سپهرغرب، گروه خانواده: وقتی فرزند یکی از مهمان‌هایتان با لپ‌های آویزان شده این‌طرف و آن‌طرف می‌رود، دلتان برای او ضعف می‌رود؛ اما بعد از گذشت یک ساعت به‌جای ضعف رفتن در دل، دوست دارید او را به خاطر جیغ و فریاد و گستاخی‌هایی که می‌کند یک دل سیر بزنید. با کودکان شیرینِ گستاخ چه باید کرد؟

هیچ پدر و مادری به کتک زدن و دعوا کردن فرزند خود، علاقه ندارد. در سال‌های نخست تولد به‌ویژه والدین دلشان نمی‌آید که به کودک خود گوش چشمی نشان دهند. کودکان نیز از همان سنین که متوجه می‌شوند پدر و مادرشان در برخورد با آن‌ها تردید دارند، خرابکاری‌های خود را بدون هیچ ترس و دلهره‌ای ادامه می‌دهند. این امر می‌تواند در شکل‌گیری رفتارهای گستاخانه در کودک اثرگذار باشد.

رفتار گستاخانه از جانب هر کودک، بنا به دلایلی طبیعی انجام می‌پذیرد. کودک در جست‌وجوی راهی برای اعتباریابی‌ست و از طریق رفتار قدرت‌جویانه و جلب توجه می‌کوشد جایی در خانه برای خود بیابد. دلیل دیگر گستاخی آن است که گاهی اوقات والدین به‌واسطه‌ بی‌ادبانه صحبت کردن با همسر، خانواده یا دوستان و یا با ادای تذکرات تند و سخنان نیشدار به‌منظور کنترل رفتار فرزندانشان، خود الگویی برای رفتار گستاخانه‌ آن‎ها می‌شوند.

از عناصر دیگر، رسانه‌های جمعی، تلویزیون، سینما، بازی‌های ویدیویی و موسیقی محبوب را می‌توان نام برد که نه‌فقط گستاخی را تشویق می‌کنند، بلکه به‌واسطه‌ تأیید شخصیت‌های دیگر برنامه و ستاره شدن هنرپیشه‌ اصلی، به آن پاداش نیز می‌دهند. هرچند ممکن است شخصیت‌های بزرگ‌سال نیز به این شیوه تمسک جویند، اما پیام این صحنه‌ها این است که رفتار گستاخانه موجبات جلب توجه کودک را فراهم می‌آورد، بزرگ‌سالان را تحت کنترل او درآورده و تقریباً هیچ‌گاه کودک به خاطر آن تنبیه نمی‌شود.

در صورت شروع رفتار گستاخانه از جانب فرزندتان، شما می‌توانید و باید بلافاصله این چهار قدم را عملاً پیاده کنید.

قدم نخست؛ شناخت رفتار گستاخانه است. بهترین راه آزمودن این است. اگر حرکتی یا سخنی شما را آزار می‌دهد، پریشان‌خاطر می‌کند، می‌رنجاند یا احساس ناتوانی در شما ایجاد می‌کند، آن حرکت همان رفتار گستاخانه است.

قدم دوم، انتخاب پیامد مناسب در مقابل این رفتار است و این کار را به‌موقع باید انجام داد. مثلاً اجازه ندادن به او برای رفتن به منزل دوستش یا شرکت در کلاس موسیقی یا رفتن به تمرین فوتبال.

قدم سوم، اعمال پیامد است. باید به او گفت که نمی‌تواند به خانه‌ دوستش برود. با صدایی آرام بگویید که رفتار او گستاخانه محسوب می‌شود و این رفتار قابل‌قبول نیست.

قدم چهارم، کنار کشیدن خود از درگیر شدن در یک مجادله با شخص گستاخ است.

مادر باید رفتار بد را در ابتدا نادیده بگیرد و اگر رفتار ادامه پیدا کرد او را تنها بگذارد. پیاده کردن این برنامه، به‌ظاهر آسان به نظر می‌رسد و برای برخی والدین نیز چنین است، اما برای والدین افراط کار، همراه با چالش خواهد بود و نیازمند عزمی راسخ، تمرین و خویشتن‌داری است. 

مشکل این است که والدین امروزی می‌خواهند برای فرزندان خود دوستان خوبی باشند تا راهنما و هدایتگر، آنان با ناراحتی متوجه می‌شوند که گاهی فرزندشان مانند دوست خوب عمل نمی‌کند، بلکه سمبل فرد جوانی می‌شود که سعی دارد رفتارهای غیرمعقول را بیازماید.

والدین با دوری گزیدن از مجادله، بی‌علاقگی خود را نسبت به رفتار تهاجمی نشان می‌دهند. درنتیجه، کودک می‌فهمد که این رفتار راهگشای او برای انتقام‌گیری و دستیابی به توجه و قدرتی که حس تعلق داشتن و مهم بودن را برای او به ارمغان می‌آورد، نخواهد بود. حسی که کودک درک درستی از آن ندارد.

     اگر فرزندتان جیغ‌وداد به راه انداخت قاطعانه برخورد کنید

به دلیل جیغ‌وداد بچه و اینکه الآن خانه را روی سرش می‌گذارد، به نفع او کنار نرود. در رفتارتان با بچه‌ها جدی باشید و بگویید چه کارهایی تحمل پذیر و چه ‌کارهایی تحمل ناپذیرند. در ضمن بچه‌ها باید بدانند دادوفریاد آن‌ها را نمی‌توانید نادیده بگیرید، زیرا این کار برایشان عادت می‌شود و در آینده هم آن را تکرار می‌کنند. اگر بچه‌ها بخواهند با کج‌خُلقی و بداخلاقی کارهای خود را پیش ببرند، باید با ملایمت به آن‌ها بفهمانید که رفتارشان قابل تحمل نیست، اما اگر این روش مؤثر نبود، با عمل به آن‌ها بفهمانید که هرقدر هم که نق‌نق و اخم کنند، فایده‌ای ندارد.

جملات ساده‌ای‌ با این مضمون تأثیرگذار خواهد بود: «من بیش از آن برای خودم ارزش قائل هستم که اجازه دهم تو با رفتارت مرا عصبانی کنی. تو به دلیل آنکه نمی‌توانی بر خودت تسلّط داشته باشی، اجازه نداری با من یا هر کس دیگری بدرفتاری کنی. اگر هم به بداخلاقی ادامه دهی باید به اتاق خودت بروی و هر وقت آرام گرفتی، بیرون بیایی. در ضمن، مجبورم در مورد تماشا کردن تلویزیون هم تجدیدنظر کنم و اگر ادامه دهی تا دو روز هم اجازه نداری از خانه بیرون بروی!» کافی است در گفتارتان جدی باشید و به آنچه می‌گویید عمل کنید و به‌هیچ‌وجه کوتاه نیایید. بعدازاین جریان، زمانی که کودک حالت عادی داشت، با او صحبت کنید. بکوشید این گفت‌وگوها تا آنجا که امکان دارد، دور از تهدید و پیش‌داوری باشد.

می‌توانید فرزندتان را به پارک یا رستورانی ببرید که دوبه‌دو تنها باشید. بسیار صادقانه درباره‌ احساسی که با جیغ‌وداد او به شما دست می‌دهد، صحبت کنید، به او بگویید می‌دانید که او دلش نمی‌خواهد اوقات‌تلخی کنید، اما باید این حقیقت را هم بداند که بداخلاقی انتخاب اوست، نه خصوصیتی که مادرزادی باشد. به او بگویید اگر تصمیم دارد رفتارش را عوض کند، شما صمیمانه حاضرید به او کمک کنید. حتی بعد از جیغ و فریادی که راه انداخته، به او عشق بورزید و از او حمایت کنید.

*زهرا جمشیدی