خدمت پول به تولید و سرمایه‌گذاری به معنای ساختن اقتصاد و انحراف پول از بخش واقعی تولید به معنای تخریب اقتصاد است؛ حال آنکه طی سال‌های اخیر عمده نقدینگی به سمت بازارهای زودبازده و غیرمولد حرکت کرده که این امر خود منجر به مشکلات متعددی در عرصه‌های اقتصادی کشور شده این در حالی است که حمایت از تولید همواره ازسوی دولت‌های مختلف مورد تأکید بوده و برنامه و طرح‌های مختلفی نیز در قالب‌های خرد و کلان پیگیری کرده‌اند تا از این طریق حجم نقدینگی موجود در جامعه را به سمت تولید رهنمون کنند از طرح مشاغل خرد گرفته تا کسب و کارهای خانگی و حمایت از تولیدات طرح‌های توسعه روستایی و حمایت از طرح‌های کلان تولیدی.
در همه این برنامه‌ها و طرح‌ها فرد متقاضی تولید و ایجاد کسب و کار با سرمایه موجود خود پای کار آمده و بخشی از نیاز تأمین اعتبار او نیز با حمایت دولتی از طریق تسهیلات فراهم شده؛ اما متأسفانه در بخش اعظمی از آن موفقیت لازم در عرصه رونق تولید را شاهد نبوده و بازهم بعد از گذشت مدتی فرد فرایند تولید را متوقف و رها کرده و نقدینگی حاصل از تولید خود را در بازارهایی همچون طلا، سکه، ارزو مسکن به کار بسته است.
جالب‌تر اینکه اخیراً طبق آمار منتشرشده ایران با 75 هزار تریلیون ریال نقدینگی در سال 2023، 67 درصد نقدینگی جهان (بر اساس مجموع ارز‌های ملی) را به سبب نرخ رشد بالای نقدینگی و کم نکردن صفر‌های پول ملی، به خود اختصاص داده است.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با دانش‌آموخته دکتری اقتصاد و عضو هیئت علمی دانشگاه اهواز گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مرتضی افقه با تأکید بر اینکه موضوع نقدینگی از چند جنبه باید مورد بررسی قرار گیرد گفت: یکی از مشکلات ما در جامعه این است که معمولاً افرادی که اقتصاد خوانده‌اند و حتی آن‌هایی که از آن چیزی نمی‌دانند به موضوعات مرتبط با اقتصاد به‌صورت ریشه‌ای نگاه نمی‌کنند.
وی افزود: به همین دلیل تاکنون فرمول‌های به‌کار بسته‌شده در اقتصاد کشور نه‌تنها نتیجه مطلوبی به‌دنبال نداشته بلکه نتیجه عکس هم داشته است.
* وجود نقدینگی در بازار بد نیست
وی با بیان اینکه در بدو امر باید به این نکته توجه کرد که نقدینگی به خودی خود نه‌تنها بد نیست بلکه برای رونق تولید ضرورتی ‌انکارناپذیر به‌شمار می‌رود، ابراز کرد: امروزه کارشناسان اقتصادی آنقدر در فضای رسانه‌ای عنوان می‌کنند نقدینگی بالا است که برخی‌ها از وجود آن به‌عنوان یک امر مذموم یاد می‌کنند.
*مشکل نداشتن گرایش در نقدینگی است
این اقتصاددان، افزود: مسئله بعدی اینکه مشکل اصلی ما با نقدنیگی به این موضوع بازمی‌گردد که این نقدینگی‌گرایشی ندارد که به بخش تولید وارد شود.
افقه با اشاره به اینکه به‌صورت طبیعی نقدینگی یا صاحبان منابع پول و سرمایه به‌دنبال سود حداکثری هستند، خاطرنشان کرد: بنابراین صاحبان منابع پولی در حوزه سرمایه‌گذاری نگاهشان این است که کدام بازار و کدام بخش از اقتصاد می‌تواند بیشترین سود را برای آن‌ها داشته باشد.
* علیرغم شعارها تولید هنوز اولویت نیست
وی با بیان اینکه در شرایط فعلی در سطح کلان و خرد معیشت و رفاه مردم و در امتداد آن تولید هنوز باوجود شعارها جزو اولویت سیاستگذاران کشور نیست، اذعان‌ کرد: این موضوع را می‌توان بر اساس برنامه‌های پنج‌ساله و تخصیص منابع در بودجه‌بندی‌های سالانه کشور تبیین کرد و به اثبات رساند.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه اهواز با اشاره به اینکه ردیف‌های هزینه بیانگر آن است که سرمایه‌گذاری‌های دولت بیش از آنکه در مسیر رفاه و کاهش فقر و نابرابری و تولید باشد در دیگر مسیرهای سیاسی و ایدئولوژی تعریف می‌شود، اذعان کرد: آنچه مسلم است اینکه این مسائل کمکی به تولید ملی نمی‌کند.
* در شرایط فعلی بخش تولید سود آور نیست
افقه با بیان اینکه در شرایط فعلی بخش تولید سودآور نیست، تصریح کرد: ازسوی دیگر موانع کسب و کار در کشور ما در سطح خرد و کلان آنقدر بالاست که برای سرمایه‌گذاری پرهزینه می‌شود، یعنی یک سرمایه‌گذار یا صاحب منابع پولی وقتی بازار را می‌سنجد، می‌بینید که اگر در بازار، ارز، طلا و سکه و در برخی موارد مسکن بخرد بسیار سریع‌تر و بدون صرف هزینه و نظارت‌های دولتی می‌تواند به حداکثر سود خود برسد؛ بنابراین ترجیحش صرف نقدینگی در این بخش‌ها است.
وی با اشاره به اینکه در مسیر تولید ما با مجموعه‌ای از موانع اداری، مدیریتی و کج‌سلیقگی‌ها و مزاحمت‌هایی که به اسم نظارت بر واحدهای تولیدی اعمال می‌شود مواجهیم، اذعان کرد: درواقع پرهزینه شدن تولید باعث شده که نقدینگی گرایشی برای پیوستن به تولید نداشته باشد.
* جریان نقدینگی در فعالیت‌های غیر مولد مشکل نقدینگی
این استاد اقتصاد با بیان اینکه امروز تمایل نقدینگی برای خروج از کشور و به‌کارگیری در فعالیت‌های غیرمولد و دلالی بسیار زیاد است، اظهار کرد: امروزه اقتصادخوانده‌ها به‌دلیل عدم تخصص لازم و عدم توجه به ریشه مشکل‌ساز شدن نقدینگی برای کاهش تورم، در گام نخست به سراغ کنترل آن می‌روند حال آنکه این نسخه جوابگو نیست به طوری که این روند ازسوی دولت سیزدهم نیز دنبال شد اما پاسخ لازم از آن دریافت نشد؛ بنابراین تا زمانی که موانع تولید و کسب و کار از چرخه اقتصاد کشور حذف نشود نمی‌توان نقدینگی را به مسیر تولید هدایت کرد.
* نتیجه سیاست‌های انقباضی رکود در بخش واقعی اقتصاد
افقه با بیان اینکه درواقع در روند کنترل نقدینگی فعلی حاکم بر جامعه هرچقدر هم نقدینگی کم شود باقی‌مانده آن در مسیر تولید به‌کار گرفته نمی‌شود و نتیجه آن چیزی به‌جز محرومیت بخش تولید از منابع مالی در قالب تسهیلات بانکی (به‌دلیل اجرای سیاست‌های انقباضی) نیست، اذعان کرد: درواقع این روزها سیاست بانک مرکزی که برای کاهش تورم به سراغ کاهش نقدینگی می‌رود، باعث رکود در بخش واقعی اقتصاد یعنی تولید شده است.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا ازسوی کارشناسان عدد 75 تریلیون ریال نقدینیگی در ایران برای سال 2023 ازسوی کارشناس عددی عجیب بیان می‌شود، خاطرنشان کرد: همانطور که پیشتر عنوان شد، صرف وجود نقدینگی مسئله بدی نیست اما آنچه امروز باعث تعجب است اینکه این نقدینگی منجر به افزایش تولید ملی نشده بلکه در دیگر بازارها و در بخش غیرمولد به‌کار گرفته شده است.
این استاد اقتصاد در واکنش به این مسئله که در برخی موارد دولت در راستای کنترل نقدینگی و هدایت آن‌ها در مسیر تولید دست به اجرای طرح‌هایی همچون اشتغال خرد و خانگی و اعطای تسهیلات می‌زند و یا برای اجرای طرح‌های بزرگ تولید اعتباراتی را در قالب تسهیلات علاوه بر آورده سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کند اما متأسفانه این امر در هدایت نقدینگی به مسیر تولید موفق عمل نکرده و بسیاری از موارد این تسهیلات از گردونه تولید خارج می‌شود، به‌نظر شما مشکل کار چیست؟ اظهار کرد: اجرای چنین طرح‌های ناکارآمد و کوته‌فکری‌ها نمی‌تواند راهگشا باشد چراکه متولیان عرصه تولید و مدیران مرتبط باید به این باور رسیده باشند که صرف داشتن پول و سرمایه ازسوی متقاضی به معنای دارا بودن صلاحیت در مسیر تولید و تخصص در آن نیست.
افقه افزود: بازهم تأکید می‌کنم امروز راهکار رونق و کنترل نقدینگی جمع‌آوری پول از دست مردم تولیدکننده نیست بلکه رفع موانع کسب و کار و کم کردن هزینه‌های سرمایه‌گذاری است.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد امروز مشکل نقدینگی با سیاست‌های انقباصی قابل حل نیست بلکه باید موانع را از پیش روی سرمایه‌گذار برداشت تا رغبت بیشتری به این بخش شود چراکه امروز بازارهای غیر مولد خود به مامنی برای خلق پول بدون پشتوانه بدل شده‌اند و هر روز بر گسترده آن در بازار اقتصاد افزوده می‌شود؛ بنابراین ضمن کنترل نقدینگی تعیین شعار سال تحت عنوان «جهش تولید با مشارکت مردم» بار دیگر فرصتی را پیش روی مدیران در مسیر جذب سرمایه‌گذاری ‌های مسئولانه قرار داده که می‌توان به بهترین نحو از آن در مسیر پیشرفت، تعالی و توسعه اقتصاد به‌عنوان یک پیشران استفاده کرد و در عین حال از این طریق نسبت به جلب سرمایه سرگردان به حوزه تولید و پرهیز از بازار غیر مولد استفاده کرد.

طاهره ترابی مهوش