|
مفهوم خدا و توحید از پُربسامدترین موارد در آیات قرآن کریم و از مسائل بنیادین و سنگ‌بنای مفاهیم اعتقادی است؛ شناخت و معرفت به خدا و توکل به او، انسان را از انواع وابستگی‌ها که سرچشمه ذلت و بردگی است، نجات می‌بخشد. توکل به خدا موجب باورمند شدن شخص به خویش می‌شود و در این زمینه، خداوند را اصل همه‌چیز می‌داند؛ در سایه توکل به خداوند است که آدمی دارای اعتمادبه‌نفس بالا می‌شود و به سرچشمه فیض الهی اتصال می‌یابد و پشتکار و توانایی‌های او در تصور نمی‌گنجد.
خودباوری در پرتو خداباوری، راهی برای افزایش اعتمادبه‌نفس بوده و یکی از رموز موفقیت هر فردی در زندگی، داشتن روحیه خودباوری است. اعتمادبه‌نفس به معنای خوداتکایی و نقطه مقابل آن، اعتماد به دیگران است؛ مردان بزرگ تاریخ با دریافت این نکته، در همان اوان جوانی، ارزش خود را یافتند و توانایی‌های درونی خویش را کشف کردند و با اتکا و اعتماد به همین توانایی‌ها، راه پیروزی را سریع‌تر پیمودند.
خودباوری به‌عنوان یک مقوله بنیادی و زیربنایی، نقش مهمی در معنا دادن به فردیت و اجتماعی بودن و هویت اعضای یک جامعه دارد. سستی و تنبلی نتیجه‌ای جز سرخوردگی و باختن اعتمادبه‌نفس ندارد؛ کسی که در امر دنیای خود بی‌رغبت و تنبل باشد، در امر آخرت و امور معنوی رغبتش کمتر است.
بر مبنای خودباوری است که هر جامعه‌ای می‌تواند به ارزش‌ها و اخلاقیات خود جلوه دهد و در راستای پیشرفت، ترقی و موفقیت، گام‌های بلندی بردارد؛ بر این اساس، هر فردی باید در جهت تقویت خودباوری خویشتن و دیگران بکوشد.
برای داشتن اعتمادبه‌نفس، انسان باید در همه کارها بر خداوند توکل کند و از او یاری بجوید. کسی که بر او توکل دارد، هرگز یأس و نومیدی به خود راه نمی‌دهد؛ زیرا تکیه او بر کسی بوده که قادر بی‌نهایت و شکست‌ناپذیر است.
در آیات مختلفی از قرآن به گونه‌ای مفهوم خودباوری و اعتمادبه‌نفس آمده است؛ همچنین در سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه هدی علیهماالسلام بر اهمیت اعتمادبه‌نفس و خوباوری و سفارش آن به دیگران، اشاره شده است؛ چنان که در روایتی از پیامبر (ص) آمده است توکل بر خدا، باعث تقویت اعتمادبه‌نفس می‌شود. در سخنی از امام علی علیه‌السلام نیز آمده است کسی که بزرگی و کرامت نفس خود را باور کند، هرگز آن را با پلیدی گناه، پست و موهون نمی‌کند.
در نگاه اسلامی خودباوری بر پایه تکیه و اعتماد به قدرت خداوند می‌تواند منشأ تحول در زندگی اجتماعی شود، برای نمونه در صدر اسلام مسلمانان با توجه به خودباوری دینی، توانستند تغییر اساسی در دنیای پیرامون خود به‌وجود آورند و به پیروزی‌های گسترده‌ای دست یابند. این واقعیت مورد توجه امام‌خمینی (ره) نیز قرار گرفته است و چنان که ایشان اشاره کرده، دقت در آموزه‌های اسلامی نشان می‌دهد باور به توانمندی‌های مادی و معنوی انسان در سایه شناختِ خود، محقق می‌شود؛ همچنین شناخت از خود، راهی قابل اعتماد برای شناخت خداوند است.
در تبیین بُعد روانی و ذهنی پیروزی انقلاب اسلامی، می‌توان به شخصیت امام خمینی به‌عنوان الگوی خودباوری برای انقلابیون و پس از آن در اداره نظام جمهوری اسلامی ایران و تأکیدهای ایشان بر توانمندی‌های فردی و جمعی در کنار اعتقاد به یاری الهی، اشاره کرد.
علامه شهید مرتضی مطهری پس از دیداری که با امام خمینی در پاریس، تأکید کرد که در شخصیت ایشان چهار نوع «آمَنَ» (ایمان)؛ «آمَنَ بِهَدَفِهِ»، «آمَنَ بِسَبیلِهِ»، «آمَنَ بِقَوْلِهِ» و «آمَنَ بِرَبِّهِ»، یعنی ایمان به هدف، راه، قول و پروردگار خویش وجود دارد؛ ازاین‌رو همواره خودباوری و اعتماد به وعده و نصرت الهی در رفتار و گفتار ایشان در مبارزه علیه رژیم پهلوی به‌خوبی دیده می‌شد.
شجاعت، نترسیدن از شکست و اعتقاد راسخ به هدف، باعث شد ایشان خودباوری و خداباوری را به صحنه مبارزه بیاورد؛ به‌گونه‌ای که اعلام کند با توجه به مصلحت اسلام سخن می‌گوید و آن را دنبال خواهد کرد و در این راه از هیچ‌چیز هراس و ترس نخواهد داشت. این نگرش در پیروزی انقلاب اسلامی، موجب ایجاد نیرویی معجزه‌آسا در اقشار مختلف ملت شد که با دستان خالی و فارغ از دارایی‌های مادی و نظامی، توانستند رژیم سلطنتی دو هزار و 500 ساله را سرنگون کنند و بر اسطوره‌های تاریخ‌سازان و بت‌تراشان خط بطلان بکشند.
همچنین باور و اعتماد امام‌خمینی به اراده و نیروی انقلابیِ مردم باعث شد ایشان بدون تکیه و حمایت قدرت‌های جهانی، مبارزه فکری و فرهنگیِ خود را تا سرنگونی رژیم پهلوی هدایت کند.
در نظر امام‌خمینی تضعیف خودباوری در بُعد فردی، به‌دلیل ضعف شناخت هویتِ اسلامی و ملی است و در بُعد اجتماعی نیز عواملی چون دوری از اسلام، روشنفکران غرب‌زده و دولت‌های وابسته، زمینه خودکم‌بینی ملت را فراهم می‌کند.
خودباوری در مقابل ازخودبیگانگی (الیناسیون)، باور مثبت به خود داشتن است که در دو بُعد فردی و اجتماعی تعریف می‌شود؛ عوامل تضعیف و تقویت خودباوری نیز در دو سطح فردی و اجتماعی است.
این مفهوم در ادبیات سیاسی امام خمینی، با عبارت‌هایی مانند «اتکا به خویشتن»، «اعتمادبه‌نفس»، «استقلال فرهنگی، سیاسی و اقتصادی» و «خودکفایی» به‌کار رفته است. ایشان گام اساسی در یافتن خودباوری را شناخت مکتب اسلام و فرهنگ بومی و باور به توانمندی‌های آن دو در مدیریت کشور می‌دانست.
خودباوری در انقلاب اسلامی ایران در شعارهایی نظیر «استقلال و آزادی» و «نه شرقی و نه غربی، جمهوری اسلامی» نمود داشت و اوج آن را در روحیه شهادت و ایثار می‌توان دید.
امام خمینی مرعوب شدن روشنفکران و نخبگان فکری در برابر پیشرفت‌های مادی غرب را یکی از عوامل افزایش خودبیگانگی جوامع اسلامی می‌دانست و به آن توجه داشت.
بر این اساس مولا و مقتدایمان رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار هزاران نفر از قشرهای مختلف بسیجی، تأکید می‌فرمایند: مکتب و تفکر و اندیشه بسیجی بر دو پایه «خداباوری» و «خودباوری» استوار است و این دو خصوصیت ممتاز، عامل غلبه قطعی بر سیاست‌ها و نقشه‌های استکبار جهانی خواهد بود.
|
