«چله هاوین» در چله فراموشی!

فریبرز عزیزی فعال گردشگری منطقه اورامانات  چله هاوین یا چله تابستان را یکی از آئین‌های کهن در پهنه ایران باستان خواند و اظهار کرد: این آئین در مناطق مختلف کشور اسامی متنوعی داشته است، بگونه‌ای که در شرق ایران بیشتر با عنوان چله تموز، در شمال ایران نوروز بل و در غرب ایران به عنوان چله هاوین یا چله تابستانی خوانده می‌شده است. 

وی افزود: البته در برخی از متون تاریخی نیز این آئین با عنوان جشن خراج نامگذاری شده که داستانی پشت آن نهفته است، به این شرح که در دوره حکومت عباسیان مردم باید در ایام نوروز خراج(مالیات) خود را پرداخت می‌کردند، این درحالی بود که فصل برداشت محصولات در فصل تابستان بود، برای همین کشاورزان در پرداخت خراج خود در نوروز با مشکل مواجه می‌شدند.

این فعال گردشگری اورامانات ادامه داد: زمانی که آل بویه روی کار آمدند، به منظور حمایت از مردم، زمان پرداخت خراج را به فصل تابستان موکول کردند، یعنی زمانی که کشاورزان محصولات خود را برداشت می‌کنند و توان پرداخت خراج را دارند، برای همین مردم این زمان از سال را جشن می‌گرفتند، لباس‌های نو می‌پوشیدند، خانه تکانی می‌کردند و به دید و بازدید یکدیگر می‌رفتند و لباس‌های کهنه خود را در آتش می‌انداختند. 

وی تصریح کرد: چله هاوین نقطه مقابل شب یلداست. شب یلدا طولانی‌ترین شب سال و چله هاوین طولانی ترین روز سال است که معمولا بازه زمانی ۳۱ تیرماه تا دهم مرداد را در بر می‌گیرد، چراکه این جشن در زمان برداشت محصول کشاورزان برگزار می‌شده و چون زمان برداشت محصول هم بستگی به میزبان بارش‌ها دارد، بنابراین زمان دقیقی نمی‌توان برای آن مشخص کرد. 

عزیزی اضافه کرد: با اینحال پیشینیان ما دهه اول مرداد را برای برگزاری این آئین در نظر می‌گرفتند و مردم به جای کار کردن به دید و بازدید یکدیگر می‌رفتند و به مراسم شادمانی می‌پرداختند و آئین‌های خاص خود را داشتند.

وی خاطرنشان کرد: در این روز در هر روستا و منطقه‌ای تمام مردم از فقیر و غنی روی یک سفره کنار هم می‌نشستند و هر کس طعام خود را روی سفره قرار می‌داد که سایرین از آن تناول کنند که به این آئین «چیشت مجیور» یا «چله وانه » یعنی خوراک‌های رنگارنگ گفته می‌شد. 

این فعال گردشگری اورامانات با بیان اینکه در این آئین مردم ۱۲ آتش را به شکل یک دایره در زمینی سر سبز روشن می کردند و آتشی بزرگ در میان این دایره روشن می‌شد، افزود: همچنین در جشن هاوین، مردم برای تبریک این نوروز تابستانی به یکدیگر روی همدیگر آب که نمادی از روشنی و برکت است، می‌پاشیدند. 

وی به یکی دیگر از مهمترین آئین‌هایی که در این ایام برگزار می‌شده اشاره کرد و گفت: در این آئین، ۱۲ زن( به عدد ماه‌های سال) به همراه ۱۲ مرد (مجموع بانوان و آقایان ۲۴ نفر به عدد ساعات روز) گردهم می‌آیند. یکی از زنان روستا به داخل یکی از زمین‌های کشاورزی می‌رود و مترسکی را که تمثال یک زن دارد را بر می‌دارد و ۱۲ زن دیگر با زدن ساز روحانی و مقدس دف او را همراهی می‌کنند. یکی از مردان روستا نیز همین کار را می‌کند و مترسکی را که تمثال یک مرد دارد از داخل زمین‌های کشاورزی بر میدارد و سرانجام گروه زنان و مردان در یکجا جمع می‌شوند. زنان دف می‌نوازند و مردان نیز آئین هلپرکی را اجرا می‌کنند و مترسک را که در دست نفر سیزدهم گروه است را بدر می‌کنند. 

عزیزی تاکید کرد: اگر آن سال، سالی کم باران بوده باشد، مترسک‌ها را آتش می‌زنند که نحسی بدر شود، اما اگر سالی پرباران بوده باشد، آن را داخل رودخانه می‌اندازد، به این معنا که مترسک را قربانی آب می‌کنند تا سال پرباران دوباره تکرار شود. 

وی با بیان اینکه برگزاری این آئین ایجاد وحدت و همدلی را در بین مردم در گذشته به همراه داشته، عنوان کرد: تا پیش از ایام کرونا هرساله این آئین‌ها در منطقه اورامانات برگزار می‌شد، اما پس از آن دیگر امکان برگزاری آن فراهم نشد.

این فعال گردشگری با بیان اینکه چله هاوین از جمله آئین‌های ثبت ملی شده منطقه اورامانات است، گفت: امروزه بسیاری از جوانان ما به آئین‌های غربی روی آورده‌اند، درحالیکه ما خود غنی‌ترین آئین‌ها را داریم که باید آنها را به جوانان معرفی کنیم. 

وی گفت: باتوجه به اینکه امسال برگزاری این آئین با ایام محرم تقارن پیدا می‌کرد، به احترام این ماه  برگزار نشد.