سایه دلالی بر بازار سیر همدان

از قدیم الایام همدان قطب نخست تولید سیر در کشور به شمار می‌رود، با این حال به دلیل نبود تشکل و اتحادیه قوی و منسجم، عدم پشتیبانی مناسب از کشاورزان، خام فروشی و کمبود صنایع تبدیلی این محصول از ارزش افزوده مورد انتظار برخوردار نیست و کشاورزان سیرکار این استان نیز از کاشت این محصول سود لازم را به‌دست نمی آورند، در عوض این واسطه‌ها هستند که از این خلاء‌ها استفاده کرده و دسترنج کشاورزان را به ثمن بخس خریداری و چندین برابر به فروش می‌رسانند.

این درحالی است که سیر همدان در سال 1396 به ثبت ملی و سرانجام با اعلام رسمی دفتر بین‌المللی سازمان جهانی مالکیت معنوی و فکری WIPO در ژنو سوئیس این محصول از همدان در 18 خرداد 1402 به ثبت جهانی رسید.

البته ناگفته پیداست سیر همدان با ویژگی‌هایی منحصر به فرد خود همچون مرغوبیت بالا، طعم، بو و مزه از مولفه‌های خاصی برخورداراست که به همین دلیل مورد قبول ذائقه مردم نه تنها در سطح ملی بلکه بین‌المللی قرار گرفته و همین امر بستر صادرات این محصول را فراهم کرده است.

با وجود این ویژگی‌ها کشاورزان سیرکار همدانی با مسائل و مشکلات ریز و درشتی دست و پنجه نرم می‌کنند، آنان همچنان در انتظار اجرای برنامه‌هایی هستند که براساس آن بتوان با بهره‌گیری از صنایع‌تبدیلی و بسته‌بندی و فرآوری و ارزش‌افزوده این محصول را دو چندان کرد.

این‌درحالی است که طبق آخرین برآوردهای انجام شده چهار هزار و 400 هکتار اراضی استان همدان زیر کشت سیر بوده و به همین دلیل رتبه نخست تولید سیر خشک را در کشور به خود اختصاص داده و جالب‌تر اینکه سیر همدان نه‌تنها به‌صورت تازه‌خوری استفاده می‌شود، بلکه در فهرست خرید سبد شرکت‌های تولید دارویی و بهداشتی هم قرار دارد و در صنایع تبدیلی و غذایی استفاده می‌شود.

حال آنکه در این زمینه شهرک سیر همدان با توجه به کیفیت و کمیت تولید سیر در استان همدان و قطبیت این استان در این راستا به عنوان طرحی در سا ل 1399 ارائه شد، به نوعی که مدیر جهاد کشاورزی همدان درآن مقطع زمانی از شروع عملیات اجرایی شهرک سیر همدان از سال 1400 خبر داد و عنوان کرد: شهرک تخصصی سیر همدان با تکیه بر موضوع فرآوری در زمینی 30 هکتاری ایجاد خواهد شد.

پس از این موضوع، بحث ایجاد شهرک تخصصی سیر همدان که در محدوده مریانج و شهرستان بهار مطرح شده بود به سبب مباحث پدافند پیش نرفت به‌طوریکه با تمام زاویای مثبت و منفی به فراموشی سپرده شد.

جالبتر اینکه رضا بهراملو رئیس سازمان جهادکشاورزی استان همدان آبانماه سال گذشته درجمع خبرنگاران با بیان اینکه موقعیت اراضی مورد نظر شهرک تخصصی سیر مکان‌یابی شده است،اظهار کرد: در منطقه قهاوند روستای قرخلر به وسعت 220 هکتار زمین از سوی شرکت شهرک‌های صنعتی استان معرفی و در یک تیم مشترک با حضور کارشناسان امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی بازدید و با تایید فنی کلیت محل، کارهای اداری پروژه در حال انجام است. در این منطقه علاوه بر شهرک تخصصی سیر، شهرک مواد غذایی و نیروگاه خورشیدی نیز راه‌اندازی می‌شود.

با این حال علیرغم گذشت تقریبا 9 ماه از این وعده هنوز خبری از آغاز عملیات اجرایی شهرک سیر نیست البته دراین بین برخی مخالفت‌ها نیز ازسوی سیرکاران را نباید نادیده‌گرفت به همین دلیل بر آن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با حجت‌الله حیدریان، مدیرعامل شرکت تعاونی سیرکاران و صیفی‌کاران همدان و نیزحسن محمدی مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهادکشاورزی استان همدان ترتیب دهیم که درادامه می‌خوانید:

مدیرعامل شرکت تعاونی سیرکاران و صیفی‌کاران همدان با بیان اینکه قیمت این محصول سال گذشته 15 تا 27 تومان بود اما امروز روی زمین عده‌ای دلال حاضرشده و قیمت محصول را تا 75 هزار تومان رسانده‌اند،گفت: جالب‌تراینکه کشاورزان امروز محصول را در انبار نگه‌داشته و نمی‌فروشند چراکه طبق شنیده‌ها امروز بخشی از بازار را سیر خارجی به تصرف خود درآورده است.

وی با تاکید بر اینکه هر سال سیر همدان به کشورهای همسایه صادر می‌شود افزود: امسال نیز پاکستانی‌ها برای خرید محصول مراجعه کرده‌اند اما به دلیل بالا بودن قیمت خرید معامله‌ای نشد و دست خالی رفتند.

حیدریان با تاکید براینکه درحال حاضر این تعاونی دو هزار نفر عضو دارد اذعان کرد سال گذشته میزان تولید سیر این تعاونی چیزی بالغ بر 50 هزار تن بود که انتظار می‌رود بنا به بارش‌ها سال جاری بازهم این میزان برداشت را از مزارع داشته باشیم.

این کشاورز سیرکار درپاسخ به این سوال که درحال حاضر عمده مشکل تولید سیر چیست آیا تاسیس شهرک نمی‌تواند مشکلات را مرتفع کند، عنوان کرد:در حال حاضر عمده مشکل ما به نبود صنایع تبدیل بازمی‌گردد بنابراین شهرک سیر نمی‌تواند به خودی خود چاره کار باشد زیرا دراین صورت بازار فروش سیر حالت میدان‌بار پیدا کرده و همین امر باعث سرکوب قیمت محصول خواهد شد و من کشاورز مجبورم به هر قیمتی محصولم را به فروش برسانم.

رئیس تعاونی صیفی کاران و سیرکاران همدان با تاکید براینکه متاسفانه با ایجاد کارخانه فراوری و بسته‌بندی برای سیرکاران موافقت نشده وحتی مجوز لازم برای راه‌اندازی سردخانه پنج هزار تنی نیز داده نشد اذعان کرد: امروز آنچه درعرصه حمایت عنوان می‌شود بیشتر درقالب شعاراست.

رئیس تعاونی صیفی‌کاران و سیرکاران همدان درباره نقش تعاونی‌ها در افزایش کشت سیر و انجام هماهنگی برای صادرات نیز گفت: در استان همدان به تعاونی‌ها بها داده نمی‌شود، تعاونی سیرکاران بودجه لازم را ندارد، مثلا تعاونی که 2 هزار عضو دارد از تمکن مالی لازم برخوردار نیست که حتی یک خودرو مدل پایین برای امور اداری خود تهیه کند.

حیدریان با بیان اینکه در گذشته‌ها دولت مادر تعاونی‌ها بود اما امروزشرایط برعکس شده عنوان کرد: بدیهی‌ترین حمایت ارائه کودو سم یارانه‌ای است که باید به موقع و به قیمت مناسب توزیع شود حال آنکه این نهاده را در زمان مناسب به ما نمی‌دهند که ای‌کاش با این شرایط توزیع و هزینه دیگر کودی هم به ما تعلق نگیرد.

وی از دیگر مشکلات کشاورزان را خرید محصول با قیمت پایین و فروش آن به قیمت بسیار بالاتر به خریدار نهایی دانست و تشریح کرد: امروز عمده مشکل ما حضور دلالان در مزارع برای خرید محصول است.

رئیس تعاونی صیفی کاران و سیرکاران همدان دربحث تسهیلاتی که به حوزه کشاورزی تعلق می‌گیرد،گفت: تسهیلات بانکی 22 درصدی به ما پیشنهاد کرده‌اند که کشاورز با این همه زحمت چطور باید این حجم از بهره را بازگرداند؟ لذا وام گرفتن برای کشاورز صرف نمی‌کند.

حسن محمدی مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهادکشاورزی استان همدان نیز در ادامه در پاسخ به گلایه‌مندی‌های عنوان شده، گفت: دربحث شهرک تخصص سیر متولی ایجاد شهرک‌های صنعتی و نواحی صنعتی شرکت شهرک‌های صنعتی است یعنی ما از نظر قانونی هیچ اختیاری نداشته که بخواهیم شهرک صنعتی ایجاد کنیم.

وی ادامه داد: با این وجود این مهم از سوی سازمان دنبال شد چون در محصولات کشاورزی متولی حوزه صنایع تبدیلی جهاد کشاورزی است پس بررسی‌های لازم دراین زمینه انجام و براساس آن مشخص شد که برای احداث این شهرک تخصصی نیاز به 40 هکتار زمین است

محمدی با اشاره به اینکه طبق برآوردهای انجام‌شده برنامه‌هایی نیز برای این شهرک در نظر گرفته بودیم، اظهارکرد: مثلا ایجاد صنایع برای تولید و فراوری حداقل 30 تا 40 محصول از سیر و درعین حال ایجاد حداقل 70 تا 80 واحد تبدیلی و سردخانه‌ای.

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی استان همدان با تاکید براینکه جلسات متعددی طی چند ساله گذشته دراین زمینه برگزار شد که درپی آن نهایتا منطبق با استاندارد‌های شرکت شهرک‌های صنعتی از سوی این شرکت نقطه‌یابی شد، ابراز کرد: زمینی به مساحت 100 هکتار از زمین‌های انصارالامام جهت واگذاری به بخش خصوصی و یا ایجاد شهرک به صورت مشارکتی در دستور کار قرار گرفت.

وی خاطر نشان کرد: از آنجا‌که ساخت کارگاه و کارخانه در زمین‌های درجه یک و دو کشاورزی ممنوع بوده و براساس قانون نمی‌توان زمین‌هایی را که مستعد کشاورزی است از حیز‌انتفاع خارج و تغییر کاربری داد بنابراین خاک زمین منتخب ازسوی اداره امور اراضی جهت آزمایش به مرکز تحقیقات ارسال و مشخص شد این اراضی جزو اراضی آبی درجه یک هستند از طرفی زمین در نظر گرفته‌شده جزو اراضی به لحاظ کیفیت خاک جز زمین‌ها درجه دو است پس استقرار این شهرک دراین منطقه از سوی جهاد کشاورزی مورد موافقت قرار نگرفت.

محمدی با بیان اینکه درادامه این روند مکان مورد نظر درارزیابی زیست‌محیطی توسط اداره کل حفاظت محیط زیست نیز به دلیل ایجاد آلایندگی بالا و درعین حال نزدیکی به مراکز جمعیتی مورد موافقت قرارنگرفت تشریح کرد: بازهم پیگیری‌ها ازسوی شرکت شهرک‌ها برای مکان‌یابی بنا به نیاز استان ادامه داشت تا اینکه اخیرا زمینی 20 هکتاری در ناحیه صنعتی قهاوند2 که درکل 220 هکتاراست برای آن امر در نظر گرفته شد که البته نمی‌توان از آن به عنوان شهرک تخصصی سیر یاد کرد چرا که این ناحیه صنعتی درواقع شهرک صنعتی است همچون سایر زیر ساخت‌ها صنعتی که از زونها مختلفی تشکیل شده و طبق این تقسیم بندی بخشی نیز به واحدهای اختصاص‌یافته که در آن بتوان واحدها فراوری و صنایع تبدلی و سردخانه ای سیر را ایجاد کرد.

وی با بیان اینکه این مکان نیز در جلسه اخیری که درفرمانداری داشتیم به دلیل فاصله زیاد از مناطقی که درآن سیر کشت می‌شود از سوی سیرکاران مورد استقبال قرار نگرفت ابراز کرد: براین اساس فعلا زمین مناسب برای استقرار این شهرک که هم پاسخگوی نیاز سیرکاران بوده و هم استانداردهای محیط زیستی و امور اراضی را داشته باشد پیدا نکرده‌ایم.

وی با تاکید براینکه یقینا نمی‌توان انتظار داشت از اراضی نزدیک سولان برای ساخت و استقرار شهرک تخصصی سیر استفاده کرد،گفت: از یک‌سو اغلب اراضی این منطقه به لحاظ کیفی جزو زمین‌های مرغوب است پس از نظر قانونی قابلیت تغییر کاربری ندارد و از سوی دیگر در نزدیکی مراکز جمعیت است بنابراین به لحاظ زیست محیطی با مشکل مواجه است البته زمین‌های این منطقه نیز خرد بوده و امکان پیداکرده مثلا 50 هکتاز زمین یکپارچه فراهم نیست.

وی با تاکید براینکه در حال حاضر نیز ما به عنوان متولی صنایع تبدیلی جهاد کشاورزی از سرمایه‌گذاران و متقاضیان ایجاد صنایع فراوردی تبدیلی و سردخانه برای محصول سیر استقبال میکنیم، ابرازکرد: خوشبختانه اخیر یک واحد سردخانه 5 هزار تنی در مریانج به بهره برداری رسیده که خوشبختانه میتوان بخشی مشکل نگهداری این محصول را در همدان مرتفع کند.

وی با بیان اینکه دربحث فرآوری نیز هرکس تمایل به سرمایه‌گذاری دراین بخش داشته باید امکان اعطای مجوز به او در شهرک‌های صنایع غذایی و شهرک‌های صنعتی و حتی درخارج این شهرک‌ها فراهم است،عنوان کرد: حتی در بحث ایجاد این صنایع تبدیلی و فراوری در خارج از محیط شهرک‌ها صنعتی امکان تغییر کاربری بدون اخد عوارض برای متقاضیان فراهم است.

محمدی ادامه داد: اگر تسهیلات بانکی هم اعلام شود یقینا حمایت از سرمایه گذاری را به عنوان اولویت اول استان در دستورکار قرار داده و از این طریق تا 70 درصد از سرمایه گذاری را از طریق ارائه تسهیلات فراهم می‌کنیم.

وی در پاسخ به این سوال‌که درحال‌حاضر چند واحد صنعتی در حوزه فراوری فعالیت دارند گفت: درحال حاضر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی چیزی بیش از 80 واحد شوری و ترشی داریم.

مدیر صنایع غذایی و تبدلی جهاد کشاورزی استان همدان افزود: برای مثال در شهرک صنایع غذایی بهار بیش از 15 واحد ترشی شوری داریم که بخشی از تولیدات آن‌ها مرتبط با فرآوری سیر است.

وی با تاکید براینکه علاوه براین واحدهای صنعتی عنوان‌شده دوتا واحد فعال به صورت تخصصی در حوزه سیر همچون پودر سیر و اسلایس و غیره فعالیت دارند تشریح کرد: این دو واحد حدود 2 هزار تن ظرفیت دارند

محمدی با تاکید براینکه بخشی ازفرآوری و تبدیل سیر نیز در واحدهای کارگاهی و مشاغل خانگی در روستاهای مسیر امامزاده محسن قرار دارد عنوان کرد: آنچه مسلم است اینکه اگر بتوانیم شهرکی تخصصی ایجاد کرده و کلیه این فعالیت‌ها را به آن سمت سوق دهیم یقینا تعداد صنایع فراوری و تبدیلی سر دراستان رقم قابل توجهی خواهد بود.

وی،تاکید کرد: دو واحد سردخانه‌ای دیگر نیز در دست اجرا است که درحال حاضر هر کدام پیشرفت 30 درصدی تجربه می‌کنند البته در تلاش هستیم که بتوایم با ایجاد تغییرات جزئی از ظرفیت سردخانه‌ها سیب‌زمینی نیز برای نگهداری سیر نیز بهره ببریم.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد گرچه ثبت جهانی سیر موفقیت بزرگی برای همدان وکشور ایران بود اما درنبود زیرساخت تخصصی برای این محصول هنوز نتوانسته‌ایم زنجیره تولید این محصول را دراستان تا رسیدن به بازارهای جهانی تکمیل کنیم حال آنکه انتظارمی‌رفت ثبت جهانی بهانه‌ای برای کمک به توسعه صادرات، برندسازی و بسته‌بندی سیر باشد پس باید هرچه زودتر این شهرک و یا واحدهای تخصصی متناسب با نیاز کشاورزان و درعین حال با نظرخواهی از فعالان این عرصه، تعیین تکلیف و جانمایی شود وگرنه دراین بخش نیز کشاورزان سیرکار بنا به شرایط اقتصادی حاکم بر حوزه کشاورزی از فعالیت دراین بخش نا امید شده و دست از کار می‌کشند.