بارها طی سفر به تهران و گذر از شهر ری، هوای زیارت امامزاده‌ای که در این شهر مثل خورشیدی می‌درخشد، در دلمان افتاده است. مکان متبرکی که مایه برکت ایران‌زمین بوده و در طول سال شاهد زائرینی است که از جای‌جای کشور و حتی از کشورهای همسایه، به قصد زیارت راهی‌اش می‌شوند.
ایشان در عصر خود مجتهد توانمندی به‌شمار می‌رفته‌اند و براساس اصول و قواعدی که از اهل بیت علیهم‌السلام فرا گرفته بودند، می‌توانستند دیدگاه‌های اسلام ناب را در زمینه‌های مختلف اعتقادی و عملی، استخراج کنند و به پرسش‌های مردم پاسخ دهند.
بنابراین تنها یک محدث و راوی احادیث اهل بیت علیهم‌السلام نبوده‌اند؛ بلکه از علمای بزرگ خاندان رسالت نیز بوده‌اند که پس از معصومان، توان پاسخگویی به مسائل علمی و دینی را داشته‌اند و توانمندیشان مورد تأیید و تصدیق امام هادی علیه‌السلام نیز قرار گرفته است.
شخصیت بارز و مقام والای این امامزاده باعث برجستگی ایشان در بین دیگر امامزاده‌ها شده است. پیشوایی که برای هدایت انسان‌ها رسالت خاندان خود را ادامه داده و در این مسیر مشکلات و سختی‌های بسیاری را متحمل شده است؛ به‌طوری که مجبور می‌شود از محل تولد خود مدینه به‌دلیل ظلم حاکمان وقت و در امان ماندن از آسیب دستگاه خلافت، مهاجرت کند و راهی ایران شود که سرانجام در شهر ری سکنی می‌گزیند؛ اما با وجود زندگی پنهانی و غریب بودن، با شیعیان دیار ری مخفیانه در ارتباط بوده‌اند و این مهم باعث می‌شود به‌مرور بین مردم شناخته شوند و به محبوبیت برسند.
ایشان در طول زندگی خویش حیات پنج امام را درک کرده‌اند؛ یعنی از زمان امام کاظم (ع) تا امام عسگری (ع)، زیسته‌اند، البته به محضر همه آن امامان بزرگوار نرسیده‌اند. آنچه در این ارتباط قطعی و مسلم است این بوده که ایشان محضر امام جواد (ع) و امام هادی (ع) رسیده‌اند و از آن‌ها احادیث فراوانی نقل کرده‌اند. همچنین در این مدت مبارزاتی داشته‌اند و اقدامات ارزنده‌ای انجام داده‌اند؛ ازجمله در برهه‌ای از زمان که رهبری شیعیان را برعهده داشتند، وقتی متوکل عباسی نزدیک به 18 مرتبه قبر امام حسین (ع) و اصحاب ایشان را تخریب می‌کند، (البته زمانی که به قبر امام حسین (ع) می‌رسیدند، نمی‌توانستند کار را تمام کنند) با کمک سادات شیعه به‌ویژه نوادگان امام حسن (ع) ترمیم، احیا و بازسازی قبور مطهر را انجام می‌دهند و همواره مدافع قبر سیدالشهدا بوده‌اند. سرانجام این بزرگوار در سال 252 قمری در شهر ری به خاک سپرده شد که می‌توان مهم‌ترین نشانه عظمت معنوی و مقام باطنی ایشان را برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار، با فضیلت زیارت سیدالشهدا علیه‌السلام دانست.
همان‌طور که از فحوای سخن روشن است، بیانات ذکرشده در مورد حضرت عبدالعظیم‌بن‌عبدالله حسنی، معروف به عبدالعظیم حسنی، شاه‌عبدالعظیم و سیدالکریم، از نوادگان امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) است که با چهار واسطه به ایشان می‌رسد و در زمان پیشوای هفتم شیعیان امام موسی کاظم (ع)، در شهر مدینه متولد شد.
حال با توجه به سالروز ولادت این بزرگوار، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محمدمهدی طباخیان، پژوهشگر تاریخ اسلام در راستای معرفی شخصیت شاه‌عبدالعظیم داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
این پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به شخصیت حضرت عبدالعظیم حسنی و آنچه که مایه بزرگی ایشان در تاریخ تشیع شده است، ابراز کرد: امامزاده بودن شاه‌عبدالعظیم علت معروف و محبوب بودن ایشان نیست؛ البته در فضای عمومی شیعه امامزاده بودن یک مزیت به حساب می‌آید و اینکه یک نفر زاده امام باشد (چه بی‌واسطه و با چه با چند واسطه)، برای عامه شیعه مورد احترام است.
حجت‌الاسلام طباخیان با بیان اینکه تصویر عامه مردم این است که امامزاده‌ها افراد صالح و ساده‌زیستی بوده‌اند که برای بسط و گسترش مفاهیم شیعی تلاش بسیاری می‌کردند، اظهار کرد: اما مطالعه و پژوهشی که در کف میدان انجام شده است، ما را متوجه این باور غلط می‌کند؛ یعنی موضوع مذکور برای تمامی امامزادگان صدق نمی‌کند و بخش قابل توجهی از کسانی که به اهل بیت (ع) منسوب هستند (از حیث ولادت)، تابع کامل و دقیق به معارف دینی نبوده‌اند و شخصیت آن‌ها به‌عنوان مبلغ و مروج مکتب دین، معرفی نشده است.
این مدرس دانشگاه افزود: با مطالعه تاریخ در اواسط قرن دوم متوجه می‌شویم طایفه‌ای از امامزادگان به دلایل مختلف سیاسی و اجتماعی، خودشان را در مقام رقابت با اهل بیت علیهماالسلام می‌دیده‌اند.
وی با اشاره به نوع فعالیت این امامزادگان، عنوان کرد: جنس کار‌هایی که برخی از آن‌ها انجام می‌داده‌اند نه‌تنها مطابق با عملکرد امامان نبوده، بلکه در بسیاری از موارد در نقطه تعارض و مقابل بوده است؛ به‌واقع آنان در پی ترویج و تبلیغ خود بوده‌اند و از درگیری با اهل بیت علیهماالسلام ابایی نداشته‌اند.
حجت‌الاسلام طباخیان با بیان اینکه در ارتباط با موضوع مورد بحث ما خاصه طایفه یا ساداتی هستند که انتصاب به امام حسن مجتبی (ع) دارند، افزود: این افراد از اواسط قرن دوم در وهله نخست با امام صادق (ع) و بعد از ایشان با امام کاظم (ع) درگیر بوده‌اند که از تشیع 12 امامی دست می‌کشند و به تشیع زیدی روی می‌آورند.
وی با اشاره به نگرش این افراد که معتقد بوده‌اند بعد از امام سجاد (ع) حضرت باقر (ع) عهده‌دار امامت نیستند، ابراز کرد: آن‌ها می‌گفتند امام شیعه باید زیدبن‌علی معروف به زید شهید پسر امام سجاد (ع) باشد و به امام صادق (ع) انتقادات تندی داشتند و حضرت را به سکوت و همراهی با دولت بنی‌عباس متهم می‌کردند.
این تاریخ‌شناس مذهبی در ادامه افزود: این گروه خود را مجاهد فرض می‌کردند و قیام‌هایی را علیه بنی‌عباس انجام می‌دادند و درنهایت یک ضدیت جدی با اهل بیت علیهماالسلام پیدا کردند.
وی تأکید کرد: بنابراین در تصور اولیه‌ای که عموم ما نسبت به امامزادگان داریم، باید یک تصحیح کلی صورت بگیرد.
حجت‌الاسلام طباخیان با اشاره به طایفه‌ای از منسوبین به اهل بیت علیهماالسلام از حیث ولادت، تصریح کرد: این طایفه به دلایل اجتماعی می‌توانستند اصلاحاتی مطرح و خودشان را امام معرفی کنند.
این تاریخ‌دان مذهبی با بیان اینکه شیعه از نیمه قرن دوم به یک قدرت نسبی اجتماعی رسیده است، افزود: در آن دوران اگر کسی ادعای امامت می‌کرده درحالی که امام نبوده و دغدغه‌ مردم را نیز نداشته، می‌توانسته از مباحث اجتماعی و اقتصادی برای پیشبرد اهداف خود بهره ببرد؛ بنابراین بسیاری از فرزندان امامان معصوم دست به چنین اقدامی می‌زدند و سعی می‌کردند خود را امام جلوه بدهند.
وی تأکید کرد: گام به گام در تاریخ امامت از این ادعاهای دروغین وجود دارد که به‌سرعت هم رسوا می‌شدند.
حجت‌الاسلام طباخیان در این ارتباط گفت: یکی از پسران امام صادق به‌نام عبدالله افطح که ادعای امامت کرد، بعد از70 روز از دنیا رفت و رسوا شد.
این روحانی ابراز کرد: همچنین در موردی بعد از شهادت امام موسی‌بن‌جعفر برخی از وکلای بزرگ ایشان ادعا کردند که امام از دنیا نرفته است! بلکه او موعود آخرالزمان بوده و شبیه به عیسی‌ابن‌مریم، به آسمان‌ها عروج کرده است.
وی به موارد دیگری همچون طایفه‌ای از فرزندان امام کاظم (ع) که ادعای امامت کردند و در مقابل امام ایستادند نیز پرداخت و اظهار کرد: دو نفر از نوه‌های امام صادق به‌ نام‌های محمد ‌و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ علی، پسران اسماعیل جعفر، ادعای امامت کردند و مذهب اسماعیلی را بنا نهادند؛ آن‌ها می‌گفتند چون پدر ما امام بوده، امامت به ما ارث رسیده است و حضرت موسی‌بن‌جعفر (ع) و علی‌بن‌موسی (ع) را امام نمی‌دانستند.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه گام به گام از این دوره اختلاف را گسترده‌تر می‌بینیم، اذعان کرد: نکته‌ای در این زمینه وجود دارد؛ هر اندازه که یک امامزاده بخواهد بد عمل بکند، اگر چهره علمی یا انتساب نزدیک‌تری به امام معصوم داشته باشد، بستر عملکرد بد برایش فراهم‌تر است.
وی با بیان اینکه برخی از امامزادگان نیز با وجود آنکه می‌توانستند ادعاهای غلط داشته باشند و برای خود طلب منافع و جایگاه اجتماعی بکنند این اعمال را انجام نمی‌دادند، افزود: این امامزادگان به‌شدت معتقد بودند و خود را مطیع و تابع اهل بیت علیهماالسلام می‌دانستند؛ آنان تمام ظرفیت اجتماعی خود را هزینه خاندان عصمتشان می‌کردند و به این امر مفتخر بودند.
این مدرس تاریخ‌دان به معرفی یکی از امامزادگان مذکور که فرصت عملکرد منفی داشت و می‌توانست دنیاطلبی را پیشه کند اما این کار را نکرد، پرداخت و ابراز کرد: حضرت شاه‌عبدالعظیم حسنی با وجود اینکه انتساب به امام حسن مجتبی با چهار واسطه داشت، از شاگردان امام کاظم (ع) و امام رضا (ع) به حساب می‌آمد، از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردار بود و زمانی که به ری سفر کرد مورد استقبال مردم واقع شد، اما خود را شیعه امامان معرفی کرد و عملکردی خلاف مسیر آنان انجام نداد.
وی افزود: حضرت عبدالعظیم حسنی تلاش کرد که اگر اعتباری دارد، آن را برای استحکام و استقرار شجره امامت هزینه کند.
حجت‌الاسلام طباخیان با اشاره به اینکه امام هادی (ع) در کودکی به امامت رسیدند و شرایط و فضا مهیا بود که افراد ادعاهای باطل و امامت امام هادی (ع) را رد بکنند، اظهار کرد: در این زمان شاه‌عبدالعظیم حسنی با وجود اینکه بیش از 70 سال از سنشان می‌گذشت و از صحابه امام کاظم (ع) و منسوب به امام مجتبی علیه‌السلام بودند، چنین کاری نکردند؛ با اینکه بسیاری انتظار داشتند ایشان ادعای امامت بکنند و یا حتی اگر ادعایی ندارند، خود را نسبت به امام هادی (ع) متواضع نشان ندهند.
وی با اشاره به جایگاه و فهم دقیق امامت و نحوه برخورد افراد در آن زمان، گفت: نقل شده است روزی یکی از اصحاب اهل بیت علیهماالسلام که به دیدار امام هادی (ع) می‌آمد، در مسیر با خود اندیشید زمانی که بر امام وارد شدم، آیا سلام کنم و یا صبر کنم ایشان سلام بدهند؟ چون من سن بالایی دارم و از جایگاه علمی برخوردار هستم، اما ایشان کودک هستند! درحالی که امامت موهبت الهی بوده و وابسته به سن نیست.
این مدرس دانشگاه افزود: در آن زمان عامه جامعه این شبهات را می‌پذیرفتند.
وی با اشاره به شخصیت بزرگ شاه‌عبدالعظیم حسنی، عنوان کرد: زمانی که ایشان با آن جایگاه علمی شناخته‌شده و کهولت سن به محضر امام هادی علیه‌السلام می‌رسند، نه‌تنها در برابر امام تواضع می‌کنند و ایشان را بزرگ می‌دارند، بلکه تمام اعتقادات خود را به پیشوایشان عرضه می‌کنند تا اگر ایرادی دارند، ایشان آن‌ها را تصحیح کند. شاه‌عبدالعظیم با این کار تمام اعتبار علمی و فقهی خود را برای شیعیان و امام هادی (ع)، ایثار می‌کنند تا امامت مستحکم شود؛ اقدام شایسته مذکور حضرت عبدالعظیم باعث شد که امام هادی (ع) ایشان را برادر واقعی خود خطاب کند.
حجت‌الاسلام طباخیان با اشاره به تمرکز دولت بنی‌عباس بر شخصیت حضرت عبدالعظیم، ابراز کرد: منافع متعددی که عبدالعظیم حسنی برای جامعه شیعی به‌وجود آورده بود و نیز شخصیت علمی و فقهی ایشان، سبب مخالفت حاکم وقت با این بزرگوار شد.
این تاریخ‌دان مذهبی با اشاره به اقدامات شایسته‌ای که حضرت عبدالعظیم در طول دوران حیات خود انجام داد، گفت: شاه‌عبدالعظیم حسنی جزء معدود نخبگانی بود که تلاش کرد قبر مطهر امام حسین (ع) به دست متوکل عباسی تخریب نشود و از بین نرود.
وی با اشاره به خدمات بسیار حضرت عبدالعظیم حسنی که موضع‌گیری حکومت بنی‌عباس را به دنبال داشت، ابراز کرد: خدمات و اقدامات ایشان باعث شد که دست به ترور شاه‌عبدالعظیم بزنند.
حجت‌الاسلام طباخیان با بیان اینکه حکومت بنی‌عباس به دنبال ترور و از بین بردن ایشان بود، عنوان کرد: بنابراین حضرت عبدالعظیم برای در امان ماندن از شر حکومت وقت و نیز برای اینکه اهل بیت علیهماالسلام نیاز به مبلغینی همچو او در برخی از شهرهای بزرگ داشتند، به اذن امام هادی (ع) از مدینه عزم ری کردند که مهم‌ترین شهر و شاه‌راه ایران بود.
وی با اشاره به استقبال مردم ری از شاه‌عبدالعظیم حسنی، ابراز کرد: حضرت سعی کردند نسبت خود را از مردم غیر شیعه و حاکمیت دولت بنی‌عباس در ری، مخفی نگه دارند تا فرصت داشته باشند و برای اتحاد شیعه، تلاش کنند.
این مدرس دانشگاه عنوان کرد: بعد از حضور حضرت عبدالعظیم در شهر ری، آرام‌آرام این شهر مفتخر شد به حضور طایفه گسترده‌ای از شیعیان و حتی برخی از علمای بزرگ ما در سده‌های بعد مانند جناب کلینی در ری متولد شدند و در آنجا زندگی می‌کردند.
وی با اشاره به نحوه فوت یا شهادت حضرت عبدالعظیم، گفت: تردیدهایی وجود دارد که حضرت بعد از اینکه نسبشان شناخته شد به دست دولت بنی‌عباس مسموم شدند یا به مرگ طبیعی از دنیا رفتند؛ این موضوع در هاله‌ای از ابهام است. ایشان درنهایت پس از هشت دهه مجاهدت در مسیر اهل بیت علیهماالسلام در زمینه فقه، حدیث و مسائل اجتماعی، از دنیا می‌روند و در ری به خاک سپرده می‌شوند.
حجت‌الاسلام طباخیان در پایان سخنانش با اشاره به جایگاه والای حضرت عبدالعظیم حسنی، عنوان کرد: زمانی که جمعی از مردم ری به محضر امام هادی (ع) رسیدند و گفتند برای زیارت امام حسین (ع) به کربلا مشرف شده بودیم، حضرت فرمودند هرکس عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت بکند، مانند آن است که امام حسین (ع) را در کربلا زیارت کرده است! که اشاره به جایگاه والای حضرت عبدالعظیم، توجه خاص امام هادی (ع) به منزلت ایشان و تشویق مردم به اُنس با این امامزاده دارد.