قاچاق «حیات‌وحش» به‌علت ریسک پایین و ارزش افزوده بالا به تجارتی سیاه و کثیف پس از مواد مخدر، تجارت انسان و اسلحه تبدیل شده که یکی از دلایل این گسترش امن بودن فضای مجازی نسبت به محیط طبیعی بود که سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری پلیس فتا این فضا را برای مجرمان و قاچاقچیان حیوانات ناامن کرده و درصدد تنگ‌تر کردن این عرصه است.

تاریخ نشان می‌دهد که استفاده از پوست حیوانات به دوران عصر یخبندان می‌رسد، مصریان از اقوامی بودند که از پوست استفاده‌های زیادی می‌کردند، در مقبره‌های مصریان پوست‌های مرصع شده‌ای پیدا شد که با ورقه‌های طلا تزیین‌شده بودند، در ایران نیز استفاده از پوست قدمت طولانی دارد، به‌گفته باستان‌شناسان قدمت استفاده از پوست حیوانات به شکل چرم در ایران باستان به 1500 سال پیش از میلاد می‌رسد، حتی درگذشته این حرفه در ایران جزء مشاغل مهم به‌شمار می‌رفت.

درواقع استفاده از چرم و پوست حیوانات از همان زمان‌هایی که انسان‌های اولیه حیوانات را شکار کرده و از پوستشان برای خود، تن‌پوش و زیرانداز می‌ساختند، آغاز شد. شاید پوست را بتوان جزء نخستین ماده‌هایی دانست که انسان‌های غارنشین از آن برای در امان ماندن از سرما به‌عنوان تن‌پوش استفاده کرده یا برای ایجاد سرپناهی در ساخت خانه به‌کار برده و حتی برای در امان ماندن از حیوانات درنده و دیگر دشمنان خود، از آن سپر می‌ساختند. به مرور از پوست برای تهیه مشک آب، دوغ، روغن، پاپوش، زین و افسار اسب استفاده کردند، البته بعداً انسان‌ها دریافتند که می‌توانند از برگ‌ها و الیاف گیاهی پارچه ببافند، اما پیش از آن پوست در پوشش آن‌ها نقش اساسی ایفا می‌کرد.

پوست کم‌کم وارد جزییات بیشتری از زندگی انسان‌ها شد، به‌طوری که در تهیه مبلمان، کیف و کفش جا باز کرد، اما پس از جنگ جهانی دوم و تولید مواد PVC همچون نایلون، پلی‌استر، پلی‌اورتان و پلیمرها گرایش بیشتر به این سمت کشیده شد، هرچند ورود این تولیدات صنعتی نه‌تنها سبب کم شدن ارزش‌های چرم طبیعی نشد، بلکه با توجه به ویژگی‌هایش به ارزش آن نیز افزوده شد و به‌مرور به کالایی لوکس تبدیل شد، به‌طوری که پوشیدن پالتوی پوست یا به‌دست گرفتن کیفی از جنس پوست، به نمادی از تمول تبدیل شد که استفاده از آن، از عهده هر فردی از هر قشری برنمی‌آمد.

با گذشت زمان و افزایش تقاضا برای خرید اجناس تهیه شده از پوست به‌ویژه پالتو، تبلیغات افزایش یافت و با روی کار آمدن فضای مجازی، تبلیغ و فروش آن‌ها در ابعاد وسیع رونق گرفت، اما از آنجا که همواره زیاده‌خواهی انسان، بلای جان محیط‌زیست و زیستمندان آن است، ارضای این غریضه آفتی برای جان حیواناتی مانند روباه، آهو، گورخر، تمساح، سمور و به‌طور کلی هر حیوانی که امکان استفاده از پوست آن میسر بود، شد و به‌مرور تجارت غیرقانونی حیات‌وحش شکل گرفت و به یکی از عوامل نابودی گونه‌های جانوری تبدیل شد.

درخواست‌ها در این زمینه به‌حدی افزایش یافت که ارزش افزوده آن به مرز وسوسه‌انگیزی رسید و به تجارتی سیاه و کثیف بعد از مواد مخدر، تجارت انسان و اسلحه تبدیل شد، به‌طوری که گردش مالی تجارت غیرقانونی حیات‌وحش 23 میلیارد دلار در سال است و چون ریسک بسیار کم و ارزش افزوده بالایی دارد، به یکی از تجارت‌های بزرگ، اما کثیف در دنیا تبدیل شد و فضای مجازی این بستر را بیش‌ازپیش فراهم کرد.

برای مقابله با این تجارت سیاه، کنوانسیون منع تجارت غیرقانونی گونه‌های درخطر انقراض (کنوانسیون سایتیس) شکل گرفت و ایران نیز عضو این کنوانسیون است. ازاین‌رو موظف است همه قوانین، مقررات و تعهدات بین‌المللی را در زمینه ورود و خروج گونه‌های درخطر انقراض که به‌صورت غیرقانونی وارد یا خارج می‌شوند، رعایت کند.

از آنجا که گونه‌های حیات‌وحش ایران شرایط چندان خوبی ندارد، ازاین‌رو رعایت قوانین این کنوانسیون و قوانین ملی الزامی است؛ البته ایران به‌علت اقلیم متنوعی که دارد، از تنوع زیستی گسترده‌ای برخوردار بوده، اما این غنا نباید ما را به انحراف بکشاند، چون حدود 74 گونه از رده‌‌های جانوری کشور در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد. درواقع گونه‌های درخطر انقراض در این فهرست قرار می‌گیرند. بنابراین اگر اقدامات لازم و بازدارنده درباره قاچاق حیات‌وحش در کشور صورت نگیرد، شاهد انقراض گونه‌های نادری در کشور خواهیم بود و تعداد زیادی از گونه‌ها، به سرنوشت شیر ایرانی و ببر مازندران دچار خواهند شد.

البته سازمان حفاظت محیط‌زیست در راستای مقابله با این وضعیت و ناامن کردن فضای مجازی در زمینه قاچاق حیات‌وحش، همکاری خوبی را با پلیس فتا آغاز کرده و علاوه بر این، مبلغ جریمه شکار و خرید و فروش حیات‌وحش را افزایش داده که سرهنگ جمشید محبت‌خانی؛ فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره گفت: در زمینه قاچاق حیوانات، همکاری خوبی با پلیس فتا داریم، متأسفانه محیط امنی در فضای مجازی برای قاچاق حیات‌وحش ایجاد شده بود که ورود یگان حفاظت محیط‌زیست با همکاری پلیس فتا، این فضا را ناامن کرد.

وی افزود: با توجه به اهمیت موضوع به این نتیجه رسیدیم که یک مرکز فوریت‌های سایبری تشکیل دهیم، چون جرایم در این زمینه بسیار بالا بوده و بر این اساس تفاهم‌نامه‌ای میان سازمان حفاظت محیط‌زیست و پلیس فتا ناجا، امضا شد که در این تفاهم‌نامه مرکز فوریت‌ها پیش‌بینی شد، کار این مرکز از ابتدای سال آغاز شد که خبرهای خوبی در زمینه دستگیری، برخورد و بازدارندگی آن به گوش می‌رسد.

فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: در جلسه‌ای که چندی پیش با پلیس فتا داشتیم که همه رؤسای پلیس فتای استان‌ها به‌صورت ویدیو کنفرانسی در آن شرکت داشتند، جانشین پلیس فتای کشور، مطالبی را به آن‌ها ابلاغ کرد که بر همکاری بیشتر در زمینه ناامن کردن فضای مجازی برای قاچاق حیات‌وحش تأکید داشت، همه این‌ها نشان می‌دهد که عزم در این زمینه، هم در پلیس فتا و هم در محیط‌زیست بسیار جدی است تا بتوانیم این فضا را هرچه بیشتر برای متخلفان ناامن‌تر کنیم.

محبت‌خانی به حیوان‌آزاری در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: مدتی شاهد افزایش حیوان‌آزاری و انتشار فیلم‌های ناراحت‌کننده در فضای مجازی بودیم که چندوقتی است، برخوردها جدی‌تر شده و دیگر شاهد چنین مواردی نیستیم، در حالیکه حداقل هفته‌ای یک‌بار چنین مواردی داشتیم، اما الان بازدارندگی بیشتر شده است.

وی افزود: تلاش می‌کنیم با همکاری بیشتر با پلیس فتا، معاونت مرکز فوریت‌های سایبری در جرایم زیست‌محیطی را ایجاد کنیم. اکنون چارتی برای این مرکز در سازمان نداریم و از رئیس سازمان درخواست کردیم و موافقت کرد که این مرکز به معاونت تبدیل شده و در چارت ستاد یگان حفاظت محیط‌زیست دیده شود و در استان هم رده تابعه داشته باشد.

فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست درباره مبلغ جریمه قاچاق حیات‌وحش گفت: جرایم باید بازدارنده باشند، ازاین‌رو در یک بازنگری نسبت به افزایش این جرایم، اقدام کرده و بر این اساس جریمه شکار یک یوزپلنگ 200 میلیون تومان، شاهین، بحری و بالابان 200 میلیون تومان، درنای سیبری 120 میلیون تومان، میش‌مرغ و هوبره 30 میلیون تومان، تمساح پوزه‌عقابی (گاندو) 30 میلیون تومان، لاک‌پشت پوزه‌عقابی و زیتونی 15 میلیون تومان، افعی دم عنکبوتی و افعی لطیفی 15 میلیون تومان، انواع سمندر 1 میلیون تومان، قوچ، میش، کل و بز وحشی، آهو و جبیر 25 میلیون تومان، مرال و شوکا 52 میلیون و 500 هزار تومان، گوزن زرد ایرانی 90 میلیون تومان، روباه ترکمنی، شاه‌روباه، روباه شنی و روباه عسلک‌خوار 6 میلیون تومان، کفتار پنج میلیون و 250 هزار تومان، سنجاب ایرانی و بلوچی، گرگ و روباه معمولی یک میلیون و 200 هزار تومان، عقرب 25 هزار تومان و زالو 15 هزار تومان تعیین شده است.

محبت‌خانی تأکید کرد: بر اساس قانون مجازات قاچاق حیوانات که شامل صید، حمل و فروش حیات‌وحش می‌شود، فرد متخلف علاوه بر جریمه نقدی به یک تا 6 ماه زندان محکوم می‌شود.

وی گفت: مسئله مهم در زمینه جرایم این است که جریمه گونه مولد؛ یعنی جنس ماده سه برابر تعیین شده و اینکه اگر مثلاً یک آهو که دو نوزاد در رحم دارد شکار شود، جریمه هر کدام از بچه‌ها، یک مبلغ کامل؛ یعنی 25 میلیون تومان خواهد بود و جریمه مادر هم سه برابر آن 25 میلیون خواهد بود، درباره پرندگان و خزندگان نیز شرایطی وجود دارد، مثلاً اگر تخم پرنده یا لاک‌پشتی گرفته شود، میزان جریمه آن نصف جریمه تعیین شده است و اگر فردی تخم لاک‌پشت پوزه‌عقابی را از زمین خارج کند، باید پنج میلیون تومان جریمه دهد.

*حساسیت عمومی نسبت به قاچاق حیات‌وحش کم است

همچنین سپهر سلیمی؛ فعال حقوق حیوانات نیز گفت: تجارت غیرقانونی حیات‌وحش، یکی از عوامل اصلی نابودی آن در جهان است و پس از نابودی زیستگاه‌ها، رتبه دوم را در نابودی حیات‌وحش در جهان دارد، گردش مالی تجارت غیرقانونی حیات‌وحش 23 میلیارد دلار در سال است و یکی از تجارت‌های کثیف دنیا بوده که بعد از مواد مخدر، تجارت انسان و اسلحه، چهارمین تجارت سیاه دنیا است و یکی از دلایلی که تجارت حیات‌وحش در دنیا انجام می‌شود، این است که ریسک بسیار کم و ارزش افزوده بسیار زیادی دارد.

وی افزود: یکی دیگر از مسائل توسعه آن، این است که حساسیت عمومی نسبت به این تجارت در دنیا کم بوده؛ یعنی حساسیتی که نسبت به مواد مخدر، اسلحه و انسان وجود دارد، به‌مراتب بیشتر از تجارت حیات‌وحش است و این باعث شده که در سایه عدم حساسیت عمومی و ریسک‌کم، تجارت حیات‌وحش در دنیا رونق بگیرد.

این فعال حقوق حیوانات ادامه داد: یک مسئله در رابطه با ارزش افزوده، این است که مثلاً حیوانی که در چندماه گذشته اسمش را زیاد شنیده‌ایم «مورچه‌خوار» یا «پنگولین» است که می‌گفتند، یکی از عوامل اصلی شیوع ویروس کرونا و انتقال این ویروس از حیوان به انسان است، متأسفانه تجارت آن در 10 سال گذشته در میان پستانداران جهان، رتبه نخست داشته، به‌طوری که در 10 سال گذشته 80 درصد جمعیت این حیوان کم شده است و در یک دهه گذشته، یک میلیون از این حیوان شکار شده و اینکه بخواهیم ببنیم، چقدر تقاضا است برای حیات‌وحش و چه ارزش افزوده بالایی دارد؟ باید بدانیم که طی 30 سال گذشته، قیمت گوشت این حیوان از 12 دلار به سه هزار دلار افزایش یافته است.

سلیمی اظهار کرد: یا اینکه سالانه نیم میلیون حلقه مار پیتون در شرق آسیا شکار می‌شود که گردش مالی آن، برابر با یک میلیارد دلار در سال است، نکته تأسف‌برانگیز در تجارت حیات‌وحش، این است که ماری که در شرق آسیا در اندونزی به قیمت 30 دلار فروخته می‌شود، بعد از تبدیل شدن به کیف و کفش در اروپا به قیمت 15 هزار دلار فروخته می‌شود، بنابراین می‌بینیم که چه افزایش قیمت وحشتناکی داشته و چه تفاوت فاحشی بین این دو قیمت است و چه سودآوری وحشتناکی دارد؟! یکی از مسائلی که در تجارت حیات‌وحش وجود دارد، این است که سه‌درصد از این سود، عاید مردم محلی شده و 97 درصد نصیب واسطه‌ها و مافیای بزرگ این کار می‌شود.

وی گفت: همین سه درصد باعث می‌شود که پول بسیار کمی، گیر کسانی بیاید که این حیوانات را شکار می‌کنند. جوامع محلی که عمدتاً فقیر هستند، مجبورند برای درآمد بیشتر حیوانات بیشتری شکار کنند، مثلاً پرندگان شکاری که ممکن است در کشور ما شکار شوند، به‌دست افراد بومی ناآگاه یا فقیر صورت می‌گیرد، شاید یک پرنده شکاری به قیمت کم‌تر از یک میلیون تومان به فروش برسد و آن واسطه‌ای که این حیوان را می‌خرد، اگر بتواند آن را از کشور خارج کند، ممکن است همان پرنده را به قیمت چند صد میلیون تومان به فروش برساند که اختلاف قیمت زیادی دارد، همین ارزان بودن این حیوانات و سود بسیار زیاد آن‌ها، باعث شده که حمل‌ونقل این حیوانات، با بی‌توجهی بسیاری صورت گیرد و خیلی از آن‌ها در مسیر تلف می‌شوند.

فعال حقوق حیوانات افزود: چند سال پیش یک محموله پرندگان شکاری در اصفهان کشف و ضبط شده بود، معمولاً در جابه‌جایی پرندگان، چشم حیوان را می‌بندند تا حیوان آرام بگیرد و زیاد تکان نخورد، برای پرندگان معمولاً از یک‌ سرپوش چرمی استفاده می‌کنند، اما وقتی این محموله کشف شد، شرایط پرندگان بسیار تأسف‌آور بود، چون عاملان این کار، آنقدر بی‌وجدان بودند که چشم این پرندگان را با نخ دوخته بودند و برایشان مهم نبود که چه بلایی سر این حیوانات می‌آید، چون سود آن‌ها انقدر زیاد است که اگر چند تا از آن‌ها هم زنده می‌ماندند، سود کلانی نصیب فروشنگان خود می‌کردند.

سلیمی درباره نقش باغ‌وحش‌ها و باغ پرندگان در توسعه تجارت حیات‌وحش گفت: دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل در سال 2016 گزارشی منتشر کرده و درآن گفته که باغ‌وحش‌ها، یکی از مقاصد اصلی تجارت حیات‌وحش بوده و یکی از مراکز اصلی تجارت حیوانات محسوب می‌شوند، حتی در باغ‌وحش‌های ارویایی که زیرنظر اتحادیه باغ‌وحش‌های اروپا فعالیت می‌کنند، گزارش‌هایی از تجارت حیات‌وحش داشتیم. یکی از دلایل اصلی مخالفت‌های حامیان حقوق حیوانات با باغ‌وحش‌ها، این است که این‌ها مراکزی برای تجارت حیات‌وحش بوده و کسی که دنبال حیوان وحشی باشد، قطعاً به باغ‌وحش مراجعه می‌کند. متأسفانه نظارت کافی بر این اماکن وجود ندارد. نظارت کافی به این معنی که حیوانی که در باغ‌وحش‌ها به دنیا می‌آیند یا می‌میرند، نظارتی بر آن‌ها صورت نمی‌گیرد. با این حساب ورود و خروج باغ‌وحش‌ها در دنیا چندان مشخص نیست، بنابراین می‌توانند مازاد خودشان را به خارج از باغ‌وحش منتقل کنند.

وی ادامه داد: گاهی اخباری منتشر می‌شود که مثلاً فلان فرد متمول در باغ خصوصی خود حیوان وحشی نگهداری می‌کند، در حالیکه جای حیوان وحشی در خانه افراد نیست و چون نظارت ضعیفی بر این امر وجود دارد، افراد نمی‌توانند از درآمد بالای آن صرف‌نظر کنند. در این شرایط جدای از مسائل حقوق حیوانات، امنیت انسان‌ها نیز ممکن است به‌خطر بیفتد، مثلاً اگر یک حیوان از محل نگهداری خود فرار کند، می‌تواند برای جان انسان خطرناک باشد، مثلاً مارهایی که خرید و فروش می‌شوند و دست‌به‌دست می‌چرخند، اگر در طبیعت رها شده و زاد و ولد کنند، قطعاً می‌توانند امنیت انسان یا به‌عنوان یک گونه زیستی مهاجم، طبیعت را به‌خطر بیندازند.

این فعال حقوق حیوانات با اشاره به وضعیت ایران در زمینه قاچاق حیات‌وحش گفت: براساس اعلام مدیران وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست و فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی در سال 1392، در گزارشی آمده بود که ایران در قاچاق حیات‌وحش رتبه سوم را دارد. از عواملی که باعث می‌شود قاچاق حیات‌وحش رونق یابد، می‌توان به عدم نظارت کافی بر مراکز نگهداری از حیوانات مانند باغ‌حش‌ها و باغ پرندگان و هم اینکه برخی کشورهای اطراف ما مقصد حیات‌وحش هستند مانند کشورهای جنوب ایران که پرندگان شکاری در آن‌ها خواهان دارد و موجب رونق این تجارت می‌شود، اشاره کرد.

سلیمی افزود: همچنین کشورهای پاکستان و هند نیز یکی از مقاصد اصلی میمون‌های رزوس به ایران بوده که به قیمت چندین میلیون تومان وارد کشور می‌شود و متأسفانه ناقل بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان است، میمون رزوس در بچگی جذابیت دارد، اما بعد از مدتی اصلاً نمی‌توان از آن در منازل نگهداری کرد، بنابراین فرد می‌خواهد حیوان را واگذار کرده و عموماً به مراکز نگهداری و باغ‌وحش‌ها تبعید می‌شوند.

وی تأکید کرد: یکی از عواملی که به قاچاق حیات‌وحش در سراسر جهان دامن‌زده، فضای مجازی و عدم نظارت بر این فضا است، همواره شکایت‌های زیادی از حامیان حقوق حیوانات نسبت به خرید و فروش حیات‌وحش در این فضا صورت می‌گیرد و فعال حقوق حیوانات نسبت به اینکه در سایت‌های مختلف خرید و فروش حیوانات به‌راحتی انجام می‌شود، معترض هستند و راه گذر از آن، داشتن نظارت کافی بر این فضا است.