مصلی همدان تجلی‌گر شکوه و عظمت معماری ایرانی- اسلامی

الگوبرداری از مساجد رهیافتی برای صیانت از هویت همدان در طراحی مصلی

مصلی در فرهنگ اسلامی محلی است که برای برپا کردن نماز جمعه و سایر فعالیت‌های دینی به‌کار می‌رود. این مکان معمولاً به‌عنوان مرکز مذهبی و اجتماعی در جوامع اسلامی شناخته و در آن علاوه‌بر نماز، مراسم دینی مختلفی نظیر خطبه‌ها، تعلیمات، جلسات فقهی و فرهنگی برگزار می‌شود.
مفهوم مصلی از دوران پیامبر اسلام، محمد (صلی‌الله علیه و آله) آغاز شده است. ایشان به‌صورت روزانه در مکان‌هایی که به‌عنوان مصلی محسوب می‌شدند، به برپایی نماز می‌پرداختند. در ابتدا، این مکان‌ها ساده و تنها شامل فضای باز و بدون امکانات خاص، برای خواندن نماز بودند اما به‌تدریج با گسترش، پیشرفت و توسعه جوامع اسلامی، این مکان‌ها نیز در طراحی و ساختار خود تغییر کردند، به‌گونه‌ای که این اماکن از ساختمان‌های بزرگ و زیبا با عناصر معماری خاصی برخوردار شدند.
بر این اساس با توجه به در دست اجرا بودن ساخت مصلی همدان، برآن شدیم تا با معمار و طراح این زیرساخت فرهنگی، اجتماعی و مذهبی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر محمدرضا عراقچیان با بیان اینکه کمتر شهری را می‌توان یافت که تپه بزرگ و معظمی در وسط شهر به نام مصلی داشته باشد که از قدیم محل برگزاری نمازهای متفاوتی مثل نماز باران، عید فطر و امثالهم بوده، گفت: خوشبختانه همدان جزو معدود شهرهای با این ویژگی است.
وی با اظهار اینکه از سال‌ها قبل پیشنهاد احداث ازسوی آیت‌الله نوری همدانی مرجع عالیقدر که در مقطعی امام جمعه این شهر بودند، مطرح و حتی اقدامات اولیه‌ای همچون خاکبرداری و تسطیح انجام شد اما به‌دلیل ناکافی بودن اعتبارات، نیمه‌کاره باقی ماند گفت: تا اینکه بعدها تکمیل پروژه از سوی مرحوم آیت‌الله غیاث‌الدین طاها محمدی، امام جمعه وقت، بنا به فراهم بودن منابع مالی در دستور کار قرار گرفت.
این استاد دانشگاه با ابراز اینکه در ادامه نقشه‌های مورد نظر طراحی و بعد مقدمات کارهای عمرانی کلنگ‌زنی شد، تصریح کرد: در این فرایند سه گروه، طراحی مصلی را شروع کردند؛ دو گروه از تهران و یک گروه از همدان که در کمیته کیفیت اداره کل راه و شهرسازی و استانداری، نقشه‌هایی که توسط طراحان همدانی کشیده شده بود مورد قبول قرار گرفت.
عراقچیان با تأکید بر اینکه در این فرایند قرار شد نقشه‌های اولیه تهیه و پروژه در سه فاز اجرایی شود، خاطرنشان کرد: در حال حاضر فاز نخست در حال اجرا است و فازهای بعدی بنا به نیاز جمعیتی در آینده احداث خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه این پروژه به لحاظ شهری از موقعیت و جانمایی مناسب و به لحاظ دید و منظر و جایگاهی که نمازگزاران باید داشته باشند نیز از ویژگی‌های خوبی برخوردار است چراکه در وسط شهر قرار گرفته و از جهات مختلف به‌ویژه جنوب شرق دسترسی‌های مناسبی دارد، ابراز کرد: به لحاظ شکل، ساختار و مصالح نیز کاملاً منطبق با معماری ایرانی- اسلامی است.
طراح مصلای همدان با تأکید بر اینکه این پروژه روی زمینی به مساحت 10 هکتار طراحی شده که قسمتی از آن دارای ساختمان بود اما قسمت عمده زمین قرار است به یک پارک منطقه‌ای یا پارک شهری بزرگ با ساختار و بر مبنای شهرسازی و معماری ایرانی- اسلامی بدل شود خاطرنشان کرد: علاوه بر این خود پروژه نیز بر همین مبنا شکل گرفته، به طوری که برداشت ما اینگونه است که قادر خواهد بود شکوه و عظمت این سبک معماری را به نمایش بگذارد.
عراقچیان در پاسخ به این سؤال که این شکوه و عظمت عنوان‌شده قرار است بر پایه چه ظرفیت‌ها و ایجاد چه فضاها و معماری ایجاد شود؟ تشریح کرد: معماری ایرانی- اسلامی در دو قالب باید شکل بگیرد؛ نخست در قالب شکل و هیبت و دیگری عملکرد مفید.
وی با ابراز اینکه در هیچ‌یک از بناهای دارای معماری اسلامی کار بیهوده انجام نشده و تلاش می‌شود ضمن اینکه شکوه و عظمتی را به تصویر بکشد، فضای ناملموس و غیر قابل استفاده و به تعبیری اسراف‌کاری در آن نباشد، مصلای همدان نیز از این فرایند مستثنا نیست، خاطرنشان کرد: علاوه بر این تلاش شده که در این مجموعه از عالی‌ترین فناوری‌های روز به لحاظ معماری سازه، برق و تأسیسات استفاده شود.
این طراح شهری ادامه داد: در عین حال سعی بر آن بوده که ساختار شکلی و کارکردی، منطبق بر اهداف ایرانی و اسلامی باشد؛ یعنی آنچه که اصطلاحاً در اهداف این نوع معماری داریم در پروژه نیز مورد توجه قرار گرفته و تا جایی که ممکن است قرار شده از مصالح محلی بهره ببریم تا اجرای این پروژه و نتیجه آن با اقلیم و بوم منطقه هماهنگ باشد.
عراقچیان مطرح کرد: در این مجموعه در فاز نخست، صحن اصلی برای برگزاری نماز جماعت اختصاص داده‌شده که شامل دو طبقه است، طبقه همکف برای نمازگزاران آقا و طبقه دوم یا همان بالکن برای نمازگزاران خانم.
وی با تأکید بر اینکه در بین این طبقات نیز یک و نیم طبقه برای تأسیسات از قبیل اتاق هواساز و اتاق‌های مربوط به گرم و سرد کردن و تهویه در نظر گرفته شده، اذعان کرد: علاوه بر این در همه مجموعه‌ای که برای فضاهای تجمعی ساخته می‌شود، اتاق‌های اداری و مدیریتی همچون ستاد برگزاری نماز جمعه و استهلال، محل دیدارهای امام جمعه با مقامات اداری استان با خبرنگاران، فضای استقرار خبرنگاران و عکاسان و فیلمبرداران و مواردی همچون اتاق اشیای گمشده، کفشداری، انتظامات، کنترل‌های امنیتی نیز دیده شده است.
وی با بیان اینکه علاوه بر این‌ها زیرساخت‌های پدافند غیرعامل و موضوعات مرتبط با امنیت عمومی شهر نیز پیش‌بینی شده، خاطرنشان کرد: چون این پروژه چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد، در پشت‌بام نیز فضایی برای برگزاری نماز جماعت دیده شده؛ یعنی به‌لحاظ فنی، سازه‌ای، معماری و تأسیسات الکتریکی و مکانیکی، پشت‌بام آمادگی لازم را برای برپایی نماز جماعت خواهد داشت.
طراح مصلای همدان در پاسخ به این سؤال که در راستای تعریف هویت همدان برای این پروژه، در حوزه مرتبط با معماری و زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی چه مواردی مورد توجه قرار گرفته؟ ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه در همه بناهایی که ساخته می‌شود از بعد اجتماعی می‌بایست هویت ایرانی در مرحله نخست و بعد هویت اجتماعی منطقه‌ای در نظر گرفته شود.
عراقچیان با بیان اینکه هویت بومی در بعد اجتماعی از شرایط اقلیمی و شرایط فرهنگی برگرفته شده است، اذعان کرد: تمام تلاش ما این بوده که هویت اجتماعی، فرهنگی و اقلیمی منطقه غرب کشور و شهر همدان در این پروژه مورد توجه قرار گیرد اما یقیناً در معماری رسیدن به این حد مطلوب 100 درصد نیست.
وی افزود: چون مساجد قدیمی ما در منطقه همدان از لحاظ فرهنگی، اقلیمی و اجتماعی بازخورد مناسبی داشته و توانسته نیاز جامعه را پاسخ دهد، پس ما در طراحی و معماری این پروژه کاملاً بر مبنای الگوی مساجد محلی غرب کشور و همدان اقدام کرده‌ایم.
طراح مصلای همدان با بیان اینکه چون فرهنگ و اقلیم بر یکدیگر تأثیر متقابل داشته یعنی رابطه عملی و عکس‌العملی دارند؛ درواقع اقلیم فرهنگ ما را شکل می‌دهد و در مقابل، فرهنگ روی اقلیم ما اثرات مختلف معماری می‌گذارد؛ بنابراین در پروژه مصلی نیز سعی شده که اصول ساختمان بر مبنای آب و هوا رعایت شود و به لحاظ فرهنگی منطبق بر عادات رفتاری و اجتماعی ما در منطقه و غرب کشور باشد، گفت: به دیگر سخن تلاش کردیم ویژگی‌های یک محل برگزاری نماز با شرایط اجتماعی شیعیان غرب کشور مورد توجه قرار گرفته و حتی بتواند به نیاز اهل تسنن نیز پاسخ دهد.
مع‌الوصف چون مساجد و مصلی‌ها علاوه بر مکانی برای اقامه نماز، مرکز انتشار مباحثی درباره مسائل اجتماعی زمان خود بوده و رابطه مستقیمی با تمامی اقشار جامعه دارد؛ عملکرد این گونه بناها تنها ترویج شعائر مذهبی نبوده، بلکه سایر عوامل مؤثر در زندگی اجتماعی مردم از هویت گرفته تا فرهنگ را نیز دربرمی‌گیرد؛ بنابراین انتظار می‌رود چنانکه از زبان طراح این پیرپروژه در همدان عنوان شد؛ این پروژه بتواند تجلی از شکوه معماری ایرانی- اسلامی باشد و هویت همدان در ابعاد مختلف از فرهنگ گرفته تا تاریخ و فضاهای اجتماعی را بنا به ظرفیت‌های بکر موجود به لحاظ کالبدی و کارکردی، به رخ بکشد.