سپهرغرب، گروه - سمیرا گمار : یک سفالگر لالجینی گفت: اکنون شرایط کرونایی همه مشاغل را تحت تاثیر قرار داده، اما شاید بتوان گفت صنایع‌دستی که سفال‌گری هم زیرمجموعه این رشته است بیشترین آسیب را دیده؛ چراکه با این شرایط و نبود توریست و گردشگر راهی برای عرضه و فروش محصولات و مصنوعات سفالی نمانده و فعالان این عرصه بیشترین ضرر را متحمل شده و می‌شوند.

هنر سفال قدمتی بالاتر از چند هزار سال در ایران دارد؛ هنری که در آن، هنرمند به گِل روح می‌دهد و عناصر مهمی چون آب، خاک و آتش نقش‌های اصلی آن را در کنار دستان هنرمند بر عهده دارند.

برای اغلب ما تصویری که از سفالگری در ذهن وجود دارد همان دستانی است که پشت چرخ‌های سفالگری گِل را شکل می‌دهد و به شکل کوزه و گلدان در می‌آورد، اما قبل از این چرخ ها، ایرانیان با دستانشان به گل‌ها شکل می‌دادند و کم کم تکامل پیدا کرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد هنر سفال منحصر به ایران نبوده و در جهان از گستردگی خاصی برخوردار است و برخی در رده آثار ارزشمند تاریخی کشور قرار دارند؛ به طوری که این هنر تا جایی گسترش پیدا کرده که نقوش مختلف بر آن در طراحی‌ها و معماری‌های داخلی و خارجی خانه‌ها استفاده می‌شود.

اما در این میان، بدون تردید ایران جایگاه ویؤه ای دارد و استان همدان با نام و بوی سفال عجین شده است از آن حیث که عنوان «شهر جهانی سفال» که بر گردن لالجینش آویز شده نشان از وجود هنرمندان به نام این رشته، در این آب و خاک دارد.

با ذکر این مقدمه؛ آنچه در این گزارش به آن می‌پردازیم گفتگو با یکی از سفالگران لالجینی است که از دوران نوجوانی دستانش با خاک و سفال آشنا شده و امروز در این رشته استادکار است؛ او در یک کارگاه در شهر لالجین چراغ این هنر را روشن نگه‌داشته و علیرغم شرایط کرونایی حاکم همچنان در حال فعالیت است، به دیگر بیان این اوضاع نتوانسته او را دلسرد کند. اگرچه معتقد است سفالگری فضای زیادی برای هنرنمایی و خلوت دارد اما معتقد است او و بسیاری از لالجینی‌هایی که در این بخش فعالیت می‌کنند نگاهشان به سفالگری اقتصادی و در راستای تامین معیشت است.

برای آشنایی بیشتر با ناصر خلیلی‌فر که زاده و ساکن سال 1345 در لالجین است و او را با کارگاه خاک آب می‌شناسند، مصاحبه‌ای انجام شده که در ادامه آن را می‌خوانید:

* تامین اقتصاد خانواده اصلی ترین دلیل کار با سفال

ناصر خلیلی‌فر با اشاره به سابقه‌کاری خود در عرصه سفال و سفالگری، عنوان کرد: با توجه به اینکه لالجین را همه با نام سفال می‌شناسند و از ابتدا هم بسیاری از مردم این دیار در این رشته فعالیت می‌کردند من هم بالتبع با دنیا آمدن در این شهر که همه چیز برای این کار فراهم بود به سفالگری علاقمند شده و از نوجوانی وارد این کار شدم.

وی د ر ادامه بیان کرد: سفالگری یک حرفه با قدمت بوده و ریشه در تاریخ دارد، البته زمانی که من وارد این کار شدم برحسب نیاز بود و الان هم امرار معاش و تامین اقتصاد خانواده یکی از اصلی‌ترین دلایل ما برای فعالیت در این عرصه است.

این سفالگر لالجینی در ادامه خاطرنشان کرد: در حال حاضر بنده در خاک‌آب لالجین به همراه چهار نفر در روی فرم‌ها کار می‌کنیم و تمام تلاشمان این است که از ایده‌های نو و طرح‌های بدیع بهره ببریم چراکه کار ما در زمره صنایع دستی به شمار آمده و باید سلیقه و خواست مشتری در آن لحاظ شود تا بتوان ادامه کار داد.

*خلوت کار با سفال منجر به زایش فکری و خلاقیت می‌شود

خلیلی فر تاکید کرد: همین نیاز جامعه در کار با سفال منجر به زایش فکری می‌شود و با خلوتی که برای سفالگر پیش می‌آورد او را به سمت ایجاد طرح‌ها و اشکال نو سوق می‌دهد.

*سفال در کنار سایر اشیای تزئینی پذیرفته شده

وی در ادامه افزود: خوشبختانه در حال حاضر سفال هم در کنار سایر صنایع دستی نظیر مصنوعات چوبی، چرمی، مسی و شیشه‌ای برای مردم جذابیت دارد و جای خود را در بین علاقمندان به این هنر باز کرده اما در اولویت و جزء نیازهای اصلی خانواده‌ها نیست و همین باعث می‌شود تنها کسانی که علاقمندند از آن استفاده کنند.

این سفالگر با اشاره به اینکه سفال نیازمند خاک و آب بوده که در لالجین فراهم است گفت: لعاب کار ما از خارج لالجین تامین می‌شود و تا قبل از شیوع کرونا مشکل چندانی در این زمینه نداشتیم.

*بیشترین ضرر کرونا، دامن صنایع دستی را گرفته است

خلیلی‌فر در ادامه سخنان خود اضافه کرد: اکنون شرایط کرونایی همه مشاغل را تحت تاثیر قرار داده، اما شاید بتوان گفت صنایع‌دستی که سفال‌گری هم زیرمجموعه این رشته است بیشترین آسیب را دیده؛ چراکه با این شرایط و نبود توریست و گردشگر راهی برای عرضه و فروش محصولات و مصنوعات سفالی نمانده و فعالان این عرصه بیشترین ضرر را متحمل‌شده و می‌شوند.

*تعطیلی نمایشگاه‌ها از دیگر معضلات دوران کرونایی

وی سپس با اشاره به مزایای نمایشگاه در رونق بازار تولید، فروش بی‌واسطه و برگزاری ورک‌شاپ، تصریح کرد: تا پیش از دوران کرونا نمایشگاه‌های مختلفی در همدان، تهران و مشهد برگزار می‌شد و ما هم شرکت می‌کردیم که در این وضعیت از نمایشگاه و امتیازات ویژه‌ای که داشت هم محروم شده‌ایم.

*اقتصاد سفالگران بسته به حضور گرئشگران بود

این سفالگر لالجینی اذعان کرد: این شرایط که یک سال است ایجادشده به شدت اقتصاد و معیشت خانواده‌های لالجینی را تحت‌الشعاع قرار داده، چراکه اغلب فروش آن‌ها در خود لالجین و به واسطه حضور گردشگران بوده و محصولاتی نظیر تولیدات ما به درد صادرات نمی‌خورد که همانطور که عرض کردم متاسفانه با شرایط کرونایی دچار آسیب شده است.

خلیلی‌فر ابراز کرد: البته این مسئله فقط منحصر به فروشگاه‌ها، مغازه‌ها و کارگاه‌های لالجین نبوده و تا آنجایی‌که من اطلاع دارم در اصفهان و بسیاری از شهرهایی که در این عرصه فعالیت می‌کنند اقتصاد را تحت‌الشعاع قرار داده است.

وی اعلام کرد: البته باید این نکته را یادآوری کنم که در حال حاضر صادرات هم مشکلات خاص خود را دارد و با توجه به گران شدن ارز و دشواری بازگشت پول آن هم قطعا با برخی مشکلات زیادی مواجه است.

*هزینه‌های تولید با افزایش چند برابری مواجه بوده است

این استادکار سفال در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر اینکه نگاه بسیاری از فعالان عرصه سفال در لالجین به این کار اقتصادی بوده تا هنری و جنبه شغلی آن غلبه بر روح هنری دارد، متذکر شد: باید گفت سفال در حال حاضر کم‌فروغ است و ما باید کار کنیم تا پول دربیاوریم هزینه‌های تامین مخارج زندگی بالاست هزینه‌های تولید در کارگاه هم روز به‌روز زیادتر می‌شود اگر کارگاه استیجاری بوده و خصوصی نباشد هم که هزینه‌ها سرسام‌آور است بنابراین کمتر می‌توان انتظار داشت کسی به جنبه هنری و از بعد سرگرمی به آن نگاه کند.

*گرانی مواد اولیه و هزینه‌های تولید

خلیلی‌فر با بیان اینکه بسیاری از فعالان عرصه گردشگری و صنایع دستی متضرر شده‌اند، تشریح کرد: متاسفانه در حال حاضر یکی از مشکلات اصلی ما گرانی مواد اولیه است و اگر این مسئله به همین شکل ادامه پیدا کند با رکود بی‌سابقه مواجه خواهیم شد چراکه هزینه‌ها بسیار بالاست.

وی در ادامه با بیان اینکه میراث فرهنگی هر از گاهی اعلام اعطای تسهیلات و وام می‌کند، افزود: البته نمی‌توان توقع شرایط ویژه‌ای هم داشت چراکه این شرایط منحصر به شهر و استان ما نبوده و همه دنیا را تحت تأثیر قرار داده است.

این هنرمند سفالکار در پاسخ به اینکه آیا سفالگران تحت پوشش بیمه هستند یا خیر؟ اذعان کرد: خیلی از افرادی که در خانه کار با سفال انجام می‌دهند شاید بیمه داشته باشند اما ما که در کارگاه هستیم بیمه را به صورت آزاد پرداخت می‌کنیم.

*شهر جهانی سفال، اسم یا رسم؟

خلیلی‌فر در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به عنوان شهر جهانی سفال برای لالجین، یادآوری کرد: شهردار لالجین و فعالان اجتماعی تلاش می‌کنند این عنوان برای این شهر بماند اما با آیتم‌هایی که در نظر گرفته اند فاصله زیادی داریم.

*نسل جدید با سفال بیگانه است

وی در ادامه با ابراز خرسندی از نبود کالای (سفال) چینی در لالجین، تاکید کرد: البته این امر دو علت دارد؛ نخست گرانی دلار که نمی‌ارزد با این قیمت سرسام‌آور کالایی وارد کنند که ضرر بدهند دوم هم دستوری که برای منع فروش کالای چینی در لالجین صادر شده و تقریبا همه از این امر تبعیت کرده‌اند.

این استادکار سفال در ادامه با بیان اینکه نسل جدید به سفالگری در لالجین علاقمند نیست و این شاید یک تهدید برای این هنر و صنعت محسوب شود، گفت: ما بر حسب نیاز و علاقه وارد این کار شدیم اما نسل جوان و نوجوان امروز اگر در این عرصه فعالیتی دارد بیشتر در بخش ریخته‌گری، دوغابی و کارخانه است و البته خیلی هم تمایلی به این کار ندارند. دنیای مجازی برای آن‌ها ظاهرا جذاب‌تر است!

خلیلی‌فر در بخش پایانی سخنان خود با بیان اینکه اگر روند به این شکل ادامه یابد استادکاری در این رشته نخواهیم داشت، خاطرنشان کرد: امیدوارم هر چه زودتر این بیماری از سرزمین ما رخت بر بندد و عافیت و رونق معیشت به خانه‌های مردم و لالجین به‌زودی به روزهای عادی خود برگردد و امکاناتی در اختیار سفالگران قرار بگیرد که سفال لالجین به سمت اهداف تعیین شده برود تا این هنر و صنعت برای نسل فعلی و آینده حفظ شود.