سپهرغرب، گروه خبر - سمیرا گمار: نگاهی به تاریخچه شکل‌گیری مدنیت در دنیا نشان می‌دهد «همدان» یکی از پرچمداران این عرصه بوده و به گواه برخی‌ها، تمدن در این دیار سابقه‌ای طولانی دارد. این کهن‌شهر باستانی با وجود مراتع سرسبز و آب و هوای کوهستانی‌اش در پرورش و رونق دامداری، دستی بر آتش داشته و همین باعث گرایش ساکنان روستاهای سردسیری در شب‌های بلند زمستانی به استفاده از صنایع و حرفه‌های دستی نظیر نمدمالی، سبدبافی، حصیربافی، گیوه‌بافی و به ویژه «فرش‌بافی» بوده است؛ تاریخچه طرح و نقش‌ دلربای قالی‌های روستاییان همدان از دیرباز زبانزد خاص و عام بوده تا جایی‌که بسیاری از مستشرقان از این حرفه و هنر در کتاب‌های خود اسم برده و در تمجید و تعریفش سخن‌ها رانده‌اند. اما حالا این هنر دیگر مثل سابق رونق ندارد، روستاییان تمایلی به پشم‌ریسی و بافتن قالی نداشته و خریداران هم به فرش به چشم سرمایه نگاه نمی‌کنند، دیگر خبری از فرش‌هایی با رنگ‌های سرخ و آبی، طرح‌های هندسی و نقوش استیلیزه اصیل و گل و بوته‌دار و تزئینات فرعی با رنگ طبیعی نیست؛ البته بخشی از این وضعیت به دلیل تغییر سبک‌زندگی در روستاها قابل قبول است، اما اگر فرش‌بافی به همین روال پیش برود، باید حکایت نقش و طرح قالی‌های همدان را در کتاب‌ها بخوانیم و این مسئله گذشته از آثار منفی که بر هویت و فرهنگ «هنر» این استان دارد، فرصت‌های بسیاری را در توسعه اشتغال و صادرات آن می‌سوزاند. با ذکر این مقدمه آنچه در ادامه می‌آید گفتگوی خبرنگار سپهرغرب با حمیدرضا فروزان فعال عرصه فرش‌بافی در همدان است که به گفته خودش این هنر را از آبا و اجداد خود به ارث برده، پدر و پدربزرگش در کار رنگرزی و تولید فرش بوده‌اند و خودش به دلیل عشق و علاقه‌ای که به این حرفه داشته بعد از دوران نوجوانی وارد آن شده است. او از سال 86 با تاسیس شرکتی به منظور رونق قالیبافی در استان شروع به آموزش رایگان به شرط اشتغال در روستاها کرده و تاکنون بیش از پنج هزار نفر نیرو در شهرستان‌های همدان، کبودراهنگ، قهاوند، فامنین، بهار، ملایر و نهاوند آموزش داده است؛ می‌گوید تاکنون تسهیلاتی برای کارش دریافت نکرده و کلیه فعالیت‌هایش با هزینه شخصی بوده، معتقد است باید طرح‌های قدیمی فرش استان احیا شود، چراکه بر خلاف داخل استان که خیلی خبری از جایگاه بالای فرش همدان نیست، آوازه آن جهانی است به طوری که سوئدی‌ها و آمریکایی‌ها درباره فرش همدان و مناطق انجلاس، ازندریان، مهرگان، نهاوند و تویسرکان کتاب نوشته‌اند... متن زیر حاصل هم‌کلامی با وی درخصوص کم و کیف کار قالیبافی، دغدغه‌هایش، فرصت‌ها و ظرفیت‌های این هنر و مسائل پیش‌روی فعالان این عرصه است:

حمیدرضا فروزان بیان کرد: در حال حاضر یک کارگاه قالیبافی متمرکز در استان دایر بوده و به صورت غیرمتمرکز نیز 140 دار قالی در خانه‌های روستاییان وجود دارد، در کارگاه متمرکز 200 نفر نیروی فعال مشغول قالیبافی هستند که همگی از طریق آموزش‌های ما جذب شده یا از قبل تجربه داشته و براساس آموخته‌های قبلی در زمینه فرش‌بافی، جذب کارگاه شده‌اند.

     فرش ملایر در دنیا معروف است در همدان نه!

وی با اشاره به اینکه استان همدان 43 منطقه بافت معروف فرش دارد، گفت: متاسفانه بعضی از این بافت‌ها مثل انجلاس، میشین، درجزین و بلوکات در حال فراموشی بوده و دیگر اسمی از آنها نیست؛ فرش شهرستان ملایر در دنیا معروف است اما شاید کمتر کسی در استان و کشور به این ارزش و اهمیت واقف باشد.

     رنگ‌های نامرغوب جای رنگ‌های گیاهی را گرفته است

این قالیباف همدانی افزود: در حال حاضر رنگ پشم بسیاری از فرش‌هایی که بافته می‌شوند شیمیایی و نامرغوب است و همین امر در بی رونقی فرش همدان موثر بوده که در این زمینه تلاش کردیم تا با راه‌اندازی پشم‌ریسی با رنگ‌های گیاهی در استان و با استفاده از پشم‌های مرغوب رونق گذشته را به بازار فرش برگردانیم.

فروزان با بیان اینکه چند سال است تحقیق روی فرش مناطق مختلف استان را آغاز کرده‌ایم، افزود: آموزش گلیم‌بافی در روستاها و کار کردن روی نقشه‌های قدیمی فرش استان نیز از جمله‌ اقداماتی است که با جدیت به دنبال آن هستیم.

     بازسازی نقشه‌های قابلیت دار فرش استان

وی با اشاره به فعالیت در بخش نقشه‌های قدیمی فرش استان، گفت: در حال حاضر بازسازی نقشه‌هایی که قابلیت کار دارند را آغاز نموده و کار روی چند نقشه قدیمی قالی، طراحی و به‌روز کردن رنگ‌های نقشه‌ها نظیر میشین، مهرگان، ملایر و نهاوند را شروع کرده‌ایم که اگر پشم دست‌ریس در استان راه‌اندازی شود این مسئله نیز رونق می‌گیرد.

     پشم‌ریسی رونق سابق را ندارد

این قالیباف همدانی با اشاره به تلاش برای آموزش پشم‌ریسی اظهار کرد: در حال حاضر در استان پشم وجود دارد اما باید ریسنده پشم هم باشد نظیر چیزی که در استان‌های کردستان، کرمانشاه و شیراز است؛ اما اکنون کسی رغبت به انجام این کار پر مشقت ندارد، کاری که در گذشته بانوان روستایی انجام می‌دادند.

     احیای فرش استان با ترویج این حرفه در روستاها

فروزان با بیان اینکه همکاری دهیارها در رونق بافت فرش‌های روستایی بسیار اثرگذار است، اذعان کرد: گاهی می‌گویند کسی به این کار تمایل ندارد، اما به نظر من فرهنگ راحت‌طلبی در روستاها جا افتاده که باید با آن مقابله کرده و فرش‌بافی را دوباره در روستاها ترویج کنیم؛ چراکه هم هنر است و هم می‌تواند منبع کسب درآمد باشد، بنابراین من تقاضا می‌کنم دهیاری‌ها در احیای فرش استان که منشاء آن در روستاها است همکاری لازم را داشته باشند.

     نگاه نسل امروز به فرش یک وسیله تزیینی بوده و «سرمایه» نیست

وی در ادامه با اشاره به بازار فروش فرش‌های بافته شده در خارج از استان و خارج از کشور، ابراز کرد: فروش و صادرات با دو واسطه صورت می‌گیرد که البته با توجه به تعدد کارها متفاوت است. البته نسل امروز فرش را متناسب با طراحی وسایل منزل انتخاب کرده و نگاهشان به فرش به عنوان سرمایه نیست، فرش را به عنوان یکی از وسایل تزیینی منزل می‌بینند و بعد از مدت کوتاهی آن را تعویض می‌کنند که و به دلیل تغییر این نگرش فرش جایگاه خود را در خانواده‌های ایرانی از دست داده است.

این قالیباف همدانی ادامه داد: اگر ما برای احیای فرش‌های استان کاری نکنیم، قطعا نسل بعد ما هیچ اطلاعاتی در مورد نقشه فرش‌های همدان نخواهند داشت و فقط یک اسم از این فرهنگ باقی می‌ماند.

     توریست‌ها به بازدید از حرفه‌های سنتی علاقمند هستند

فروزان در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تمایل یک گروه توریستی خارجی از کارگاه‌های فرش‌بافی همدان، نقش گردشگران در رونق صنعت فرش‌بافی استان را مورد توجه قرار داد و افزود: خارجی‌ها به کارهای سنتی ما علاقمندند که اگر امکان بازدید آن‌ها از رنگ‌رزی‌ها، پشم‌ریسی‌ها و غیره فراهم شود می‌تواند گام بلندی در توسعه فرش همدان باشد.

     بر ورود قالیبافان غیر بومی در استان نظارتی نیست

وی در پایان با اشاره به مشکلات پیش‌روی قالیبافان، اذعان کرد: اصلی‌ترین مشکل ما گرانی مواد اولیه و بیمه قالیبافان است که سه سال است قطع شده، ورود تولیدکنندگان سایر استان‌ها به استان همدان که عمده فعالیت آن‌ها در زمینه تابلوفرش و فرش ابریشم است و متاسفانه هیچ نظارتی بر تولیدکنندگان غیر بومی نبوده و این کار باعث ضربه زدن به فرش‌های مناطق استان همدان می‌شود از جدی‌ترین مشکلات ما در این حرفه است.

در خاتمه باید گفت؛ تردیدی نیست که صنایع‌دستی به عنوان صنعتی مستقل و بومی به عنوان یکی از راه‌های ارزان و مناسب، نقش مهمی در اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی جوامع دارد و از آنجا که اشتغال یکی از مشکلات فعلی جامعه است توجه به این حوزه می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. به اعتقاد کارشناسان، امروزه اشتغالزایی برای یک نفر در صنعت پتروشیمی نیازمند 6 میلیارد تومان سرمایه‌‌گذاری است در حالی‌که در صنایع‌دستی با یک هزارم این رقم می‌‌توان برای یک نفر شغل ایجاد کرد و چه حرفه‌ای بهتر از فرش و گلیم، که در این استان قدمتی دیرینه دارد و می‌توان با رفع موانع پیش‌روی آن در این راستا گام برداشته و بازار رقابت جهانی را از آن خود کرد؟ گرانی مواد اولیه، رنگ‌های نامرغوب شیمیایی و تقلبی در بازار و بیمه نباید سد راه این حرفه متعالی در استان شود، مسئولان اگر همت کنند می‌توانند برای رونق تولید و حمایت از این هنر شغل رنگرزی را احیا کرده و مشوق‌هایی برای فعالان این عرصه و روستاییان در نظر بگیرند تا شاهد شکوفایی دوباره این هنر در همدان باشیم و جایگاه خود را در سطح ملی و بین‌المللی به دست بیاوریم که البته راه‌های گوناگونی دارد؛ خاطرم هست چندی پیش فیلمی از تلویزیون پخش می‌شد که دستمایه آن از ابتدا تا انتها یک فرش بود! آن‌قدر روی فرش آن دیار و هنرمندانش مانور داد که دست آخر به خاطر اصالت همان یک تخته فرش گمشده‌ای خانواده خود را پس از سال‌ها پیدا کرد! این سوال مطرح است که ما چقدر از ظرفیت رسانه و کارکردهای فرهنگی خود برای رونق هنرهای سنتی که بازتعریف بخشی از هویتمان است بهره می‌گیریم؟!