نیروی انسانی مستعد و نخبه بدون شک مهم‌ترین سرمایه و دارایی یک کشور برای رشد و پیشرفت محسوب می‌شود و همین موضوع لزوم توجه به حوزه علم و فناوری و پژوهش‌های کاربردی و ارزشمند مراکز علمی و دانشگاهی به‌منظور رفع مسائل و مشکلات کشور و تأمین نیازهای اساسی کشور در بخش‌های مختلف را صدچندان کرده است.

اما یکی از حوزه‌های مهمی که رهبر معظم انقلاب نیز تأکید فراوانی بر ورود فناوری و دانش‌بنیان شدن آن، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها داشته‌اند، حوزه کشاورزی است چراکه امنیت غذایی کشور به طور مستقیم به تولیدات بخش کشاورزی وابسته است و هرگونه اختلالی در روند تولید این بخش می‌تواند به طور مستقیم، امنیت غذایی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور را تهدید کند.

این درحالی است که باید پذیرفت نقطه اتصال پژوهشگران و تولیدکنندگان علم و فناوری با حوزه مصرف که عمدتاً سازمان‌های دولتی محسوب می‌شوند در حال حاضر دچار مشکل است و مسئله اصلی حوزه پژوهش نبود تقاضا برای محصولات فناورانه‌ای است که می‌تواند از سوی پژوهشگران و محققان طراحی، تولید و بومی‌سازی شود و متأسفانه در بخش تقاضا خیلی استقبال و جنب و جوش و تقاضایی برای استفاده از این فناوری‌ها و دانش پژوهشگران کشورمان مشاهده نمی‌شود.

شاید عدم استقبال از کار تحقیقاتی یک پژوهشگر نمونه کشورمان در خصوص تأثیر استفاده از نهاده‌ها و کود کشاورزی و همچنین بهره‌وری انرژی و میزان آلایندگی برای کشت محصول «سیر» که در 100 مزرعه استان همدان در سطوح مختلف مورد مطالعه و رصد قرار گرفت، تنها یک نمونه از این بی‌مهری‌ها به حوزه پژوهش کشورمان باشد.

کار تحقیقاتی که به گفته دکتر شاهین رفیعی به‌راحتی می‌توانست به‌عنوان یک الگو مطرح و به کشاورزان آموزش داده شود، به طوری که سازمان جهاد کشاورزی استان همدان بر اساس این پژوهش برای کشاورزان وضعیت استفاده از نهاده‌های کشاورزی و کود را برای افزایش بازدهی و بهره‌وری بیشتر تعریف کند، اما توجهی به نتیجه این طرح بزرگ پژوهشی نشد.

البته همین دغدغه‌ها نیز رهبر معظم انقلاب را بر آن داشت که نخستین سال قرن 15 شمسی را تحت عنوان «تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال آفرین» نام‌گذاری کند. شعاری که هدف از طرح آن حمایت هرچه بیشتر از توان علمی دانشمندان، نخبگان و پژوهشگران پرتلاش کشور به منظور حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و البته استفاده بهینه همه دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی حاکمیتی از این دستاوردها به جای خریدهای خارجی و واردات تکنولوژی از خارج از کشور است.

برای بررسی مشکلات و چالش‌های حوزه پژوهش با دکتر شاهین رفیعی به‌عنوان یکی از پژوهشگران نمونه کشورمان که در سال 1395 موفق به دریافت نشان درجه یک پژوهشی شده است به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم.

دکتر رفیعی که در دوران تدریس خود در دانشگاه تهران پژوهش‌های ارزشمندی داشته است، در این خصوص اظهار کرد: در حال حاضر ارتباط لازم و مؤثر بین بسیاری از وزارتخانه‌ها ازجمله وزارت جهاد کشاورزی با دانشگاه‌ها و محققان کشورمان برقرار نیست و با مشکل مواجه است در حالی که بسیاری از محققان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها روی تحقیقات کاربردی کار می‌کنند و تحقیقات آن‌ها می‌تواند در حل مشکلات کشور بسیار اثرگذار باشد.

وی یکی از مشکلات اساسی محققان کشورمان در حوزه پژوهش را جدا بودن سازمان‌ها و بخش صنعت از دانشگاه‌ها دانست و در مورد یک کار تحقیقاتی انجام شده توسط محققان کشورمان برای یک مرکز پژوهشی در کشور چین گفت: چینی‌ها از این تحقیق که مربوط به حوزه کشاورزی است به شکل مناسبی استقبال کردند اما از مشابه همین کار تحقیقاتی که در استان‌های مختلف خودمان انجام دادیم، استقبالی صورت نگرفت.

این پژوهشگر کشورمان در خصوص این طرح پژوهشی توضیح داد: در مورد چند عامل ازجمله تأثیر استفاده از نهاده‌ها و کود کشاورزی و همچنین بهره‌وری انرژی و میزان آلایندگی برای کشت محصول «سیر» در 100 مزرعه استان همدان در سطوح مختلف کار مطالعاتی انجام دادیم و مرحله صفر تا صد تولید را رصد کردیم.

رفیعی افزود: نتیجه این کار تحقیقاتی به‌راحتی می‌توانست به‌عنوان یک الگو مطرح و به کشاورزان آموزش داده شود، به طوری که سازمان جهاد کشاورزی استان همدان بر اساس این پژوهش برای کشاورزان وضعیت استفاده از نهاده‌های کشاورزی و کود را برای افزایش بازدهی و بهره‌وری بیشتر تعریف کند اما توجهی به نتیجه این طرح بزرگ پژوهشی نشد.

وی بیان کرد: بیشتر تحقیقاتی که محققان دانشگاه‌ها در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی انجام می‌دهند، کاربردی است؛ چراکه مزرعه را از نزدیک رصد و به‌صورت واقعی داده‌برداری می‌کنند و اکثرا به دلیل آنکه داده‌های خود را با علم مربوطه تلفیق می‌کنند، به نتایج کاربردی می‌رسند.

استاد، گروه ماشین‌های کشاورزی، دانشگاه تهران همچنین با ذکر مثال دیگری از اقدامات پژوهشی خود در مورد هدفمند کردن ارائه سوبسید به بخش کشاورزی و بهینه سازی مصرف انرژی که به گفته خودش مورد استفاده وزارت نیرو واقع نشده است، گفت: سال 1394 طرحی را به پژوهشگاه نیرو ارائه کردم که درخصوص یکی از مسائل جدی این وزارتخانه ازجمله ارائه سوبسید در حوزه کشاورزی بود که لازم بود بالغ بر 20 درصد سوبسید کشور در این بخش هزینه شود.

رفیعی افزود: در گام نخست محتوای آموزشی این کار تحقیقاتی را در سال 1396 آماده و به کارشناسان و کشاورزان ارائه کردیم مثلا اگر چاهی داریم که استحصال آب انجام می‌دهد، بر اساس این الگو باید ابتدا موتور چاه سرویس و شرایط آن بهینه شود تا مصرف برق آن کاهش پیدا کند، اما در حوزه کشاورزی خیلی از آن استقبال نشد و خیلی راحت این سوبسید پرداخت می‌شود.

وی گفت: این در حالی است که می‌توانستیم بر اساس این کار پژوهشی یک الگو مصرف انرژی برای کشاورزان تعریف کنیم به طوری که هر کسی بر اساس این الگو موتور چاه خود را تعمیر و نگهداری کند یا مثلاً مصرف انرژی در گلخانه کشاورزی خود را متناسب با شرایط تعریف‌شده طراحی کند. از طرفی سوبسید برق برای آن‌ها لحاظ شود و به مابقی سوبسید تعلق نگیرد اما هنگامی که برق به‌عنوان یک سرمایه ملی در کشورمان ارزان است، کشاورز نیز با دریافت این سوبسیدها دیگر توجهی به موضوع مهم بهینه سازی مصرف انرژی ندارد.

استاد، گروه ماشین‌های کشاورزی، دانشگاه تهران همچنین در پاسخ به این سؤال که چرا بیشتر مدیران اجرایی کشورمان از پژوهش‌های کاربردی استفاده نمی کنند، اظهار کرد: به دلیل اینکه مدیر یک نهاد و سازمان کار خود را مجزا از دانشگاه می‌داند و با تأثیر پژوهش در رفع مشکلات یک سیستم و اینکه یک تحقیق کاربردی چقدر می‌تواند در رفع مشکلات آن سازمان مؤثر باشد، آشنا نیست و در ادامه نیز کسی هم از او بازخواست نمی‌کند که چرا برای رفع مشکلات، از راهکارهای پیشنهادی دانشگاه‌ها استفاده نمی‌شود.

رفیعی گفت: در بسیاری از موارد کار تحقیقاتی مناسب داشته‌ایم اما مشتری نداشته و مورد استقبال دولتی‌ها به‌عنوان حوزه اجرایی کشور قرار نگرفته است؛‌ در واقع بسیاری از سازمان‌ها پژوهش‌های دانشگاهی را دنبال نمی‌کنند.

وی اظهار کرد: برخی معتقدند که دانشگاه‌ها برای خودشان کار تحقیقاتی انجام می‌دهند اما واقعیت این است که اگر سازمان‌ها و مراکز مشکلات و دغدغه‌های خود را به دانشگاه‌ها ارجاع دهند، کارهای پژوهشی دانشگاه‌ها هم در مسیر رفع نیازها و مشکلات کشور خواهد بود اما وقتی به دانشگاه‌ها سفارش کار نمی دهند و اهمیتی برای پژوهش قائل نیستند، واقعا نمی‌شود کار مؤثری انجام داد.