راهبردهای نوین برای احیای صنعت ابریشم در ایران

صنعت ابریشم در ایران از دیرباز دارای مزیت‌های فراوانی بوده که ازجمله آن‌ها می‌توان به وجود دانش بومی، اشتغال‌زایی روستایی و نیاز اندک به ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته اشاره کرد. این صنعت نقش مهمی در صادرات غیرنفتی کشور داشته و می‌تواند از طریق توانمندی‌ها و امکانات موجود، نقشی راهبردی در توسعه منطقه‌ای و ملی ایفا کند. به‌عنوان یک زنجیره با حلقه‌های متعدد، هر یک از مراحل تولید ابریشم می‌تواند به‌عنوان شغلی مکمل در کنار سایر مشاغل سنتی به اقتصاد خانوارهای روستایی کمک کند. در حال حاضر، 20 استان کشور در زمینه صنعت نوغانداری و تولید ابریشم فعالیت دارند که نقش مهمی در اقتصاد کشاورزی و روستایی ایفا می‌کنند.

با وجود استعدادهای بالقوه در زمینه تولید، فرآوری و تجارت ابریشم، این صنعت در سال‌های اخیر با بحران‌هایی مواجه شده است. برای مثال از مجموع دو هزار و 500 کارگاه ابریشم‌کشی در شهرستان تربت حیدریه که بزرگترین تولیدکننده نخ ابریشم در کشور بوده است، اکنون تنها کمتر از 300 واحد فعال باقی مانده‌اند که آن‌ها نیز در آستانه تعطیلی هستند.

در بخش تولید مواد اولیه صنعت نوغانداری، مشکلاتی همچون افت تولید پیله تر به‌دلیل واردات بی‌رویه، پایین بودن سرمایه‌گذاری، بالا بودن سن نوغانداران و نبود تشکل‌های مرتبط و پویا وجود دارد. همچنین، سیاست‌های غیرحمایتی باعث کاهش وسعت توتستان‌ها شده است. نتیجه این مشکلات، کاهش تولید پیله ابریشم و نخ ابریشم در سال‌های اخیر بوده است.

برای بررسی بیشتر این موضوع، استادیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تربت حیدریه تحقیقی را در خصوص تحلیل راهبردهای توسعه صنعت ابریشم با استفاده از مدل‌های نوین انجام داده‌ است.

تکتم محتشمی، با استفاده از یک مدل علمی به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای این صنعت پرداخته‌ تا بتواند راهبردهای مناسبی برای بهبود و توسعه آن ارائه نماید.

در این مطالعه، پژوهشگر فوق از روشی به نام «تجزیه‌وتحلیل SWOT-ANP» بهره برده است که یک روش ترکیبی برای برنامه‌ریزی راهبردی است. افراد مشارکت‌کننده در این تحقیق، 36 نفر از خبرگان آشنا به عملیات و محیط داخلی و خارجی این صنعت ازر استان‌های خراسان رضوی و گیلان بوده اند. روش مورد اشاره به محقق امکان داد تا عوامل مختلف تأثیرگذار بر صنعت ابریشم را شناسایی و ارزیابی کند.

نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش نشان داد که راهبرد «بازسازی و تقویت ادغام نوغان‌داری در زنجیره ارزش ابریشم» بهترین گزینه برای توسعه این صنعت است. همچنین تشکیل یک سازوکار تأمین مالی برای حمایت از توسعه این صنعت، ارائه الگویی مناسب برای افزایش مقیاس تولید نوغان‌داری، مدیریت اطلاعات تجاری و تولیدی مربوط به تولید ابریشم و اجرای مدل‌های کسب‌وکار نوآورانه از جمله راهکارهای پیشنهادی هستند.

این پژوهش همچنین نشان داد که برای تقویت و توسعه صنعت ابریشم، باید به تقویت سرمایه‌گذاری، اجرای کشاورزی قراردادی و ایجاد ارتباط قوی با صنعت نساجی و گردشگری توجه ویژه‌ای شود. این اقدامات می‌توانند به افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت محصول، طراحی و نوآوری در زیربخش‌های مختلف صنعت ابریشم کمک کنند.

از دیگر اهداف راهبردی این تحقیق می‌توان به تقویت توانمندسازی و حمایت نهادی از صنعت ابریشم، تسهیل ورود به بازار و تقویت محصولات ابریشمی با ارزش بالا اشاره کرد. این اقدامات می‌توانند به توسعه مهارت‌ها، بهبود کیفیت محصول و بازسازی ادغام نوغان‌داری در زنجیره ارزش ابریشم کمک کنند.

قابل ذکر است این نتایج علمی پژوهشی در فصل نامه «اقتصاد کشاورزی و توسعه» متعلق به مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی منتشر شده‌اند. این نشریه به انتشار مقالاتی می‌پردازد که به بررسی و تحلیل مسائل مختلف اقتصادی و توسعه‌ای در بخش کشاورزی و روستایی مربوط می‌شوند.