در حقیقت، مردم هنوز دسترسی عادی به آب دارند و هشدارها را در حد بروز بحران برای دهه‌های آینده می‌دانند.
هرچند انتظار می‌رفت مسئولان این موضوع را جدی گرفته و راهکار اساسی برای آن در نظر گرفته و عملیاتی کنند، اما گویی آن‌ها بیش از مردم فکر می‌کنند بحران آب یک داستان است.
بر اساس تصوری که در جامعه وجود دارد و رسانه‌ها نیز خواسته یا ناخواسته به آن دامن می‌زنند، سوءمصرف مردم یکی از مهم‌ترین عوامل کم‌آبی شناخته می‌شود. از سوی دیگر مسئولان نیز همیشه تأکید دارند که صنایع مقصر اصلی کم‌آبی در کشور هستند اما واقعیت این است که کارشناسان حوزه آب معتقدند میزان هدررفت آب در ایران وحشتناک است و مناسب‌ترین راه نگهداری و صیانت از این مایه حیات، «آبخیزداری» است.
یکی از چالش‌ها و بحران‌های جدی و مهمی که ایران امروز با آن رو‌به‌رو است، «بحران آب» است. ایران در زمره 12 کشوری در منطقه خاورمیانه است که با تنش آبی رو‌به‌رو هستند. البته «مؤسسه منابع آب جهان» نیز در سال2023 در گزارشی این پیش‌بینی را مطرح کرده که تا سال 2040، 44 کشور با شرایط بحرانی و فوق‌بحرانی در زمینه آبی دست‌به‌گریبان خواهند بود که بر اساس آنچه مؤسسه مذکور اعلام کرده، ایران یکی از این کشورهاست.
بر خلاف چیزی که همیشه عنوان می‌شود و مسئولان روی آن تأکید کرده و رسانه‌ها هم پیوسته تکرار می‌کنند، بیشترین حجم اتلاف آب را نباید به گردن مردم انداخت و با این‌که سوءمصرف‌ها زیاد است اما دلیل اصلی شهروندان نیستند. به‌طور کلی پنج‌برابر کل مصرف بخش کشاورزی، شرب، صنعت و خدمات، آب هدر می‌رود. عوامل این هدررفت آب، تبخیر، سیلاب‌ها و نشتی شبکه‌ها هستند.
هرچند فرسوده‌بودن لوله‌ها و نشتی شبکه‌ها در مرحله انتقال و توزیع تا قبل از رسیدن به مصرف هم در برابر تبخیر و سیلاب‌ها رقم قابل توجهی به‌شمار نمی‌آید اما به نوبه خود سهم بسیاری دارد.
با این تفاسیر دولت‌ها به سمت کاهش بخش تلفات آب که اتفاقاً بخش قابل توجهی هم هست، نمی‌روند و ترجیح می‌دهند فاصله شکاف بین مصرف موجود و مصرف بهره‌ور را کنترل کنند. مدیریت تقاضا و پلکانی‌کردن قبوض نیز فعالیت‌هایی در همین راستا هستند ولی تمام ماجرا با یک اقدام ساده مدیریت می‌شود و تبخیر و سیلاب که نسبت به نشتی شبکه‌ها تأثیر بیشتری در هدررفت آب دارند، همزمان با انجام عملیات آبخیزداری قابل مدیریت و حفظ منابع آبی است. اگر آب هرچه سریع‌تر بعد از بارش به داخل سفره‌های زیرزمینی نفوذ پیدا کند، هم آب از عوامل تبخیر دور می‌شود و هم از جاری‌ و سیلابی‌شدن آب جلوگیری شده است. آب در داخل سفره‌های زیرزمینی و در داخل بافت خاک با سرعت بسیار آهسته‌تر از سرعتی که روی سطح زمین دارد، حرکت می‌کند.
*حرکت لاک‌پشتی آبخیزداری
هم‌اکنون دنیا با تغییر اقلیم، کاهش فضای سبز و کمبود آب مواجه است. موضوع بحران آب در 123 کشور از 193 کشور عضو سازمان ملل اصلی‌ترین موضوع به‌شمار می‌رود. بر اساس برخی طرح‌های آزمایشی ثابت شده که از سهم 70 درصدی تبخیر که در حال حاضر در ایران وجود دارد، می‌توان 33 درصد آن را کاهش داد؛ یعنی دوبرابر حجم آبی که در حال حاضر وجود دارد، برایمان آب باقی می‌ماند.
علاوه بر اینکه به‌دنبال آن احیای پوشش گیاهی و تولیدات اقتصادی بیشتر، امکان سکونت پیدا کردن در اراضی که قبلاً این قابلیت را نداشتند، مرغوبیت بیشتر اراضی با بهبود کیفیت و حاصلخیزی خاک، تولیدات کشاورزی، جانوری و محصولات دامی که می‌تواند در این زنجیره شکل بگیرد را خواهیم داشت. با اینکه نتایج همه پژوهش‌ها نشان می‌دهد راه‌های حفظ آب در ایران چگونه باید باشد، معلوم نیست چرا مسئولان نمی‌خواهند با اقدامی درست و سریع از رسیدن به مرحله بحران جلوگیری کنند.
به گفته رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، پروژه‌های آبخیزداری در 23 میلیون هکتار از اراضی کشور اجرا شده و در 94 میلیون هکتار باقی مانده است.
محمدحسن نامی، میانگین فرونشست زمین در ایران را بیش از 18 میلی‌متر اعلام کرده و می‌گوید: این نرخ در استان اصفهان، خراسان و یزد به بیش از 24 میلی‌متر رسیده، در حالی‌ که در قاره آفریقا و برخی کشورها این رقم بین دو تا سه میلی‌متر است.
معاون وزیر کشور یادآور می‌شود که اگر می‌خواهیم از وقوع حوادثی مثل سیل‌های ویرانگر جلوگیری کنیم و منابع آب‌های زیرزمینی را هم تقویت کنیم، باید به مقوله آبخیزداری به‌صورت ویژه نگاه کرده و آن را با اولویت در دستور کار قرار دهیم.
آبخیزداری راه نجات کشور از کم‌آبی و مانعی جهت هدررفت آب‌های روان است. جالب این‌که این مسئول معتقد است اگر مردم بدانند در آینده با چه خطری مواجه می‌شوند، بیشتر در مصرف آب صرفه‌جویی می‌کنند و کشاورزان به سمت کشت گلخانه‌ای و هیدروپونیک می‌روند.
* ​​​​​​​حوریه ملکی