کهن‌شهر همدان با داشته‌های آشکار و نهان

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش:

استادیار معماری و شهرسازی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه اگر هر شهری در جهان ارزشی یافته و امروز مطرح است طبیعتاً اهالی و ساکنان باعث رشد و ارتقای آن شدند، گفت: درواقع این اهالی هر شهر هستند که با ایستادگی و تلاش برای شهرشان ارزش قائل شده و همین امر باعث شده امروز هرکس دوست دارد در آن شهر مطلوب زندگی کند.

دکتر صاحب محمدیان‌منصور با تأکید بر اینکه مردم دنیا ایران را با نام پرسپولیس و اکباتان می‌شناسند عنوان کرد: بنابراین با توجه به ثبت جهانی هگمتانه (اکباتان) در یونسکو این روز را نه فقط به همدانی‌ها بلکه باید به کل ملت ایران و جهان تبریک گفت.

وی با ابراز اینکه امروز اگر به آمار رجوع کنیم، جاذبه‌هایی همچون غار علیصدر و گنجنامه بیشترین اقبال را در بین گردشگران داخلی به خود اختصاص داده‌اند و متأسفانه هگمتانه در بین آثاری است که در گردشگر داخلی کمترین اقبال را به آن نشان داده، اظهار کرد: شرایط جذب گردشگر خارجی متفاوت است؛ یعنی کمتر به سراغ غار علیصدر به‌عنوان اثر طبیعی می‌رود زیرا آثار این‌چنینی در بیشتر کشورها نیز موجود است؛ بنابراین در سفر خود به‌دنبال جایی می‌گردند که در کشور خودشان وجود ندارد. به همین دلیل بود که ما ثبت هگمتانه را به‌عنوان اولویت در سطح بین‌المللی دنبال کردیم.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ما تمرکز خود را در خصوص ثبت جهانی بر روی هگمتانه و بازار همدان گذاشتیم اما متأسفانه بازار همدان بنا به دلایلی در یونسکو به ثبت نرسید گفت: یقیناً این دو موضوع در تقویت گردشگری شهری همدان تأثیر بسزایی دارند.

محمدیان‌منصور با بیان اینکه طبق مطالعاتی که ما درخصوص وضعیت گردشگری شهری همدان انجام دادیم مشخص شد؛ بیشترین بازدیدها از آرامگاه بوعلی است و پس از آن افراد با خودرو به دیگر اماکن همچون آرامگاه باباطاهر و گنبد علویان می‌کنند ابراز کرد: حال سؤال این است که آیا روند گردشگری شهری ما در همدان درست است یا خیر؟ این روش به‌جز ترافیک برای شهر همدان عایدی نخواهد داشت.

وی افزود: درواقع سؤال اصلی این است که جایگاه بازار همدان که قابلیت ثبت جهانی دارد در گردشگری چیست؟

وی با بیان اینکه برای بهره‌مندی از این ظرفیت در بدو امر لازم است به ظرفیت‌های گردشگری این مجموعه پرداخت و سپس این مسئله را بررسی کرد که چرا ثبت آن در بین آثار جهانی محقق نشد؟ چه باید کرد که طی فرصت یک ساله موجود بتوانیم با رفع موانع این بخش از همدان را نیز به ثبت جهانی برسانیم؟ افزود: نکته نگران‌کننده به این مسئله بازمی‌گردد که با تغییر دولت و در پی آن تغییر مدیران، موضوع ثبت بازار به فراموشی سپرده می‌شود این در حالی است که طی یک سال جاری این فرصت برای ما فراهم شده که بدون سهمیه بازار همدان را نیز به ثبت جهانی برسانیم.

در ادامه عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان در خصوص اهمیت و جایگاه گردشگری شهر، نیز با بیان اینکه اگر تقویم را ورق بزنیم بیشتر شهرهای ما در کشور دارای روزی به نام خود هستند که همدان نیز از قاعده مستثنی نیست درست مثل روز تولد که به تعداد انسان‌های کره زمین تولد وجود دارد بنابراین عناوین این چنینی موضوعی است عمومی پس برای خاص بودن باید چیزی در چنته داشت که دیگران ندارند، اذعان کرد: وقتی به روزهای مختص شهر‌ها نگاه می‌کنیم همدان از همه خاص‌تر است زیرا روز آن همزمان با بزرگداشت ابن سینا برگزار می‌شود.

دکتر محمدمهدی سروش ادامه داد: بیشتر کشورهای دنیا ابن سینا را می‌شناسند و حتی پیشتر از همدان در آن‌ها بنیادهایی تحت عنوان ابن‌سینا ایجاد شده در حالی که در همدان مصوبه بنیاد بوعلی در زمان ریاست جمهوری آقای خاتمی برای همدان شکل گرفت؛ بنابراین بهره‌مندی از آرامگاه بوعلی سینا برای همدان یک امتیاز منحصر به‌فرد است؛ البته این خاص بودن در بخش‌های مختلف همچون معماری و دیگر آثار تاریخی نیز نمود پیدا می‌کند.

وی با ابراز اینکه با تکیه بر این داشته‌های بین‌المللی همچون شخصیت بین‌المللی ابن سینا، امکان برگزاری نشست‌ها در سطح ایران و در حتی روز همدان در سطح سفارتخانه‌ها وجود دارد که متأسفانه از این ظرفیت به‌درستی تاکنون استفاده نکرده‌ایم، تشریح کرد: تنها کاری که طی این روزها انجام می‌شود برگزاری یک مراسم است، ما به یک گروه فعال نیاز داریم این در حالی است بنیاد‌ها به همین راحتی مصوب نمی‌شوند؛ اینکه در حال حاضر بنیادی به نام بوعلی برای همدان مصوب شده می‌توان از آن استفاده کرد اما طی این چند سال کار خاصی از آن ندیده‌ایم.

وی با بیان اینکه شهر آنقدر مهم است که در تقویم جهانی یک روز را به آن اختصاص داده‌اند اذعان کرد: 31 اکتبر روز جهانی شهر است حال آنکه شهر در دین مبین اسلام و قرآن مجید نیز گرامی داشته شده به طوری که هرجا از واژه آن استفاده شده آن را هم‌ردیف با دست یافتن به سعادت دانسته‌اند.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه از سال 2014 کارشناسان شهر پایدار را مطرح کرده‌اند و اگر بخواهیم همدان را به‌عنوان یک شهر پایدار و بین‌المللی مطرح کنیم می‌بایست از ظرفیت‌های موجود بهره ببریم تشریح کرد: علاوه بر آنچه درخصوص بوعلی و جایگاه بین‌المللی آن گفته شد، ما طی این سال‌ها برای همدان خواهرخواندگی داشته‌ایم اما از این فرصت نیز برای معرفی در سطح این شهرها نیز استفاده نمی‌شود این در حالی است که حداقل می‌شد در روز همدان در شهرهای خواهرخوانده برنامه‌ای به این مناسبت برگزار کرد.

سروش با بیان اینکه روز همدان باید روز معرفی این شهر از جنبه‌های مختلف باشد اذعان کرد: در حال حاضر برخی‌‌ها در پی این عدم معرفی برایشان باورکردنی نیست که فاصله همدان تا تهران حدود سه ساعت است در حالی که از دیگر شهرهای مدعی ملی و جهانی بودن، شناخت مناسب‌تری وجود دارد.

وی تصریح کرد: ظرفیت‌ها برای معرفی این شهر وجود دارد اما در این روز باید به اندازه یک سال کار کرد تا اهداف تعریف‌شده برای شناخت همدان در سطح ملی و بین‌المللی محقق شود.

در ادامه عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا نیز با تأکید بر اینکه به‌نظر می‌رسد برای جایگاه تمدنی این شهر همین یک جمله کافی است که تا دنیا دنیا بوده همدان شهر بوده و هست گفت: به اذعان اساتید بزرگ شهرسازی همدان به همراه دو شهر ری و بلخ از ابتدای خلقتشان شهر بوده‌اند، به قول معروف این متولی است که حرمت امامزاده را نگه می‌دارد؛ بنابراین ما مردم، مدیران و نمایندگان این شهر باید حرمت آن را نگه داریم.

محمدرضا عراقچیان با بیان اینکه همدان شهری است با قدمت دیرینه دو هزار و 700 تا سه هزار سال تمدن مکشوفه و احتمالاً تمدن‌های قدیمی‌تری که بعد‌ها نمایان خواهد شد، اذعان‌کرد: اگر امروز از افراد عامی درباره چرایی سفرشان به همدان بپرسید یقیناً از آب و هوای معتدل تابستان سخن می‌گویند در حالی که در رویکرد جدید گردشگری ما با گردشگری زمستانه نیز مواجهیم که همدان از این ظرفیت بنا به عدم وجود برنامه‌ریزی محروم است.

وی با اشاره به اینکه برخی‌ که به تاریخ تسلط بیشتری دارند به سبقه تاریخ تجاری این شهر اشاره می‌کنند، اذعان کرد: همدان تا چند سال پیش یکی از مسیرهای تجارت جهانی بوده که با استقرار بندر خرمشهر ظرفیت تجاری آن تضعیف شده در حالی که همدان پیشتر بارانداز کالاهای شهرهای غربی بوده که وجود این موقعیت حتی منجر به رونق صادرات با کشورهای همسایه شده بود، یقیناً می‌توان برای تقویت این داشته‌های مؤثر در گردشگری راهکار ارائه داد.

وی با بیان اینکه همدان از ویژند لازم برای معرفی شهر برخوردار است، تشریح کرد: آنچه مسلم است اینکه امروز روی این داشته‌ها گرد و غباری وجود دارد که باید آن را بزداییم.

در ادامه محمدیان‌منصور با تأکید بر اینکه درخصوص ثبت جهانی آثار فرهنگی و تاریخی 6 معیار توسط کارشناس یونسکو مورد بررسی قرار می‌گیرد، اذعان کرد: ما بر اساس معیارهای دو، سه و چهار بود به‌دنبال ثبت جهانی هگمتانه بودیم که در بین دیگر شهرهای جهان وجود نداشت حال آنکه داشتن معیار چهارم ازسوی یونسکو مورد تأیید قرار نگرفت چراکه می‌بایست این اثر یک دستاورد در حوزه ابداع بشری باشد حال آنکه قبل از همگتانه نیز شهرهایی با تاریخ کهن‌تر وجود داشتند.

وی با اشاره به اینکه معیار سوم بیانگر تداوم زندگی در شهر و زنده بودن آن در شرایط فعلی بود که خوشبختانه توسط یونسکو مورد تأیید قرار گرفت، تشریح کرد: طبق اکتشافات توسط دکتر ملک‌زاده، در این شهر از سفال‌های دوره ماد گرفته تا کاخ اردشیر دوم در دوره هخامنشی و مجتمع زیستی اشکانی و سپس دوره‌های اسلامی و دوره پهلوی را داریم که خود نشان‌دهنده تداوم زندگی در این شهر به‌عنوان معیار سوم یونسکو است.

این شهرساز با تأکید بر اینکه در معیار شماره دو نیز به‌صراحت بیان شده که شما برای ثبت جهانی یک شهر در جایگاه بین‌المللی باید بتوانید در آن شهر برنامه‌ریزی شهری و طراحی منحصربه‌فرد را نشان دهید که خوشبختانه تپه هگمتانه از این معیار نیز برخوردار بود، تصریح کرد: هگمتانه شهری طراحی‌شده حتی در دوره اشکانی و پیش‌تر است حال آنکه ما این خاصیت را در بازار همدان نداریم یعنی این بستر پیشتر طراحی نشده و ارگانیک است بدان معنا که واحدهای موجود در شهر بر حسب نیاز کسبه ساخته شده و از قبل نقشه‌ای نداشته است.

محمدیان‌منصور با ابراز اینکه هگمتانه نقشه داشته چون در آن همه واحدها یکسان و کوچه‌ها نیز یکسان و به‌صورت موازی بوده و با دقت شگفت‌انگیزی ساخته شده تصریح کرد: بنابراین ما با هگمتانه هم جزو نخستین نمونه‌هایی هستیم که در شهرهای کهن خود از نقشه و طرح استفاده کرده‌اند.

وی با اشاره به اینکه در سبک مرمت کنونی برای ارزشمندی یک آثار تاریخی همچون شهر باید همه لایه‌های تاریخی آن حفظ شود، تصریح کرد: طبق لایه‌های موجود در هگمتانه، تداوم سه هزار ساله زندگی سنتی را می‌توان یافت این در حالی است که تخت جمشید 220 سال تاریخ سکونت دارد.

این کارشناس معماری و شهرسازی با ابراز اینکه در همدان طی قرن‌ها و دوره‌ها جوهره زندگی حفظ شده، گفت: طبق نظر یونسکو وجود این جوهره زندگی و مراقبت از آن در مسیر بقا و تقویت آن یک اصل است که خوشبختانه در آثار تاریخی و باستانی همدان وجد دارد.

محمدیان‌منصور با تأکید بر اینکه یقیناً بازار همدان نیز از این جوهره زندگی برخوردار است همچون خونی که رگ‌های این بازار جریان دارد اذعان کرد: بازار همدان؛ قیصریه، مدرسه، مسجد، کلیسا، کنیسه، امامزاده، حمام ارامنه، حمام مسلمانان، حمام یهودی‌ها، حجره، چهارسوق، قهوه‌خانه، زورخانه (مرکز ورزشی)، درخت، آب حوض، قنات، یخچال دارد که خود بیانگر جریان ابعاد چهارگانه زندگی اجتماعی سیاسی، تاریخی و زیست‌محیطی در آن است، بنابراین باید با رفع موانع سال جاری بتوانیم با توجه به سهمیه موجود این بازار را به ثبت جهانی برسانیم.

در ادامه دانشیار شهرسازی با تأکید بر اینکه در حال حاضر سؤال اصلی در ارتباط با آنچه از سوی اساتید درخصوص داشته‌ها عنوان شد این است که چرا همدان باوجود این ظرفیت‌ها چنین شرایطی دارد؟ اذعان کرد: کار فرهنگی با موضوع همدان به اندازه کافی انجام نشده برای مثال در یکی از دوره‌های انتخابات شورای شهر از نامزدها آزمون گرفتم یکی از سؤالات این بود که شهر مطلوبتان چیست؟ در پاسخ متأسفانه پاسخ‌ها شهرهای غیر از همدان بودند.

سروش با ابراز اینکه داشته‌های همدان باید از همه جهات به‌عنوان یک موضوع فرهنگی در ذهن همدانی‌ها نهادینه شود ابراز کرد: یعنی یک همدانی علاوه بر فخر به داشته‌ها در سطح هگمتانه جهانی به زحمتی که استاد سیحون در آرامگاه کشیده و یا استاد فروغی برای آرامگاه باباطاهر کشیده نیز ببالد زیرا این داشته‌‌ها از گذشته تاکنون بوده که امروز ما همدانی این‌چنین داریم.

وی با تأکید بر اینکه در راستای معرفی هرچه بهتر همدان ما چند مأموریت داریم، ابراز کرد: نخستین مأموریت بر عهده ما همدانی است یعنی باید به داشته‌هایمان از لهجه گرفته تا سایر ظرفیت‌ها افتخار کنیم، بدان مفهوم که اگر در سطح ملی و بین‌المللی جایگاهی مدیریتی داریم در ساده‌ترین حالت لهجه‌مان را پنهان نکرده و تغییر ندهیم، درست مثل اصفهانی‌ها که در هر سطح از مدیریت تا زبان به سخن باز می‌کنند لهجه آن‌ها شاخص و آشنا و نشان‌دهنده شهر آن‌هاست.

وی ادامه داد: بحث بعدی مدیریت است؛ یعنی ما در استانداری و فضای شورای شهر نیازمند شخصیت‌های فرهنگی هستیم که در کنار یکدیگر شهر را رهبری کنند نه اینکه به‌صورت جزیره‌ای عمل کنند.

این کارشناس شهرسازی با اشاره به ضرورت پرداختن به سرمایه‌های انسانی در پیشبرد توسعه پایدار شهری اذعان کرد: متأسفانه طی چند سال اخیر همدان گرفتار یک مشکل بزرگ شده و آن مسئله مهاجرفرستی است چراکه این امر به معنای کوچ فرهنگی و زیست همدانی از این شهر کهن است که در صورت تداوم تا چند سال آینده دیگر در همدان اثری از فرهنگ آن نخواهیم دید.

سروش با تأکید بر اینکه منطبق با یکی از اصول شهرسازی باید بر تصور ذهنی همدان کار کنیم، ابراز کرد: خوشبختانه از هزاران سال پیش تاکنون یعنی از هگمتانه گرفته تا آرامگاه بوعلی و باباطاهر تصور ذهنی داریم که برای تداوم آن باید این تصور ذهنی را افزایش داد و نسبت به حفاظت از آن اقدام کنیم؛ مثلاً تا چند سال پیش چمن‌ها خود یکی از تصورات ذهنی منسوب به شهر همدان بود اما متأسفانه بخش اعظمی از آن طی چندین دهه گذشته تخریب شده و دیگر اثری از آن‌ها نیست حال آنکه طی چند سال اخیر در تعداد محدودی از آن‌ها دست به بازآفرینی زدند اما متأسفانه به‌صورت نیمه‌کاره رها شد.