رویکرد طراحی کاشت مخلوط، مغفول در فضای سبز سرد همدان

انتخاب گونه باید مکانمند باشد

با فرا رسیدن فصل سرما رویکرد مدیریت شهری در مواجهه با فضای سبز شهری با تغییر مواجه می‌شود، به طوری که در شهری همچون همدان این تغییر با سر درآوردن گونه‌هایی همچون کلم‌های تزئینی در رفوژ وسط خیابان‌ها و اطراف پیاده‌روها و پارک‌ها به‌وضوح قابل مشاهده است.
کلم‌هایی که هنوز سرمای زمستان را نچشیده‌اند امروز به‌دلیل سرمای هوای چند روز اخیر، رنگ از رخشان پریده و پریشان‌حال هستند در حالی که بررسی فضاهای سبز شهری از دیدگاه زیست‌محیطی، شامل مواردی چون کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، بهبود شرایط زیست اقلیمی در شهر، افزایش کیفیت آب‌های زیرزمینی همچنین کاهش گازهای گلخانه‌ای است.
نکته قابل توجه اینکه فضای سبز شهری دربرگیرنده بخشی از سیمای شهر است که از پوشش‌های گیاهی تشکیل شده و به‌عنوان یک عامل زنده در مجاورت اسکلت بی‌جان شهر قرار دارد و به‌عنوان بخشی از دید و منظر شهری، تأمین‌کننده ارزش‌های زیبایی‌شناختی ذهنی مردم است؛ بنابراین فضای سبز شهری در فصل سرما نیز باید بتواند پاسخگوی این بخش از نیاز شهروندان باشد که در بیشتر موارد در شهری همچون همدان اینگونه نیست.
برآن شدیم تا درخصوص نحوه حفاظت از فضای سبز و زیبایی شهر در فصل سرما به‌ویژه در همدان و الزامات آن در انتخاب پوشش گیاهی سرمازیست و زیبا‍ با مهندس فضای فضای سبز و دانش‌آموخته دکتری تخصصی مطالعات منظر (گرایش منظر شهری) گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
نسیم صحرایی‌نژاد با بیان اینکه نخستین چالشی که ما در فضاهای سبز شهری با آن مواجهیم، انتخاب گونه‌های گیاهی مناسب و منطبق بر شرایط محیطی است گفت: این نکته حائز اهمیت قطعاً در بسیاری از فضاهای شهری به یک بازنگری نیاز دارد.
وی افزود: عدم توجه به این مسئله در فضای سبز شهری تاکنون بار مضاعفی را بر دوش مدیریت شهری تحمیل کرده است.
وی با بیان اینکه انتخاب مناسب گونه‌های گیاهی و در کنار آن رعایت و توجه به اصول طراحی کاشت، نکات مهمی است که سهمی قابل توجهی را در تسهیلگری در نگهداری فضای سبز شهری دارد، خاطرنشان کرد: درخصوص چرایی این مسئله باید بگویم قطعاً اگر گونه‌ای را منطبق با شرایط محیطی و سازگار انتخاب کنیم به نگهداری کمتری نسبت به گونه ناسازگار احتیاج خواهد داشت.
این مهندس فضای فضای سبز مطرح کرد: متأسفانه امروز در شهری مثل تهران به‌وفور شاهد استفاده از گونه نخل هستیم که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که در فصول سرد سال در فضای سبز ایجاد می‌کند، هزینه بالای نگهداری از آن‌هاست و اینکه نهایتاً تا چهار ماه قادر است تصویر درستی از خود را در شهر به نمایش بگذارد.
صحرایی‌نژاد با تأکید بر اینکه نکته بعدی علاوه بر انتخاب گونه درست، طراحی کاشت است، افزود: یقیناً اینکه گیاهان چطور کنار یکدیگر قرار گیرند که بتوانند همزیستی مسالمت‌آمیزی و در نهایت خودمراقبتی داشته و در برابر ناملایمات از هم حمایت کنند، تا حد زیادی می‌تواند از بار تحمیل‌شده بر دوش مدیریت شهری بکاهد.
وی با اشاره به اینکه ما در طراحی فضای سبز رویکردی تحت عنوان «طراحی کاشت مخلوط» داریم، تشریح کرد: این رویکرد نه‌تنها از نظر بصری بلکه از نظر اکولوژی نیز فضایی را فراهم می‌کند که گیاهان در کنار یکدیگر نقش حمایتی داشته تا بتوانند دوره بحران را بهتر طی کرده و فصل بعدی را با طراوت آغاز کنند.
وی با ابراز اینکه در طراحی کاشت مخلوط، به‌ویژه در فصل زمستان، تلاش بر این است که ترکیب گیاهانی که کنار یکدیگر قرار می‌گیرند در راستای نیاز به نگهداری کمتر باشد افزود: در شهری مثل همدان که در فصولی از سال سرمای شدیدی دارد، یقیناً استفاده از این رویکرد در طراحی کاشت یک نیاز به‌شمر می‌رود؛ اما اینکه من بخواهم برای شهری به این وسعت 10 گونه مختلف نام ببرم کاری غیراصولی است. آنچه باید مورد توجه قرار گیرد این است که ما گونه‌های گیاهی‌ را مکانمند انتخاب کنیم.
این مهندس فضای سبز در تشریح مفهوم انتخاب مکانمند گونه گیاهی، گفت: ما در فضاهایی همچون پارک‌های شهری، باید گونه‌هایی را انتخاب کنیم که علاوه بر مقاومت در برابر شرایط محیطی، در فصول مختلف عملکرد لازم را داشته باشد، برای مثال در تابستان و بهار سایه‌اندازی داشته و در عین حال در فصول سرد در عین زیبایی، در برابر سرما مقاومت لازم را از خود نشان دهد.
صحرایی‌نژاد، ادامه داد: البته باید درنظر گرفت که در رویکرد مکانمند بودن می‌بایست به کارکردهای محیطی فضای سبز نیز توجه داشت، مثلاً تمرکز گونه گیاهی به‌کاررفته در حاشیه بزرگراه‌ها بر بحث‌های اکولوژیکی خواهد بود؛ حال آنکه در انتخاب گونه گیاهی به‌کار رفته در میادین شهری و حاشیه‌ خیابان‌ها می‌بایست عملکردهای دیگری را مورد توجه قرار داد.
این کارشناس فضای سبز با اشاره به اینکه در هر شهر باید چهارچوبی برای انتخاب گونه‌های گیاهی مکانمند داشته باشیم، خاطرنشان کرد: برای شهرهایی که سردسیر بوده و اقلیم سرد و خشکی مثل همدان دارند، بنا به وسعت فضای سبز شهری گونه‌های همیشه سبز و سوزنی‌برگ مقاوم به سرما، به‌عنوان گونه قالب می‌توان به‌صورت تلفیقی با سایر گونه‌ها در عملکرد‌های مختلف به‌کار گرفت.
صحرایی‌نژاد با ابراز اینکه در رویکرد کاشت مخلوط قاعدتاً به گونه‌های پهن‌برگ مخصوصاً در فضاهایی که به عملکرد‌های متنوع فضای سبز و عملکرد زیبایی شناختی آن مد نظر است، نیاز داریم خاطرنشان کرد: این گونه‌ها در این رویکرد به‌صورت ترکیبی کاشته شده و می‌تواند برای ما فضاهای سبز و جذاب‌تری را ایجاد کند.
وی در واکنش به اینکه در بیشتر موارد با فرا رسیدن فصل سرما شاهد خشکیده شدن زمین و پژمرده شدن فضای سبز شهری در همدان هستیم و باوجود آنکه عمدتاً با فرا رسیدن این فصل بیشتر فضای سبز شهری را کلم‌های تزئینی پر می‌کنند در حالی که متأسفانه بر اثر سرما رنگ‌پریده شده و به جای زیبایی، زشتی و کرختی را در شهر رقم می‌زنند، گفت: بازهم به همان موضوعی مرتبط با رویکرد طراحی کاشت مخلوط در فضاهای شهری و مکانمند بودن انتخاب گونه رجوع می‌کنم.
وی ادامه داد: اینکه تنها یک گونه گیاهی برای فصول سرد در نظر گرفته شود، نتیجه‌ای به‌جز آنچه که امروز در شهر همدان مشاهده می‌کنید، نخواهد بود.
این مهندس فضای فضای سبز با اشاره به اینکه اگر ما فقط در انتخاب گونه، به این مسئله فکر کنیم که در فصول سرد به نگهداری با هزینه کمتری احتیاج داشته و مقاومت بالاتری دارد، باعث می‌شود که به‌لحاظ زیبایی‌شناختی و عملکردی و درنهایت اکولوژیکی دچار مشکل شویم، خاطرنشان کرد: ما به لحاظ جایگزینی گونه برای مناطق سرد گزینه‌های متعددی را برای به‌کارگیری در فصل سرما داریم.
صحرایی‌نژاد با بیان اینکه در شهری مثل همدان نیازمند تهیه آلبوم گونه‌ها هستیم خاطرنشان کرد: رسیدن به هدف نیازمند نیازمند کار پژوهشی و مطالعاتی است.
وی تأکید کرد: به دیگر سخن صرفاً اگر قرار باشد تنها یک یا دو گونه گیاهی در کل فضاهای سبز شهری به‌صورت مشابه بدون در نظر گرفتن عملکرد و مکانمند بودن گونه کشت شود، قطعاً به بخش زیادی از اهداف زیست‌محیطی فضای سبز دست نخواهیم یافت و در عین حال بازدهی کاری مدیریت فضای سبز شهری نیز پایین آمده و با چالش مواجه خواهد شد.