار ارزیابی کرده است[4]. بریکس متشکل از گروهی اقتصادهای نوظهور جهان است که پیش‌تر برزیل، روسیه، هند، چین، و آفریقای جنوبی را در بر می‌گرفت، اما ماه ژانویه‌ی سال جاری میلادی (2024) پس از پیوستن ایران، عربستان، امارات، مصر، و اتیوپی شاهد توسعه‌ی گسترده‌ای بود. در این گزارش، فرصت‌های برجسته‌ای که این سازمان پیش روی کشورمان قرار می‌دهد، و برخی از چالش‌های موجود بر سر راه بهره‌مندی از این فرصت‌ها را بیش‌تر بررسی خواهیم کرد. لازم به ذکر است که تفاوت در برخی آمارها و ارقام این گزارش به این خاطر است که عربستان هنوز فرآیند عضویت رسمی در بریکس را تکمیل نکرده و عضو رسمی این سازمان به حساب نمی‌آید.

گزارش هنلی و شرکا[5]، حاکی از آن است که ده کشور عضو بریکس، در حال حاضر، 1/6 میلیون نفر جمعیت با بیش از یک میلیون دلار دارایی قابل‌سرمایه‌گذاری دارند[6]؛ از جمله 4716 نفر با بیش از 100 میلیون دلار سرمایه و 549 میلیاردر. پیش‌بینی می‌شود شمار میلیونرها در بریکس طی ده سال آینده 85 درصد افزایش یابد. اعضای این بلوک اکنون 45 درصد از جمعیت و حدود 36 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را در خود جای داده‌اند، که با احتساب شاخص «برابری قدرت خرید»، از سهم 30 درصدی «گروه 7» بیش‌تر است.

«یورگ استفن» مدیرعامل هنلی و شرکا، ضمن اشاره به این‌که بریکس با اضافه کردن اعضای جدید از منطقه‌ی خاورمیانه و شمال آفریقا، از جمله ایران، عربستان و امارات، «قدرت اقتصادی و نفوذ جغراسیاسی چشم‌گیری جذب کرده»، می‌گوید بریکس[7] اکنون بازیگری بسیار تأثیرگذار در اقتصاد جهانی است که فرصت‌های جدید جذابی را پیش روی سرمایه‌گذاران، کارآفرینان، و سرمایه‌داران بااستعداد قرار می‌دهد. استفن معتقد است: «گنجاندن کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا صرفاً یک جهت‌گیری سیاسی جدید نیست، بلکه به معنای به رسمیت شناختن جایگاه اقتصادی روبه‌رشد این کشورهاست. این منطقه، که از لحاظ تاریخی به دلیل منابع انرژی‌اش بسیار مهم بوده، اکنون نقش اقتصادی متنوع‌تری را ایفا می‌کند. مشارکت روبه‌رشد خاورمیانه و شمال آفریقا در بریکس، دریایی از فرصت‌ها را در حوزه‌هایی فراتر از خود این مناطق در اختیار سرمایه‌گذاران در سراسر جهان قرار می‌دهد و امکان دسترسی آن‌ها به بازارهای به‌سرعت در حال رشد، موقعیت مناسب جغرافیایی راهبردی، و محیط‌های فرهنگی و تجاری منحصربه‌فرد را فراهم می‌نماید.»

اقیانوس ثروت خصوصی در بریکس

گزارش هنلی و شرکا نشان می‌دهد طی دهه‌ی گذشته، ثروت خصوصی در چین 92 درصد رشد کرده، که رقم چشم‌گیری است. چین اکنون میزبان 862,400 میلیونر، از جمله 2,352 نفر با بیش از 100 میلیون دلار سرمایه و 305 میلیاردر است. هند با 326,400 میلیونر، شامل بیش از 1000 نفر با بیش از 100 میلیون دلار سرمایه و 120 میلیاردر، در میان اعضای بریکس در رتبه‌ی دوم قرار دارد و طی ده سال گذشته بیش از 85 درصد رشد ثروت را تجربه کرده است. جمعیت میلیونرهای امارات نیز از سال 2013 تا کنون 77 درصد افزایش یافته و این مرکز پیشتاز ثروت در خاورمیانه، اکنون میزبان 116,500 میلیونر، از جمله بیش از 300 سرمایه‌دار با بیش از 100 میلیون دلار سرمایه است. طی دهه‌ی گذشته، ثروت خصوصی در عربستان و اتیوپی نیز رشد داشته و جمعیت میلیونرهای این دو کشور، به‌ترتیب، 35 و 30 درصد افزایش یافته است. ایران با 38 درصد «کاهش ثروت» طی یک دهه‌ی گذشته، جایگاه آخر را در این زمینه در بین اعضای بریکس دارد. حدود 11,900 میلیونر، 40 سرمایه‌دار با بیش از 100 میلیون دلار و 2 میلیاردر (با سرمایه‌ی بیش از یک میلیارد دلار) در ایران زندگی می‌کنند[8].

«جف دی. اوپدایک» کارشناس برجسته‌ سرمایه‌گذاری و امور مالی شخصی، می‌گوید: «کشورهایی که زمانی «در حال توسعه» یا «در حال ظهور» یا، از روی تحقیر، «جهان سوم» خطاب می‌شدند، اکنون اقتصادهای پویایی هستند که دارند نظم جهانی را تغییر می‌دهند. کشورهای غیرغربی، و در رأس آن‌ها بریکس، از نظر اقتصادی دارند جهان را به سوی یک واقعیت جدید سوق می‌دهند: یک «وضعیت موجودِ» اقتصادی، اجتماعی، و پولی نوظهور که در حال تغییر آن چیزی است که جهان طی نزدیک به هشت دهه به عنوان معیار پذیرفته است[9].» چنان‌که «خوزه کابایرو» اقتصاددان ارشد، اشاره می‌کند: «بریکس به عنوان یک سازمان، مجموعه‌ای از بازارهای پویا با نظام‌های سیاسی نسبتاً پایدار را در اختیار می‌گذارد که می‌توانند بر آینده‌ی اقتصاد جهان تأثیر بگذارند. قدرت برخی از این اقتصادها در پویایی حوزه‌ی کسب‌وکارهای خرد تا متوسط آن‌هاست و برخی دیگر، در چابکی نظام‌های سیاسی آن‌ها. به این ترتیب، اعضای بریکسِ گسترده‌تر [با اعضای جدیدش]، به عنوان یک سازمان بین‌دولتی، مکمل یک‌دیگر هستند؛ که به نوبه‌ی خود پایداری ایجاد ثروت توسط آن‌ها را تضمین می‌کند[10].»

چشم‌انداز رشد ثروت خصوصی و مراکز تجمع ثروت در بریکس

نگاهی به پیش‌بینی‌های رشد ثروت خصوصی در بریکس طی دهه‌ی پیش رو، نشان می‌دهد هند در این زمینه با چشم‌انداز رشد 110 درصدی ثروت سرانه تا سال 2033، پیشتاز است. امارات با پیش‌بینی 95 درصد رشد ثروت جایگاه دوم را در اختیار دارد. و بلافاصله پشت سر این دو کشور، چین با 85 درصد، اتیوپی با 75 درصد، آفریقای جنوبی با 60 درصد، و مصر با 55 درصد، پیش‌بینی می‌شود همگی طی یک دهه‌ی آینده، رشد ثروت بیش از 50 درصدی را تجربه کنند. ایران و روسیه در این فهرست، با پیش‌بینی رشد ثروت 25 درصدی بین سال‌های 2023 تا 2033، در جایگاه‌های آخر بین اعضای بریکس قرار دارند[11]. طبق داده‌های انحصاری گزارش ثروت بریکس، پنج شهر هستند که اگرچه در فهرست 10 شهر ثروتمند بریکس[12] در سال 2024 قرار نگرفته‌اند، اما انتظار می‌رود طی دهه‌ی آینده رشد ثروت بسیار بالایی (فراتر از 80 درصد) را تجربه کنند.

«بنگلور» که به دلیل حوزه‌ی فناوری پررونقش به «سیلیکون‌ولیِ[13] هند» ملقب شده، در حال حاضر، حدود 13,200 میلیونر را در خود جای داده و پیش‌بینی می‌شود این تعداد تا سال 2033 با 125 درصد رشد، به بیش از 30,000 نفر برسد و این شهر را به یکی از شهرهای بلوک بریکس با بالاترین سرعت رشد تبدیل کند. «اندرو آمویلز» رئیس بخش تحقیقات شرکت اطلاعات ثروت «ثروت جهان جدید» مستقر در آفریقای جنوبی، می‌گوید شارجه در امارات و ریاض و جده در عربستان نیز شهرهایی هستند که باید آن‌ها را مدنظر قرار داد: «اگرچه شارجه ثروت خصوصی بسیار کم‌تری از دبی و ابوظبی دارد، اما درصد سرعت رشد جمعیت میلیونرهای این شهر از هر دوی این شهرها کمی بیش‌تر است. در حال حاضر، 4100 سرمایه‌دار با بیش از یک میلیون سرمایه در امارات زندگی می‌کنند و پیش بینی می‌شود این رقم با رشدی 120 درصدی، تا سال 2033 به بیش از 9000 نفر برسد. پیش‌بینی می‌شود جمعیت میلیونرهای جده و ریاض نیز طی دهه‌ی آینده، به‌ترتیب، 100 درصد و 90 درصد رشد داشته باشد. آمویلز می‌گوید «کیپ‌توان» «مادر شهر» آفریقای جنوبی نیز احتمالاً شاهد هجوم سرمایه‌داران خواهد بود و جمعیت فعلی 7400 نفری میلیونرهای آن، طی 10 سال آینده، با 85 درصد رشد، در سال 2033 به 13,500 نفر خواهد رسید[14].»

موانع پیش رو: تفاوت‌های سیاسی و عدم تحرک اقتصادی در بریکس

با وجود آن‌چه که گفته شد، «رابرت موگیلنیکی» محقق ارشد مقیم اندیشکده‌ی «مؤسسه‌ی کشورهای عربی خلیج [فارس] در واشینگتن»، هشدار می‌دهد: «کشورهای جدیدی که از خاورمیانه عضو بریکس شده‌اند، یک گروه همگن را تشکیل نمی‌دهند. این کشورها شرایط اقتصادی متفاوتی دارند: عربستان و امارات از اقتصادهای قوی برخوردار هستند، در حالی که مصر و ایران با چالش‌های اقتصادی نظام‌مند روبه‌رو هستند. همچنین تفاوت‌های عمده‌ای میان مواضع هر کدام از این کشورها در نظم کنونی بین‌المللی و نحوه‌ی پیگیری منافع ‏سیاسی و دیپلماتیک‌شان توسط بازیگران ارشد دولتی آن‌ها در صحنه‌ی جهانی دیده می‌شود[15].»‏

به علاوه، اگرچه بریکس اکنون در شاخص تولید ناخالص داخلی جهان با احتساب برابری قدرت خرید، از گروه 7 پیشی گرفته است، اما شهروندان آن نسبت به ساکنان پیشرفته‌ترین اقتصادهای جهان، تحرک اقتصادی کم‌تری دارند. بر اساس «شاخص قدرت گذرنامه‌ی هنلی[16]» [فهرستی که ایران در آن در جایگاه صدم جهان قرار دارد]، دارندگان گذرنامه‌ی کشورهای عضو بریکس صرفاً می‌توانند به 21 درصد میانگین تولید ناخالص داخلی جهان، بدون روادید دسترسی داشته باشند[17]. این در حالی است که کشورهای گروه 7 در مجموع، بدون نیاز به ویزا، به طور میانگین به بیش از 80 درصد تولید ناخالص داخلی جهان دسترسی دارند. «دومینیک وُلِک» رئیس گروه مشتریان خصوصی هنلی و شرکا، می‌گوید بریکسِ گسترده، فرصت‌های جدیدی را در بخش مهاجرت سرمایه‌محور[18] ایجاد خواهد کرد: «هم برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال دسترسی بیش‌تر به [بازار] کشورهای عضو بریکس هستند و هم برای کسانی که در کشورهای عضو بریکس زندگی می‌کنند و در پی بهبود دسترسی‌های جهانی و قدرت گذرنامه‌ی خود هستند. طرح‌های مبتنی بر اعطای اقامت[19] و/یا تابعیت[20] از طریق سرمایه‌گذاری می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در جذب استعداد و سرمایه‌ی بدون بدهی و پرورش یک اکوسیستم یکپارچه‌تر و قدرتمندتر ایفا کنند[21].» طبق گزارش هنلی و شرکا، ایران از جمله کشورهای عضو بریکس است که ویزای سرمایه‌گذاری اعطا می‌کند، اما شهروندان آن، بدون ویزا، حتی امکان سفر به نیمی از اعضای دیگر بریکس را نیز ندارند.

عضویت ایران در بریکس در دوران شهید رئیسی و رایزنی‌های قالیباف، رئیس مجلس ایران، در نشست پارلمانی اخیر این سازمان، زمینه را فراهم کرده تا دولت جدید آقای پزشکیان از ظرفیت‌های گسترده‌ی این بلوک قدرتمند برای پیشبرد اهداف جغراسیاسی، اقتصادی و نظامی کشور بهره‌مند شود. اگرچه پزشکیان وعده داده تلاش کند مانند دولت روحانی، حل مشکلات کشور را از طریق توافق با قدرت‌های غربی پیگیری کند، اما ضرورت دارد مسیرهای موازی، از جمله تقویت همکاری‌ها با کشورهای شرقی، نیز همزمان پیگیری شود تا دولت جدید پس از تکرار تجربه‌ی تلخ دوران روحانی و ناامیدی از دولت‌های غربی، و در رأس آن‌ها دولت آمریکا به ریاست احتمالی دونالد ترامپ، تمام پل‌ها را پشت سر خود خراب‌شده نبیند.

[1] «مهاجرت سرمایه‌محور» نوع خاصی از مهاجرت قانونی است که فرد در آن از طریق شرکت در برنامه‌های سرمایه‌گذاری در کشور مقصد، فرآیند دریافت تابعیت یا اقامت خود را تسریع می‌کند.

[2] هنلی و شرکا، بزرگ‌ترین شرکت مشاوره‌ی جهان در حوزه‌ی مهاجرت سرمایه‌محور است.

[3] The BRICS Wealth Report Link

[4] BRICS nations hold $45 trillion in investable wealth – report Link

[5] Henley & Partners Link

[6] The BRICS Wealth Report: Challenging the Global Economic Order Link

[7] Investment Migration: An Innovative Wealth Generator for BRICS Link

[8] BRICS Country Wealth Data Link

[9] The Dollar, the Status Quo, and a Changing World Order Link

[10] The Competitiveness Strengths of the Expanded BRICS Link

[11] BRICS Wealth per Capita and Growth Forecasts Link

[12] BRICS Top 10 Wealthiest Cities Link

[13] «سیلیکون‌ولی» منطقه‌ای در شمال ایالت کالیفرنیای آمریکاست که مرکز فناوری‌های پیشرفته‌ی این کشور و جهان محسوب می‌شود و دفتر بسیاری از غول‌های فناوری جهان، مانند گوگل، فیس‌بوک، و اپل، در آن قرار دارد.

[14] BRICS Wealth Hubs of the Future Link

[15] Middle East Countries Seek Untapped Potential, Greater Global Clout Link

[16] The Henley Passport Power Index Link

[17] Henley Global Mobility Report Link

[18] Investment Migration Countries Link

[19] Leading Residence by Investment Programs Link

[20] Leading Citizenship by Investment Programs Link

[21] Unlocking Prosperity: Travel Freedom, Economic Growth, and Passport Power Link