مصرف خودسرانه دارو؛ تهدید سلامتی

سال‌ها است که انواع دارو همچون قرص‌ها، شربت‌ها و مکمل‌ها در کنج یخچال اکثر خانواده‌ها جا خوش کرده‌اند و اغلب آن‌ها به علت استفاده نشدن طولانی‌مدت، تاریخ مصرفشان هم به پایان رسیده است و این سرمایه ملی که هزینه هنگفتی برای تولید آن شده، هدر می‌رود.
انباشت دارو در یخچال و تبدیل شدن آن‌ها به داروخانه، ناشی از اصرار بیماران هنگام مراجعه به پزشک برای درج داروهای خودخواسته و عرضه برخی داروها بدون نیاز به نسخه پزشک است.
نمونه‌هایی از استفاده غیر منطقی داروها شامل تجویز نامتعارف «پلی فارماسی» (مصرف دائمی بیش از 5 دارو) در نسخه هر بیمار، استفاده نامناسب از داروهای ضد میکروبی اغلب در دوز ناکافی و برای عفونت‌های غیر باکتریایی، استفاده بیش از حد از داروهای تزریقی زمانی که فرمولاسیون خوراکی مناسب‌تر است، تجویز نکردن مطابق با دستورالعمل‌های بالینی، خوددرمانی نامناسب به‌ویژه در رابطه با داروهایی که فقط با نسخه تجویز می‌شوند و پایبند نبودن به رژیم‌های درمانی براساس دوز می‌شود.
در این بین داروهای تزریقی، کروتن‌ها و آنتی بیوتیک‌ها بیشترین مصرف نسخه‌ای و خودسرانه در استان همدان را تشکیل می‌دهد که سبب مقاومت میکروبی و بروز ضعف در سیستم ایمنی بدن می‌شود. مقاومت میکروبی به معنی توانایی میکروب‌ها در جلوگیری از تأثیر داروها است، به‌طوری که دارو نمی‌تواند به‌درستی با عفونت‌ها مقابله کند.
بر این اساس باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها در برابر داروهایی که برای نابودی آن‌ها طراحی شده، طی پدیده‌ای به‌نام مقاومت میکروبی مقاوم می‌شوند؛ درنتیجه درمان عفونت‌ها بسیار سخت یا ناممکن می‌شود.
برخی از کارشناسان حوزه غذا و داور معتقدند که آنتی‌بیوتیک‌ها دیگر قدرت سابق را ندارند، چراکه استفاده بیش از حد، خودسرانه و غیر منطقی از این‌قبیل داروها باعث شده این داورهای نجات‌بخش جان انسان، اثر بخشی کافی را نداشته باشند.
مصرف و تجویز نابه‌جا و خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها و ایجاد شدن مقاومت میکروبی به گفته مدیر نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی همدان، خطرآفرین است و مرگ‌ومیر زیادی را به‌بار می‌آورد.
فاخته قربانی‌شهرت استراحت کافی را بهترین دارو دانست و گفت: برخی مواقع شاهدیم که افراد برای سرماخودرگی ساده به یک درمانگاه مراجعه می‌کنند و پزشک 9 تا 14 قلم دارو برای بیمار تجویز می‌کند، درحالی که حتی برخی مواقع اگر دارویی تجویز و مصرف نمی‌شد هم فرد مبتلا به سرماخوردگی ویروسی بهبود می‌یافت.
وی اظهار کرد: میانگین جهانی اقلام دارویی در هر نسخه باید زیر دو باشد، درحالی که این عدد در همدان 3.8 و در کشور 3.9 ثبت شده است؛ البته این اعداد مربوط به داروهای زیر پوشش بیمه بوده که در صورت احتساب داروهای فاقد بیمه، افزایش می‌یابد.
مدیر نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی همدان درباره میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در قطب همدان که شامل چند استان می‌شود نسبت به کشور توضیح داد: میزان مصرف آنتی‌بیوتیک‌های اکسس (Access) در این قطب طی سال گذشته 37 درصد، در کشور 37.4 درصد، آنتی‌بیوتیک واچ (Watch) در همدان 61 و در کشور 60.5 درصد و همچنین ریسر (Reserve) در قطب همدان دو درصد و کشور 2.04 درصد بوده است.
قربانی‌شهرت همدان اظهار کرد: براساس طبقه‌بندی آنتی‌بیوتیک‌ها توسط سازمان بهداشت جهانی در سال 2017، Access شامل آنتی‌بیوتیک با طیف وسیع و مقاومت کمتر نسبت به سایرین، Watch آنتی‌بیوتیک‌هایی با مقاومت بالاتر و Reserve آخرین گزینه برای درمان عفونت‌های مشکوک به ارگانیسم‌های مقاوم به چند دارو است.
* داروهای تزریقی در حدود نیمی از نسخ دارویی
وی گفت: 45.4 درصد از نسخ دارویی این استان حاوی داروی تزریقی بوده، درحالی که درصد نسخ حاوی داروهای تزریقی در جهان 13 تا 21 درصد، در کشور 42.8 و در استان همدان 45.4 درصد است.
مدیر نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: مردم این استان بر این باور هستند که تنها درصورت تجویز داروهای تزریقی وضعیت آن‌ها بهبود می‌یابد، بنابراین هنگام مراجعه به پزشک می‌خواهند که داروی تزریقی را برای آن‌ها تجویز کند که لزوماً صحیح نیست.
قربانی‌شهرت اظهار کرد: رغبت به استفاده از داروهای تزریقی زمانی که فرمولاسیون خوراکی مناسب‌تر است، باعث شده مسمومیت در این حوزه از میانگین کشوری بیشتر باشد.
* وضعت نگران‌کننده مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
رئیس گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان نیز گفت: میانگین مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور 36 درصد و در استان همدان 26 درصد است.
یعقوب اندامی افزود: میزان مصرف آنتی‌بیوتیک به‌ویژه در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی درمانی به‌شدت نگران‌کننده است، چراکه عفونت‌های ناشی از باکتری‌های مقاوم به دارو می‌توانند منجر به عوارض جدی، افزایش مدت زمان بستری شدن در بیمارستان و حتی مرگ‌ شوند.
وی با بیان اینکه امروزه مقاومت میکروبی به یکی از چالش‌های بزرگ نظام سلامت تبدیل شده است، گفت: افزایش استفاده غیر منطقی و خودسرانه از آنتی‌بیوتیک‌ها موجب کاهش تدریجی توانایی میکروارگانیسم‌ها در مقابل این داروها و بروز خطرات جدی برای سلامت عمومی شده است.
رئیس گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: مقاومت میکروبی از طرف سازمان بهداشت جهانی (WHO) به‌عنوان یکی از 10 عامل اصلی تهدیدکننده سلامت انسان معرفی شده و تخمین زده می‌شود که در سال 2050 علت اصلی مرگ در سراسر جهان باشد.
اندامی تأکید کرد: مدیریت نشدن این چالش می‌تواند دستاوردهای پزشکی و بهداشتی کشور را تهدید کند، بنابراین تنها با افزایش آگاهی و همکاری می‌توان در راستای حفظ سلامت عمومی و مقابله با این بحران گام برداشت.
* مصرف خودسرانه دارو و افزایش مسمومیت‌ها
معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی همدان نیز گفت: 28 درصد مسمومیت‌ها ناشی از مصرف غیر منطقی و خودسرانه دارو بوده که عمده مسمومیت‌های دارویی مربوط به مُسکن‌ها و داروهای خواب‌آور است.
قدرت‌الله رستمی اظهار کرد: مصرف دارو با تجویز صحیح از سوی پزشکان باید صورت بگیرد، اما برخی افراد اقدام به مصرف خودسرانه دارو با خودتجویزی و تهیه دارو از داروخانه، استفاده از داروهای موجود در منزل خود یا بستگان و مصرف آن برای بیماری که علت بروز آن برای بیمار نامشخص است، می‌کنند که عوارض زیادی به همراه دارد.
وی اضافه کرد: مصرف خودسرانه دارو موجب ایجاد مسمومیت حاد و مزمن برای فرد، به مخاطره انداختن جان و سلامتی بیمار و ایجاد مقاومت میکروبی به‌ویژه درباره آنتی بیوتیک‌ها می‌شود.
معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان مهم‌ترین و باارزش‌ترین یافته بشر برای مقابله با عامل‌های میکروارگانیزمی که در تاریخ بشر موجب مرگ‌ومیر افراد شده، محسوب می‌شود که افراد با مصرف خودسرانه دارو و ایجاد مقاومت، اثرات آنتی‌بیوتیک‌ها را برای این میکروب‌ها کاهش داده و به صفر رسانده و دسترسی بشر برای درمان بیماری با داروهای موجود را خالی می‌کنند.
رستمی اضافه کرد: 40 درصد مسمومیت‌های ثبت‌شده در استان طی سال گذشته عمدی و 60 درصد آن‌ها غیر عمدی است؛ مسمومیت‌های غیر عمدی ناشی از مصرف غذای مسموم، مصرف نادرست داروها، گزش حشرات زنبور، عقرب و مار و مصرف مواد اعتیادآور نظیر متادون و تریاک و مصارف خوراکی قارچ‌ها و گیاهان سمی است.
این مقام مسئول مسمومیت شیمیایی ازجمله نوشیدن الکل را جزء مسمومیت‌های اتفاقی و غیر عمدی دانست و گفت: مسمومیت شیمیایی با 34 درصد بیشترین میزان مسمومیت را به خود اختصاص داده که از این رقم 30 درصد مربوط به نوشیدن الکل است.
معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی همدان ادامه داد: مواد و داروهای اعتیادآور با 18.8 درصد در رده سوم قرار دارد، همچنین مسمومیت‌های جنائی از بین کل مسمومیت‌ها کمتر از یک درصد است، یعنی فردی اقدام به مسمومیت عمدی کند.
رستمی همچنین گفت: انواع خوراکی‌ها 75 درصد، انواع استنشاقی 6 درصد، تزریقی پنج درصد، گزش‌ها سه درصد و علل نامشخص یک درصد مسمومیت‌ها را به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: داده‌های آماری گویای این است که براساس جنسیت حدود 27 درصد مسمومیت‌ها مربوط به زنان و مابقی مربوط به مردان بوده است.
* به گزارش خبرگزاری ایرنا