«تجارت»، سرفصل تاریخ اقتصادی همدان

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

این اقتصاددان همدانی ضمن تبریک فرا رسیدن روز ملی همدان، با اشاره به سابقه تاریخی اقتصاد این شهر، گفت: همدان تاریخچه بسیار غنی دارد و از کهن‌شهر‌های ایران است که از قدیم‌الایام محور تجارت و تبادل فرهنگی و علمی بوده است.

حسن سالک ادامه داد: شهر همدان در گذشته بنا به شرایط جغرافیایی، در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و وجود کاروانسراها و بازارهای تخصصی، بیانگر جایگاه تجاری قوی این شهر در گذشته نه‌چندان دور در منطقه غرب کشور است.

وی با تأکید بر اینکه امروز هم همدان با ظرفیت‌های متنوعی ازجمله کشاورزی، صنایع دستی و گردشگری به‌عنوان یکی از قطب‌های مهم اقتصادی کشور است، اذعان کرد: در گذشته وجود منابع طبیعی همچون گیاهان دارویی و نیز جاذبه‌های تاریخی فرهنگی، شهر همدان را به مقصدی جذاب برای تجار و گردشگران تبدیل کرده بود.

این دانش‌آموخته دکترای اقتصاد با تأکید بر اینکه توجه به داشته‌های تاریخی در حوزه اقتصاد همدان می‌تواند مسیر را برای امروز شهر هموار کند، ابراز کرد: نکته این است که باید ببینیم جاده ابریشم در این اقتصاد چه تأثیری داشته و چگونه این مسیر بین‌المللی باعث رونق اقتصادی همدان بوده است.

وی با تأکید بر اینکه با نگاه به گذشته مشخص می‌شود که این شهر از ایام قدیم و به‌ویژه بعد از دوره صفویه به یکی از قطب‌های مهم تجاری منطقه تبدیل شده است، اذعان کرد: آنچه مسلم است اینکه برای توسعه هر منطقه وجود برخی زیرساخت ضروری است؛ به‌عنوان مثال با توجه به ظرفیت تجاری همدان در گذشته، زیرساخت‌های امر تجارت همچون بازارها، کاروانسراها و بازارهای سنتی در این شهر ساخته شده است.

وی با تأکید بر اینکه بنا به وجود این ظرفیت اقتصادی هنوز هم آثاری از بازارهای تخصصی در شهر وجود دارد، عنوان کرد: بازار صحاف‌خانه (بازار تخصصی انواع کتاب و نوشت‌افزار)، بازار کفش‌دوزخانه (که در آن انواع کیف و کفش تولید و عرضه می‌شود)، بازار صندوق‌سازها، بازار زغالی‌ها، بازار نخودبریزها، راسته چاقوسازها، بازار علاقبندها (که در آن وسایل دست‌ساز و وسایل مرتبط با بخاری و غیره ساخته می‌شد)، بازار قیصریه یا موتاب‌خانه که به بحث پوشاک اختصاص داشت و بازار شیشه‌فروش‌ها، ازجمله این بازارهای تخصصی است که امروز نیز مورد استقبال شهروندان و نیز گردشگران قرار می‌گیرد.

سالک با تأکید بر اینکه وجود این بازارهای تخصصی خود بیانگر رونق تجارت در اقتصاد تاریخی همدان است، ابراز کرد: جالب‌تر اینکه در کنار بازارهای مذکور، شاهد شکل‌گیری برخی بازارچه‌های دیگر مثل بازار مظفریه، بازار سر پُل یخچال، بازارچه امامزاده یحیی و غیره در مناطق مختلف به همراه کاروانسراها هستیم.

وی با اشاره به علت وجود و استقرار کاروانسراها در شهر همدان، گفت: وجود بازارهای بزرگ در شهر همدان مؤید این مهم است و ما اکنون برای احیای موقعیت و جایگاه اقتصادی، از سال‌ها قبل به دنبال ایجاد منطقه اقتصادی جهان‌آباد در فامنین بوده‌ایم که هنوز به سرانجام نرسیده است.

این اقتصاددان با تأکید بر اینکه در گذشته همدان دارای موقعیت بارندازی در حوزه تبادلات کالایی بوده است، اذعان کرد: درواقع ما از طریق جهان‌آباد که از سال 88 مصوبه شده، به دنبال احیای این موقعیت بودیم که متأسفانه هنوز این اتفاق را شاهد نیستیم.

وی با شاره به اینکه در تاریخ اقتصادی همدان تعداد بازارهای سنتی و راسته‌بازارهای این شهر چیزی بالغ‌بر 38 بازار بوده است، اظهار کرد: تعداد سراها و کارونسراهای این شهر نیز عدد 26 را نشان می‌دهد که هریک از بازارها و سراها به تولید و عرضه کالا و صنعت خاصی می‌پرداختند.

سالک با تأکید بر اینکه در کنار این بازارهای تجاری عنوان‌شده زیرساخت‌های خدماتی و رفاهی هم وجود داشته مثلاً در کنار همین بازارها قهوه‌خانه‌ها، گرمابه‌ها (حمام‌های عمومی)، نانوایی‌ها و آشپزخانه‌ها برای مسافرین و بازاریان وجود داشته که فرایند فعالیت تجاری را تکمیل کرده است، گفت: به‌طوری که این زیرساخت‌های خدماتی و رفاهی نیازهای مردم و تجار را برآورده می‌کردند؛ زیرا وقتی صحبت از شکل‌گیری کار تجاری و فعالیت اقتصادی است، زیرساخت‌های آن باید به‌صورت زنجیره و زنجیره ارزش شکل بگیرد و تمام نیازهای عرضه‌کننده و صادرکننده را فراهم کند.

وی با تأکید بر اینکه وجود آرامگاه بوعلی‌سینا در بحث اقتصاد گردشگری و سلامت به‌عنوان مرکز فرهنگی و علمی از گذشته دور از آنجایی که جهانیان همدان را به نام این دانشمند می‌شناسند مطرح بوده است، افزود: این اعتبار درواقع به همدان کمک کرده تا مقصد گردشگری، فرهنگی و علمی از گذشته دور تاکنون باشد؛ بنابراین این گذشته درخشان با تلفیق ظرفیت‌های کنونی اقتصادی همدان، می‌تواند رونق را به فضای اقتصادی استان باز گرداند که این مهم خود نیازمند پیش‌فرض‌هایی است که ازجمله آن‌ها می‌توان به تعامل دولت و بخش خصوصی و یا به تعبیر بهتر تیم اقتصادی دولت و همکاری با بخش خصوصی اشاره کرد تا بستر برای جذب سرمایه‌گذاری، هموارتر از گذشته شود.

سالک با تأکید بر اینکه متأسفانه امروز در مسیر سرمایه‌گذارها موانعی وجود دارد که شرایط را برای گریز از سرمایه‌گذاری در این شهر فراهم می‌کند، ابراز کرد: آنچه باید در فضای رونق و توسعه اقتصادی استان براساس ظرفیت‌ها به‌ویژه حوزه کشاورزی، گردشگری و صنایع دستی مورد توجه قرار گیرد، حضور فعال در نمایشگاه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است که در پی آن بتوان همدان را بیشتر معرفی کرد و درعین‌حال بتوان از آن مسیر نسبت به شناسایی کشورهای هدف صادراتی اقدام کرد.

این کارشناس مسائل اقتصادی عنوان کرد: از آنجایی که در گذشته همدان به‌عنوان مرکز تبادل تجاری مطرح بوده، یقیناً احیای این جایگاه از طریق فعال کردن منطقه ویژه اقتصادی در غرب کشور، بسیار کمک‌کننده خواهد بود.

وی با اشاره به لزوم فراهم کردن زیرساخت‌های مورد نیاز برای فعال کردن این منطقه، اذعان کرد: مهم‌ترین زیرساخت برای دسترسی به این منطقه تجاری، زیرساخت ریلی و ارتباطات است که متأسفانه در تأمین این نیاز به‌کُندی پیش می‌رویم؛ بنابراین دراین‌بین قطعاً نیازمند توجه ویژه‌ای از سوی مقامات ملی و استانی هستیم.

این دانش‌آموخته دکترای اقتصاد با تأکید بر اینکه بحث بعدی به موضوع دسترسی‌ به انرژی و تأمین آب تحت عنوان زیرساخت سخت در منطقه ویژه اقتصادی بازمی‌گردد، عنوان کرد: دراین‌بین فراهم کردن زیرساخت نرم که اهمیت بالایی در به ثمر رسیدن این منطقه دارد نیز حائز اهمیت است که ازجمله این زیرساخت‌ها می‌توان به تعامل دستگاه‌های اجرایی برای تسهیل این کار مهم اقتصادی اشاره کرد.

وی با اشاره به نقش تجاری همدان به‌لحاظ منطقه‌ای در گذشته، گفت: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، همدان در مسیر جاده ابریشم و به‌ویژه در مسیر راه کربلا قرار داشته؛ بنابراین علاوه‌بر فعالیت تجاری صرف این موقعیت استراتژیکی در رونق اقتصاد شهری نقش مؤثری را ایفا می‌کرده است. یعنی اغلب مسافران و زائرین برای چند روز یا چند هفته در کاروانسراها اطراق کرده و از خدمات ارائه‌شده برای رفع نیز خود و اسب و قاطرشان استفاده می‌کردند.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، بازار قدیمی همدان در طول تاریخ محل تأمین و به تعبیری بارانداز مایحتاج ضروری غرب کشور بوده و اگرچه با گذر زمان نقش بسیاری از این حجره‌ها، کاروانسراها، سراها و تیمچه‌ها رنگ باخته، اما امروز شاهد تغییر کاربری در آن‌ها هستیم؛ آنچه حائز اهمیت است اینکه بازارهای مذکور همچنان وجه سنتی خود را حفظ کرده و قدم زدن در آن‌ها، تداعی‌کننده تاریخ غنی اقتصادی مردمان این کهن‌شهر است.