هنر کاریکاتور امروزه به‌خاطر اهمیت و تأثیرگذاری عمیق آن بر افکار عمومی به یکی از مهم‌ترین ارکان مطبوعات و رسانه‌های مکتوب تبدیل شده است.

کاریکاتور برگرفته از دو هنر نقاشی و طراحی است که هنرمند صفات و خصوصیات بارز اشخاص و اشیا را به نحوی اغراق‌آمیز، مضحک و غیر طبیعی به تصویر می‌کشد.

شاید بتوان به‌طور خلاصه از تعاریف گوناگون این‌گونه برداشت کرد که کاریکاتور تصویری است که به‌منظور هجو کردن چیزی یا کسی کشیده می‌شود.

درواقع هنرمند کاریکاتوریست با به تصویر کشیدن یک موضوع به‌صورت مضحک، قصد دارد نگاه‌ها را به سوی آن معطوف کند؛ ضمن اینکه با وجود زبان تلخ و گزنده کاریکاتور که به نمایش یا بیان یک معضل یا موضوع اجتماعی می‌پردازد، این طنز تصویری نباید شخصیت افراد را زیر سؤال ببرد و منجر به بی‌احترامی به آن‌ها شود.

امروزه به تصویر کشیدن چهره‌های طنزآلود سیاستمداران و یا کسانی که به‌نوعی خبرساز هستند، در رسانه‌های مکتوب بسیار رایج است و روزانه می‌توان تصاویر هجوآمیز بسیاری از این افراد را در مجلات و روزنامه‌های مختلف دید که گاهی به‌منظور انتقاد از سیاست‌ها و برنامه‌های آن‌ها ترسیم می‌شود.

کاریکاتور سیاه، هجایی، کمیک و بدون شرح از انواع این هنر هستند؛ اما رایج‌ترین نوع کاریکاتور مطبوعاتی است که به بیان مسائل روز و مطرح جامعه و دنیای بین‌الملل می‌پردازد و اغلب یک جایگاه ویژه و ثابت در مطبوعات دارد.

با توجه به مطالب بیان‌شده، می‌توان کاریکاتوریست را مفسر یا منتقدی دانست که فرآیند طرح را از محدوده یک پیام آنی و ساده و عینی برمی‌گیرد و به سوی انگیزه‌ای برای تفکر پیش می‌راند.

درواقع هدف کاریکاتوریست از به‌کار بردن نمادها و نشانه‌های انتزاعی و سمبلیک ظاهری این است که لایه‌های پنهانی و پیچیده روابط، اسرار و رموز بین پدیده‌های مختلف و جلوه‌های پیدا و پنهان حقیقت را به تصویر بکشد و در این میان رسالت مهم و سنگینی بر دوش دارد.

درحقیقت بعضی از بزرگ‌ترین آثار کاریکاتور به‌لحاظ جدی بودن و تأثیری که بر عواطف و احساسات مخاطب وارد می‌کند، از یک پوستر، مجسمه یا نقاشی چیزی کمتر ندارد و به‌خوبی می‌تواند با سایر اشکال هنرهای تجسمی به رقابت بپردازد.

دراین‌بین احسان چراغی ایرانشاهی، کاریکاتوریست جوان نهاوندی، برگزیده رشته کارتون و کاریکاتور چهاردهمین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر، یکی از هنرمندان فرهیخته این رشته است که می‌توان حضور وی در همدان را نقطه عطفی در عرصه هنر استان تلقی کرد؛ بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا گفت‌وگویی را وی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

این هنرمند کاریکاتوریست نهاوندی با بیان اینکه من متولد سال 61 در شهرستان نهاوند هستم و از سال 82 در زمینه کارتون و کاریکاتور فعالیت می‌کنم، گفت: من نخستین کسی بودم که در نهاوند به این رشته پرداختم و متأسفانه همچنان تنها کارتونیست این شهرستان هستم.

وی درباره نحوه علاقمند شدن به کارتون و کاریکاتور خاطرنشان کرد: نخستین‌بار سال 81 نمایشگاه آثار جواد پویانیکی از هنرمندان به‌نام کاریکاتور را در شهر قم دیدم و آثار‌ ایشان باعث شد به این کار بسیار علاقه‌مند شوم و شروع به اتود زدن کنم؛ مدتی در کلاس حجت صفامنش به فراگیری طراحی و نقاشی پرداختم، زیرا یاد گرفتن طراحی لازمه کاریکاتور است و پس از آن سال 86 نیز مدت کوتاهی زیر نظر بهمن عبدی کار کردم.

چراغی ایرانشاهی ادامه داد: چندسالی تصویرسازی کتاب‌های تاریخی کودکان را برای انتشارات قم انجام می‌دادم و همچنین برای مجلات و روزنامه‌هایی مانند همشهری، جام جم، طنز، کاریکاتور و غیره کارتون کشیدم.

وی با بیان اینکه کاریکاتور مظلوم‌ترین بخش هنرهای تجسمی به‌دلیل نداشتن صنفی مشخص است، ابراز کرد: از سال 88 تا امروز با مجله طنز و کاریکاتور همکاری می‌کنم و با روزنامه همشهری نیز تا اسفندماه 99 همکاری داشتم، اما از ابتدای سال 1400 بخش کارتون این روزنامه حذف شد؛ یکی از مشکلات هنرمندان این رشته همین است که در نشریات و سایت‌ها به‌دلیل تعدیل نیرو و کمبود بودجه، نخستین چیزی که حذف می‌شود کاریکاتور و کارتون است که همین اتفاق برای کار من در روزنامه همشهری افتاد.

این کارتونیست تصریح می‌کند: کشور ما به‌دلیل تحریم‌ها برای شرکت در بسیاری از جشنواره‌های هنری خارج از کشور تحریم است و هنرمندان به‌ویژه کاریکاتوریست‌ها نمی‌توانند در این جشنواره‌ها شرکت کنند؛ حتی درصورت حضور و برنده شدن در جشنواره‌ها به‌دلیل تحریم‌ها نمی‌توانند جایزه خود را از جشنواره‌های بین‌المللی دریافت کنند.

وی با تأکید بر اینکه برهم خوردن امنیت شغلی باعث می‌شود که نتوان حرفه‌ای با عنوان کاریکاتوریست را در کشور حفظ کرد، ابراز کرد: نداشتن امنیت شغلی برای کاریکاتوریست‌ها باعث می‌شود بسیاری از آن‌ها کاریکاتور را به‌عنوان شغل اصلی خود انتخاب نکنند و به شغل دیگری رو بیاورند.

چراغی ایرانشاهی با بیان اینکه بها ندادن به هنرمندان کاریکاتور در شهرستان‌ها باعث شده است که بسیاری از کاریکاتوریست‌های مطرح هر شهرستان بیکار شوند و برای امرار معاش به پایتخت و یا دیگر شهرها و حتی خارج از کشور مهاجرت کنند، تصریح کرد: شاید در نگاه نخست مهاجرت کاریکاتوریست‌ها از شهرستان‌ها مورد مهمی نباشد، اما در باطن به‌دلیل ماهیت نقد و ظرافت بیان کاستی‌ها و مشکلاتی که در حوزه کاریکاتور وجود دارد، مشکلات آن شهرستان به‌طور عمومی مطرح و حل نشده است و از طرفی آستانه نقدپذیری مسئولان آن شهرستان کاهش پیدا می‌کند.

این کاریکاتوریست نامدار نهاوندی تشریح کرد: کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌ها به‌دلیل روحیه انتقادی خود، مشکلات و کاستی‌ها را در بخش‌های مختلف به‌طور دقیق‌تر مشاهده و آن را در قالب کارتون و کاریکاتور مطرح می‌کنند؛ به همین دلیل است که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به کاریکاتوریست‌ها بهای بسیاری داده می‌شود.

وی با بیان اینکه کاریکاتوریست‌ها زبان جامعه هستند، ‌افزود: از این ظرفیت حتی شهرداری در انتقال مفاهیم مرتبط با حوزه شهروندی نیز می‌تواند بهره ببرد، اما متأسفانه کمتر این مهم مورد توجه قرار می‌گیرد.

چراغی ایرانشاهی درباره اثری که در جشنواره فجر ارائه کرده بود، گفت: این اثر درباره کودکان کار است که معضل بزرگی در اجتماع ما بوده، موضوع کارم این است که بچه‌ها به سطل زباله مثل شهر فرنگ نگاه می‌کنند، آن‌ها به زباله‌ها با ذوق و شوق می‌نگرند، زیرا برایشان حیاتی بوده و رزق و روزی کودکان در همین زباله‌ها است.

وی درباره شیوه کار خود ابراز کرد: بیشتر با دست کار می‌کنم و گاه رنگ‌گذاری را در فضای دیجیتال انجام می‌دهم، بیشتر با آبرنگ و مدادرنگی کار می‌کنم، زیرا حس‌وحال کار دست را بیشتر دوست دارم.

این هنرمند ادامه داد: در آثارم بیشتر به موضوعات اجتماعی و معضلات جامعه مانند کودکان کار، کودک‌همسری، آلودگی هوا، تکدی‌گری و غیره توجه دارم.

وی در پایان با اشاره به اینکه توانسته در سال‌ها فعالیت هنری خود عناوین و افتخارات زیادی را برای شهرستان نهاوند کسب کند، ابراز کرد: علاوه‌بر کسب این مقام‌ها، منتخب هیئت داوران در بیش از 40 جشنواره بین‌المللی هستم و آثارم به نمایشگاه جشنواره‌هایی چون طنز گرافیکی لیمای پرو، پیراسکایای برزیل، جشنواره بین‌المللی تجسمی فجر، یمیتوس یونان و جشنواره آیلان اسپانیا راه یافته و در کاتالوگ این جشنواره‌ها نیز چاپ شده‌اند.