به گزارش ادونسد ساینس نیوز، «بیس (2-اتیل‌هگزیل) فتالات» یا «DEHP»، عضوی از خانواده فتالات‌ها است و یکی از پرمصرف‌ترین روان‌کننده‌ها به شمار می‌رود که به انعطاف‌پذیری و دوام بیشتر پلاستیک کمک می‌کند. اگرچه DEHP در فرآیندهای تولید پلاستیک بسیار مؤثر است، اما به راحتی از موادی که در آنها گنجانده شده، شسته می‌شود. این ویژگی منجر به حضور گسترده آن در موارد بسیاری از جمله تجهیزات بیمارستانی، بسته‌بندی مواد غذایی، گردوغبار موجود در هوا و محیط می‌شود.

این امر دانشمندان را بر آن داشته است تا اثرات DEHP بر سلامتی را در جمعیت‌هایی مانند جنین‌ها و کودکان در حال رشد که بیشتر آسیب‌پذیر هستند، ارزیابی کنند. برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض سطوح بالای DEHP ممکن است به اثرات منفی مانند زایمان زودرس، تغییر زمان بلوغ در پسران و دختران و تاخیر در رشد ذهنی منجر شود.

پژوهشی که اخیرا در «دانشگاه سون یات سن»(SYSU) انجام شده است، نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض DEHP در دوران بارداری باعث نقص دستگاه تناسلی و کاهش تستوسترون در موش‌های نر می‌شود. نتایج این پژوهش نشان داد که بروز مشکلات تولید مثل در موش‌های نر، با قرار گرفتن در معرض سطح بالایی از DEHP مرتبط است.

«زی کیگن»(Xie Qigen) جراح اطفال و پژوهشگر ارشد این پروژه گفت: پژوهش ما اهمیت قرار گرفتن در معرض سطوح بالای DEHP پیش از تولد را در ایجاد مشکلات باروری نشان داد.

«اندرسون مارتینو آندراد»(Anderson Martino Andrade) دانشیار «دانشگاه فدرال پارانا»(UFPR) در برزیل که متخصص سم‌شناسی تولید مثل و فارماکولوژی است و در این پژوهش شرکت نداشت، توضیح داد: جنین‌ها و کودکان مطمئنا در برابر فتالات‌ها و سایر مواد شیمیایی مختل‌کننده غدد درون‌ریز، آسیب‌پذیرتر هستند. این پژوهش نشان می‌دهد که اثرات نامطلوب گوناگون بر تولید مثل ممکن است ادامه داشته باشند یا در مراحل بعدی زندگی ظاهر شوند.

با افزایش سن، پیری سیستمیک را تجربه می‌کنیم که نشان‌دهنده زوال بافت‌ها و اندام‌ها همراه با گذشت زمان است. در مقیاس سلولی، پیری به عنوان پیری سلولی شناخته می‌شود. این یک فرآیند فیزیولوژیکی است که در آن، سلول‌ها ظرفیت تقسیم شدن را از دست می‌دهند. اگرچه پیری سلولی در میان عملکردهای دیگر به عنوان مکانیسمی برای جلوگیری از تقسیم شدن سلول‌های آسیب‌دیده به روشی کنترل‌نشده عمل می‌کند و اساسا به عنوان یک مکانیسم ضد سرطان شناخته می‌شود، اما زمانی که سرعت می‌گیرد، به نارسایی زودهنگام اندام‌ها و بیماری منجر می‌شود.

پژوهشگران دریافتند که DEHP درجه‌ای از پیری را در نوعی از سلول‌ها به نام «سلول‌های لیدیگ»(Leydig cell) موش القاء می‌کند. این سلول‌ها بر تولید تستوسترون نظارت می‌کنند که یک هورمون اصلی مردانه است. سلول‌های لیدیگ پیر با قرار گرفتن در معرض عامل شیمیایی، کمتر از نیمی از تستوسترون را نسبت به سلول‌های سالم لیدیگ تولید می‌کنند. این امر به رشد ضعیف سیستم تناسلی نوزادان موش منجر می‌شود.

علاوه بر این، نوزادان کاهش «اپیدیدیم»(epididymis) را نشان دادند که اسپرم در آن ذخیره و بالغ می‌شود. این نقایص در رشد که ناشی از قرار گرفتن موش در معرض غلظت بالای DEHP هستند، به باروری موش‌های نر در بزرگسالی آسیب می‌رسانند.

کیگن خاطرنشان کرد که در این آزمایش فقط موش‌های نر در معرض خطر نبودند. آنها در حال تکمیل کردن یک پژوهش موازی هستند که به گفته آنها به زودی شواهدی را ارائه خواهد کرد مبنی بر این که روان‌کننده بر باروری زنان نیز تأثیر می‌گذارد.

دوز سمی

یک عنصر مهم در سم‌شناسی، دوز است. یک ماده شیمیایی را می‌توان مضر در نظر گرفت، اما این فقط در سطوح خاصی امکان‌پذیر است. یک نمونه از مواد شیمیایی، اتانول است که در نوشیدنی‌های الکلی وجود دارد و می‌تواند اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت را بر بدن داشته باشد. مصرف الکل به‌ویژه در حد مزمن آن می‌تواند به بروز مشکلات جدی سلامتی مانند آسیب کبدی، اعتیاد و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های گوناگون منجر شود. همین امر در مورد DEHP نیز صدق می‌کند.

شایع‌ترین نمونه تماس داشتن با DEHP از طریق غذا صورت می‌گیرد. دو پژوهش که در سال‌های 2021 و 2022 منتشر شدند، مقادیر کمی از چندین ماده شیمیایی نگران‌کننده از جمله DEHP را در نمونه‌های غذایی شناسایی کردند. در یکی از این پژوهش‌ها مشخص شد که DEHP در 80 درصد از 60 غذا و نوشیدنی متفاوت وجود دارد. فست‌فود که به شدت فرآوری، بسته‌بندی و جابه‌جا می‌شود، به طور ویژه در معرض روان‌کننده قرار می‌گیرد و در واقع، 70 درصد اقلام مورد بررسی مانند همبرگر، سیب‌زمینی سرخ‌شده، ناگت مرغ، بوریتو و پیتزا پنیر، حاوی DEHP با غلظت بالاتر از حد مجاز بودند.

آندراد گفت: DEHP به عنوان القاکننده اثرات ضد آندروژنیک (مسدود کردن هورمون‌های آندروژن) و سمیت تولید مثل در جوندگان شناخته شده است. با وجود این، مهم است که در نظر داشته باشید نتایج به دست آمده از مدل‌های حیوانی به راحتی به انسان منتقل نمی‌شوند.

به گفته این سم‌شناس، محدودیت اصلی پژوهش کیگن و همکارانش، استفاده کردن از دوز بالای DEHP است که کمتر به میزان قرار گرفتن افراد در معرض آن به صورت روزانه مربوط می‌شود. این نتایج نشان‌دهنده اثرات نامطلوب مقدار DEHP هستند که حدود 100 هزار برابر بیشتر از میانگین مصرف حدود 0.25 میلی‌گرم در روز برای هر نفر است.

بدین ترتیب، ما نباید انتظار داشته باشیم که اثر سمی DEHP مشاهده‌شده در این پژوهش، با اثر قرار گرفتن در معرض غلظت‌های پایین یکسان باشد. آندراد اضافه کرد: با وجود این، داده‌های اپیدمیولوژیک خاصی که مشاهدات غیرتجربی در جمعیت هستند، نشان می‌دهند بین قرار گرفتن در معرض فتالات‌ها از جمله DEHP و اختلال در رشد وابسته به آندروژن در پسران ارتباط وجود دارد.

این پرسش باقی می‌ماند که سطح قابل قبول DEHP برای قرار گرفتن در معرض آن چیست؟ آندراد گفت: اگرچه قرار گرفتن انسان در معرض DEHP و سایر فتالات‌ها معمولا کمتر از دوزهای ایجادکننده اثرات نامطلوب باروری در مدل‌های حیوانی است، اما بسیاری از پژوهش‌ها، شواهدی را ارائه کرده‌اند که نشان می‌دهند این مواد شیمیایی در صورت ترکیب شدن می‌توانند اثرات زیادی داشته باشند.

اتحادیه اروپا و آمریکا، استفاده کردن از چندین فتالات از جمله DEHP را در محصولات تجاری محدود کرده‌اند. این کار دقیقا به دلیل خطر احتمالی اثرات سمی آنها در دوران رشد و تولید مثل است.

با وجود این، خطر قرار گرفتن در معرض جایگزین‌های فتالات نیز وجود دارد. آندراد افزود: اگرچه این جایگزین‌ها عموما نسبت به فتالات‌ها کمتر سمی در نظر گرفته می‌شوند، اما تحقیقات سم‌شناسی برای اطمینان یافتن از ایمنی آنها باید ادامه یابد.

علاوه بر این، تفاوت‌های جغرافیایی برای مواجهه با فتالات در کشورهای در حال توسعه وجود دارد. به نظر می‌رسد که سرعت محدود کردن فتالات و جایگزینی آن با گزینه‌های ایمن‌تر، در این کشورها کندتر است.

چه کار باید کرد؟

وقتی از کیگن پرسیده شد که چه نوع مقرراتی باید وضع شوند، او صریح پاسخ داد. کیگن گفت: برای حفظ محیط زیست و سلامت انسان باید استفاده کردن از این روان‌کننده را محدود کنیم. در سطح فردی، ما باید تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض روان‌کننده‌ها پرهیز کنیم و با استفاده از محصولاتی که فاقد DEHP هستند، به حفاظت کردن از غذا و آب بپردازیم.

از سوی دیگر، آندراد معتقد است که برای به حداقل رساندن روبه‌رو شدن جمعیت‌های آسیب‌پذیر مانند جنین‌ها و کودکان باید اقدامات فردی و جمعی وجود داشته باشد.

این اقدامات شامل در پیش گرفتن عادات سبک زندگی برای کاهش استفاده کردن از پلاستیک، لوازم آرایشی و مواد غذایی فرآوری‌شده توسط زنان باردار و کودکان و همچنین، اقدامات دولتی برای محدود کردن یا ممنوعیت استفاده از برخی مواد شیمیایی در مواد غذایی و محصولات مصرفی هستند.

این کار به سود کل جمعیت خواهد بود، زیرا همان طور که آندراد اشاره کرد، اگرچه جنین‌ها و کودکان بیشتر مستعد ابتلا به این مواد شیمیایی هستند، اما قرار گرفتن در معرض آنها در طول زندگی می‌تواند خطر ناباروری و سایر مشکلات سلامتی را در جمعیت افزایش دهد.

این پژوهش در مجله «Advanced Biology» به چاپ رسید.