سپهرغرب، گروه کافه کتاب: سعید بلالایی گفت: نو بودن، فراگیر بودن و ماهیت بین‌رشته‌ای ازجمله ویژگی‌هایی است که موردتوجه داوران جایزه کتاب سال برای انتخاب کتاب «شیمی پپتید» قرار گرفته است. همچنین اهمیتی که پپتیدها در حوزه‌های مرتبط با دارویی دارند، باعث جذابیت این حوزه شده‌ است.

کتاب «شیمی پپتید؛ مبانی، سنتز و کاربردها» اثر سعید بلالایی با همکاری فرهاد گل‌محمدی و پگاه شاکری در گروه علوم خالص شاخه شیمی از سی‌وهشتمین دوره از جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان اثر برگزیده معرفی شد. این کتاب در 799 صفحه در سال 98 از سوی انتشارات دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیرالدین طوسی به چاپ رسیده است.

سعید بلالایی؛ عضو هیئت علمی و استاد تمام رشته شیمی آلی در دانشگاه صنعتی خواجه نصیر و مؤسس و رئیس پژوهشکده شیمی پپتید است. وی، بورسیه‌های پسادکتری و دوره‌های تحقیقاتی را از بنیاد الکساندر فون‌هومبولت دریافت کرده است.

این پژوهشگر پیشکسوت در تشریح موضوع کتاب «شیمی پپتید؛ مبانی، سنتز و کاربردها»، بیان کرد: موضوع کتاب، موضوعی تخصصی در علم شیمی است. پپتید یک حوزه تخصصی بین‌رشته‌ای است. پپتیدها اجزای کوچک‌تر پروتئین‌ها هستند که از اسیدهای آمینه تشکیل شده‌اند.

سعید بلالایی؛ ادامه داد: برخی اسیدهای آمینه در بدن ما وجود دارند و برخی از طریق مواد غذایی به بدن ما می‌رسند. اجزای تشکیل‌دهنده داروهای پپتیدی اسیدهای آمینه هستند و به همین خاطر از داروهای پپتیدی به‌عنوان داروهای طبیعی قرن 21 یاد می‌شوند که در مقایسه با اجزای تشکیل‌دهنده داروهای پپتیدی اسیدهای آمینه هستند و به همین خاطر از داروهای پپتیدی به‌عنوان داروهای طبیعی قرن 21 یاد می‌شوند که در مقایسه با سایر داروهای شیمیایی اثرات جانبی و سوء کمتری دارند. سایر داروهای شیمیایی اثرات جانبی و سوء کمتری دارند. نقطه قابل‌ذکر در حوزه شیمی پپتید، به ماهیت بین‌رشته‌ای این شاخه از علم برمی‌گردد. به همین دلیل شیمی پپتید، حوزه‌ای مشترک برای محققان شیمی آلی، بیوشیمی، داروسازی و دارورسانی است.

وی، گفت: این کتاب حاوی مبانی پایه‌ای است که اطلاعات اولیه را درباره ساختار پپتید، روش سنتز پپتیدها، معرفی داروهای جدید بر پایه پپتید و کاربردهای متنوع دیگر پپتیدها را دسته‌بندی می‌کند.

رئیس پژوهشکده شیمی پپتید با اشاره به اینکه کتاب «شیمی پپتید؛ مبانی، سنتز و کاربردها» در 10 فصل تدوین شده، توضیح داد: بخش نخست به مفاهیم پایه‌ای شیمی اسیدهای آمینه می‌پردازد. در فصل‌ دوم، درباره اهمیت محافظت کردن گروه‌های عاملی و ارائه منطق سنتز پپتیدها مطالبی ارائه می‌شود و فصل‌های سوم و چهارم درباره راهکارهای سنتز پپتیدها در فاز مایع و جامد بحث شده است.

بلالایی افزود: فصل پنجم به معرفی پپتیدهای نوین اختصاص دارد. منظور از پپتیدهای نوین این است که موفق شده‌ایم دسته جدیدی از پپتیدهای حلقوی را طراحی کنیم.

وی اظهار کرد: با توجه به اهمیت تشکیل پیوندهای دی‌سولفیدی که روی فعالیت زیستی پپتیدها اثرگذار است، یک فصل را به این موضوع اختصاص دادیم. مهم‌ترین موضوعی که در زمینه پپتیدها مطرح است، خالص‌سازی و شناسایی پپتیدهاست که در این کتاب راهکارهایی که برای شناسایی ترکیبات پپتیدی مورد استفاده قرار می‌گیرند، معرفی و تشریح می‌شود. روش‌های معمولی دستگاهی در این زمینه جوابگو نیستند و روش‌های کاملاً اختصاصی برای این منظور نیاز داریم. روش‌های طیف‌سنجی جرمی برای شناسایی پپتیدها در این فصل بررسی می‌شود.

استادتمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیر، ادامه داد: مهم‌ترین موضوعی که در زمینه پپتیدها مطرح است، خالص‌سازی و شناسایی پپتیدهاست که در این کتاب راهکارهایی که برای شناسایی ترکیبات پپتیدی مورد استفاده قرار می‌گیرند، معرفی و تشریح می‌شود.

بلالایی تأکید کرد: با توجه به اینکه دانشگاه صنعتی خواجه نصیر، دارای تنها پژوهشکده شیمی پپتید در کشور است که در 15 سال گذشته ما موفق به انتقال دانش فنی تهیه پپتیدهای دارویی و 10 قلم ماده مؤثره رادیو داروهای پپتیدی شده‌ایم، به همین دلیل در یک فصل خلاصه‌ای از فعالیت‌های انجام شده در پژوهشکده را گردآوری کرده‌ایم.

وی در معرفی مختصری از موضوع فصل پایانی کتاب، گفت: در فصل آخر به معرفی عمومی تنوع کاربرد پپتیدها در زمینه‌های مختلف پرداخته‌ایم. ازجمله این کاربردها می‌توان به پپتیدهای مؤثر در هورمون رشد، پپتیدهای ضد سرطان، پپتیدهای اثرگذار روی فشارخون یا پپتیدهای مورد استفاده ورزشکاران رشته‌های مختلف به‌ویژه در سطح قهرمانی و حرفه‌ای اشاره کرد.

مؤسس پژوهشکده شیمی پپتید، با اشاره به اینکه تدوین کتاب «شیمی پپتید؛ مبانی، سنتز و کاربردها» بیش از یک سال (97 تا 98) زمان برده، افزود: در انتهای هر فصل از کتاب تعدادی سوال مطرح شده است. ارائه همه سؤالات در پایان کتاب، نمایه‌بندی موضوعی، نمایه اشخاص، کوته‌نوشته و واژه‌نامه‌های فارسی و انگلیسی، از دیگر ضمیمه‌های این اثر هستند.

بلالایی درباره برخی از شاخصه‌های ویژه این کتاب، اظهار کرد: فکر می‌کنم که نو بودن موضوع، فراگیر بودن و ماهیت بین‌رشته‌ای ازجمله ویژگی‌هایی است که موردتوجه داوران جایزه کتاب سال برای انتخاب این اثر، قرار گرفته است. همچنین اهمیتی که پپتیدها در حوزه‌های مرتبط با دارویی دارند، باعث جذابیت این حوزه شده‌ است. نکته قابل ذکر دیگر اینکه، این کتاب صرفاً یک اثر آموزشی نیست و توانسته از یک بحث آکادمیک صِرف به سمت حوزه‌های کاربردی برود.