تولید گندم ایران در رتبه جهانی

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش:

بنابراین با توجه به جایگاه این محصول در تأمین امنیت کشور در ابعاد مختلف در روزهای پایانی فصل برداشت گندم، برآن شدیم تا در ارتباط با آخرین وضعیت کشت این محصول، کیفیت آن و مشکلاتی که تولیدکنندگان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، با علیقلی ایمانی؛ مدیرعامل بنیاد ملی گندمکاران کشور گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

*تصویری از وضعیت کشت گندم در ایران به لحاظ کمی و کیفی ارائه دهید.

بنا به تلاش‌هایی که از گذشته انجام شده و امروز نیز شاهد تداوم آن‌ها هستیم، گندم تولیدی در کشور به‌لحاظ کیفی از مطلوبیت بسیار بالایی برخوردار است؛ یعنی بیش از 70 درصد آن درجه یک و با درصد پروتئین بالای 13 است که کمتر کشوری در سطح بین‌الملل به این موفقیت دست یافته؛ البته 30 درصد باقی‌مانده که جزو گندم‌های درجه دو به‌حساب می‌آیند هم تفاوت آنچنانی با محصول درجه یک ندارند.

نکته قابل تأمل اینکه خرید گندم اصلاً بر اساس کیفیت نیست که این خود مشکل بزرگی ایجاد می‌کند، در حالی که حتی امکان ارتقای کیفیت محصول تولیدی فراهم است اما چون همه محصول برای خرید به یک چشم دیده شده و به یک قیمت خریداری می‌شود، کشاورز ما انگیزه زیادی برای ارتقای کیفیت آن ندارد؛ حال آنکه از نظر تغذیه‌ای با هزینه بیشتر می‌توان کاری کرد که درصد پروتیئن محصول بیشتر شود اما درمجموع گندمی که امروز در خبازی تولید مواد غذایی همچون ماکارونی، شیرینی، رشته و غیره به‌کار گرفته می‌شود، کیفیت بسیار خوبی دارد.

* در حال حاضر گندم بومی که در کشور تولید می‌شود پاسخگوی نیاز کشور هست؟ آیا نیاز به اصلاح ژنتیک داریم تا ارقام بهتری کشت شود؟

سال‌هاست که مؤسسات تحقیقاتی به‌شدت درخصوص ارقام تحقیقات مختلفی انجام داد‌ه‌اند به طوری که امروز ما ارقام مختلفی بسیاری داریم که سالانه به جامعه کشاورزی عرضه می‌شود؛ بنابراین ما به لحاظ رقم هیچ مشکلی نداریم پس نیاز به واردات و تغییر ژنتیک نیست چراکه با کار تحقیقاتی در مؤسسه تحقیقات اصلاح بذر و نهال کشور این امر به‌صورت مداوم انجام می‌شود.

امروز در پی این تلاش‌ها رقم‌های بسیار خوبی از نظر عملکردی و کیفیت در کشور وجود داشته و کشت می‌شود که در آن‌ها خاصیت نانوایی نیز مورد توجه قرار گرفته است. به طوری که ما ظرفیت تولید گندم حتی بیش از نیاز کشور را با همین سطوح محدود نیز داریم به طوری که تا صبح روز 27 مردادماه، 11 میلیون و 400 هزار تن گندم از گندمکاران خریداری شده است.

این اطمینان را می‌توانم به شما بدهم که تا پایان فصل برداشت این میزان خرید به 12 میلیون تن برسد حال آنکه در واقعیت میزان تولید ما 15 میلیون تن است زیرا بالغ بر یک میلیون و 500 هزار تن بذر توسط کشاورزان تولیدشده که به‌صورت جداگانه خریداری می‌شود از طرفی هم بخشی از گندم در دست دلال و واسطه و خود کشاورز باقی می‌ماند.

این قابلیت و ظرفیت در کشور وجود دارد که ما اصلاً نیاز به واردات خارجی نداشته باشیم و نیاز خودمان را در داخل تأمین کنیم اما در این قصه چند مانع وجود دارد نخست اینکه باید قیمت گندم منصفانه، معقول، منطقی و اقتصادی باشد.

نکته بعدی اینکه نهاده‌های مورد نیاز مثل کود، سم، بذر و ماشین‌آلات مکانیزاسیون و آبیاری باید به‌موقع و به اندازه برای کشاورزان فراهم شود و درنهایت اینکه پرداخت مطالبات گندمکاران به‌موقع باشد؛ چراکه یکی از اصلی‌ترین مشکلات امروز این است که با گندمکارانی مواجهیم که سه ماه است گندم را تحویل داده اما وجهی دریافت نکرده‌اند و هنوز هم هیچ افق و چشم‌انداز روشنی وجود ندارد؛ زیرا نزدیک به 200 همت یا 200 هزار میلیارد تومانی که کشاورزان گندم تحویل دولت دادند فقط 94.2 همت یا همان 94 هزار و 200 هزار میلیارد تومان پرداخت شده یعنی تقریباً حدود 40 درصد پرداخت شده است.

حال آنکه در کشور ما کشاورزی خرده‌مالکی، معیشتی و سنتی است و زندگی بهره‌بردارن این بخش به زمان پرداخت مطالباتشان بستگی دارد حال آنکه همین نواقص باعث شده انگیزه کشاورز پایین آمده و ما در خودکفایی ثبات نداشته باشیم.

برای مثال یکی از نهاده‌های مورد نیاز برای کشت گندم، کود است که طی چهار ماه و نیم گذشته شاهد افزایش 132 درصدی قیمت آن بوده‌ایم؛ یعنی یک پاکت کود اوره 195 هزار تومانی امروز 400 هزار تومان به کشاورز فروخته می‌شود که یقیناً خرید به اندازه آن از توان کشاورز خارج بوده و کود مورد نیاز تهیه نشده و میزان بهره‌وری به ازای سطح کاهش می‌یابد.

*در حال حاضر متناسب با ذخایر آبی و خاکی گندم گشت می‌کنیم؟

از سطوح زیر کشت گندم کشور چهار میلیون هکتار اراضی ما دیم است؛ یعنی اصلاً منبع آبی ندارند که نگران آن باشیم فشار روی منابع و ذخایر آبی بیاورد، به دیگر سخن کشاورزان در این اراضی از نزولات جوی یا همان آب سبز برای رشد و نمو محصول استفاده می‌کنند و باقی‌مانده اراضی یعنی حدود دو میلیون هکتار، آبی هستند، حال آنکه در این اراضی نیز بعضاً از آب تکمیلی در آن‌ها استفاده می‌شود؛ بدان معنا که مثلاً در برخی مناطق ممکن است در ابتدای کاشت از یک نوبت آبیاری استفاده شود و حتی در برخی مواقع نیز بنا به میزان بارش‌ها، نیازی به آبیاری وجود نداشته باشد؛ زیرا کشت محصول بیشتر در پاییز انجام می‌شود و در زمستان و بهار استمرار دارد؛ بنابراین بیشترین نیاز آبی گندم از طریق نزولات جوی تأمین می‌شود مگر در بعضی از مناطقی که واقعاً بارندگی بسیار ناچیز و اندک است به‌ناچار از منابع آب زیرزمینی استفاده ‌کنند.

به‌طور مثال در استانی مثل گلستان گرچه اراضی ما آبی به‌حساب می‌آید ولی شاید یک بار هم آبیاری نکنیم زیرا میزان بارندگی اغلب بالای 500 میلی‌متر بوده و گندم نیاز به آبیاری ندارد، حال آنکه همین وضعیت را در استان‌های مازندران، خراسان شمالی و بخش‌هایی از کردستان شاهد هستیم پس کشت گندم فشار آنچنانی بر منابع آبی وارد نمی‌کند.

در خصوص خاک نیز چون ما در کشت گندم تناوب زراعی را در دستور کار داریم و در برخی نقاط کشور موضوع آیش رعایت می‌شود، فرصت بازسازی به زمین داده شده و در عین حال کشاورزان برای غنای خاک از کود سبز، کود مرغی و غیره استفاده می‌کنند؛ بنابراین آسیبی به خاک وارد نمی‌شود، یعنی اگر از زمین گندم برداشت ‌کرده و طی آن برخی مواد معدنی از خاک کسر می‌شود، ما آن را با کود جبران کرده و چیزی از خاک کم نمی‌شود.

البته در این بین توصیه‌های فنی، علمی، کاربردی و ترویجی روی خاک نیز ازسوی جهاد کشاورزی انجام می‌شود و کشاورزان خود را مقید به این موضوع می‌دانند زیرا در صورت وجود خاک غنی است که کشاورزی معنا پیدا می‌کند.

* شما به کیفیت بالای گندم تولید داخل اشاره و حتی عنوان کردید که در مؤسسات تحقیقاتی درخصوص کیفیت نانوایی گندم نیز بررسی‌های لازم را انجام می‌دهند؛ اما در شهرهای مختلف بیشتر نانوایان از این آرد گلایه‌مند بوده و بر لزوم واردات گندم‌های خارجی و تلفیق آن با داخلی تأکید دارند، با این تفاسیر مشکل کار کجاست؟

من این نظر را قبول ندارم، گندم ما 104 استاندارد لازم را دریافت کرده، این بدان معنا است که سالانه حدود سه هزار نمونه از گندم کشور جمع‌آوری و به مؤسسه استاندارد غلات کشور برده شده و در آنجا مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ بنابراین این تصور غلطی است که هر کس هر رقم گندم را تولید کند؛ زیرا اصولاً امکان تولید بذر برای هرکس فراهم نیست، این مؤسسه تحقیقات اصلاح بذر و نهال کشور است که این کار را انجام داده و خروجی آن ارقامی است که کشت آن‌ها آزاد می‌شود حال آنکه آزاد کردن کشت یک رقم توسط مؤسسه تحقیقات بالغ بر 13 سال طول می‌کشد؛ بنابراین در ارقام تولیدی مشکلی در خصوص متناسب بودن برای نانوایی وجود ندارد بلکه این فرایند تولید آرد و نان است که باید مورد رصد قرار گیرد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد مناقشه بر سر کیفیت گندم داخلی و نان، موضوعی است که با وجود دفاع وزارت جهاد کشاورزی و ارائه مستندات آزمایشگاه‌های تخصصی برای تأیید آن، همچنان مورد سوء‌استفاده فرصت‌طلبانی که به‌دنبال منافع خود هستند قرار می‌گیرد. در این بین برخی رسانه‌ها با انتشار مطالب غیرواقع و یا استفاده از تیترهای غلوشده به‌دنبال جذب مخاطب به قیمت تخریب تولید ملی هستند و راه را برای این فرصت‌طلبان هموار می‌کنند.