ایران از تنوع اقلیمی برخوردار است و یکی از متنوع‌ترین مناطق جهان از لحاظ پوشش گیاهی به‌شمار می‏رود؛ از این ‏رو، تولید بسیاری از محصولات کشاورزی در کشور امکان‌پذیر است. با این همه، اگرچه آمارها حاکی از رشد نسبی صادرات بخش کشاورزی طی سال‏های مختلف است؛ اما این روند نوسان‏های زیادی دارد و در بیشتر سال‌ها، عملکرد صادرات از مقدار پیش‌بینی‌شده کمتر است.
این در حالی است که کشاورزی، از دیرباز نقش محوری در اقتصاد ایران ایفا کرده زیرا علاوه بر تأمین ارز، در ایجاد اشتغال و توسعه روستایی نیز مؤثر بوده اما متأسفانه به اذعان رئیس اتحادیه صادرکنندگان خشکبار کشور، آمار صادراتی کل خشکبار ما طی سه سال گذشته کاهش 20 درصدی را نشان می‌دهد، این کاهش در محصولی همچون کشمش ملایر بسیار محسوس‌تر است، این در حالی است که تنوع و کیفیت بالای انگور خشک طی سالیان گذشته این محصول را به یکی از کالاهای صادراتی پرطرفدار کشور تبدیل کرده اما با این وجود صادرات انگور خشک در 6 ماهه نخست سال 1403 با کاهش 10 درصدی ارزش و 11 درصدی وزن مواجه شده است.
نکته قابل تأمل اینکه بزرگترین تولیدکننده کشمش در ایران شهرستان ملایر در همدان است که حتی بنا به ظرفیت تولید این محصول توانسته از سازمان جهانی فائو نام شهر جهانی انگور را ازآن خود کند.
این شهرستان دارای حدود 13 هزار هکتار سطح زیرکشت انگور با تولید سالانه بیش از 270 هزار تُن محصول است که از این میزان، بیش از 70 درصد آن به انواع کشمش تبدیل می‌شود و با توجه به صادرات سالانه بیش از 250 هزار تُن کشمش از ایران به بازارهای هدف، سهم شهر جهانی انگور از این رقم بیش از 50 هزار تُن است که حدود 25 درصد ارزش دلاری صادرات ایران را از این محصول به خود اختصاص داده است. بنابراین کاهش حجم صادرات کشمش ملایر، اقتصاد این شهرستان و به تبع آن استان همدان را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درباره چرایی این اتفاق با رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
ارسلان قاسمی، در واکنش به کاهش صادرات محصولات کشاورزی به‌ویژه کشمش ملایر گفت: بنده به‌عنوان کسی که سال‌ها در عرصه تجارت و صادرات محصولات کشاورزی فعالیت دارم عدم استقبال از کشمش ملایر در بازارهای جهانی را به هیچ وجه قبول ندارم، این محصول خوشبختانه همچنان در بازار جهانی مشتری ‌های خاص خود را دارد.
وی با تأکید بر اینکه یقیناً پاسخ به چرایی کاهش حجم صادرات و یا از دست دادن برخی بازار‌های جهانی این محصول به کیفیت یا عدم استقبال و نخواستن آن مربوط نمی‌شود، ابراز کرد: در این بین برخی عوامل بیرونی مطرح است.
این کارشناس حوزه صادرات محصولات کشاورزی با بیان اینکه مهم‌ترین عامل بیرونی مؤثر در کاهش حجم صادرات محصولات این‌چنینی تحریم‌های ظالمانه‌ای است که بر ایران روا داشته‌اند اظهار کرد: این تحریم‌ها باعث می‌شود که نقل و انتقالات مالی دچار مشکل شود.
قاسمی با اشاره به اینکه البته ما در داخل نیز با نوعی تحریم داخلی به اسم تعهد ارزی و پیمان‌سپاری ارزی نیز مواجهیم، اظهار کرد: این موضوع خود یک عامل بازدارنده است به نحوی که باعث شده بسیاری از صادرکنندگان موجه ما به‌دلیل این شرایط قید فعالیت اقتصادی و صادرات را زده و خود را وارد دعواهای این‌چنینی نکنند.
وی ادامه داد: مانع بعدی که در این عرصه وجود دارد به سیستم صادراتی ما در کشور بازمی‌گردد چراکه امروزه بازاریابی مدرن و حضور در بازارهای جدید نیازمند برخی تغییر روش و تغییر نگرش‌ها به حوزه صادرات است.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون، با اشاره به اینکه یکی از اصلی‌ترین مسائل در حوزه صادرات خشکبار به نوع بسته‌بندی محصول و بازارپسند بودن آن در سطح بین‌المللی بازمی‌گردد تصریح کرد: آنچه مسلم است اینکه ما نیازمند تغییر در نوع بسته‌بندی و نوع مذاکرات با طرف مسئول در بازارهای‌ هدف صادراتی هستیم.
قاسمی با ابراز اینکه در حوزه محصولات کشاورزی بایستی در سیستم بازاریابی، بازارسازی و بسته‌بندی‌ها برخی تغییرات ایجاد شود، خاطرنشان کرد: متأسفانه مجموعه این عوامل و نقص‌های موجود در آن باعث شده که سال جاری ما با این چالش در عرصه صادرات محصولات کشاورزی به‌ویژه کشمش با مشکل مواجه شویم.
وی ادامه داد: تأسف‌بارتر اینکه نه‌تنها در این محصول با افت شدید قیمت محصول در بازارهای جهانی مواجه شده‌ایم بلکه امکان حضور در بازارهای جدید را نیز از دست داده‌ایم.
این کارشناس حوزه صادرات محصولات کشاورزی، در واکنش به این سؤال که برخی برخلاف گفته‌های شما، علت عقب ماندن این محصول از بازارهای جهانی را به کیفیت و مباحثی مثل وجود سموم باقی‌مانده در آن ربط داده و معتقدند این محصول به لحاظ بهداشتی با استانداردهای جهانی همخوانی ندارد گفت: من این مسئله را قبول ندارم چراکه تاکنون هیچ سند متقنی راجع به صحت این مسئله ارائه نشده است.
قاسمی با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد این گونه موضوعات احتمالاً ازسوی برخی از رقبای ما مطرح شده باشد تشریح کرد: آنچه حائز اهمیت است اینکه در سیستم‌های مذاکرات و بازاریابی نوین باید به همه ساختارهای مورد نیاز مجهز بود یعنی دیگر نمی‌توان خود را تنها تولیدکننده نامید.
وی تأکید کرد: مسئله این است که امروز تولیدکنندگان بسیاری در عرصه تولید و صادرات خشکبار در سطح جهانی ورود کرده‌اند که یقیناً با محدودیت‌هایی که مبتلابه کشور ما است مواجه نیستند؛ بنابراین به‌راحتی امکان حضور در بازارهای جهانی را پیدا کرده و می‌توانند محصول خود را عرضه کنند، حال آنکه این فرصت برای کشور ما فراهم نیست.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون با اشاره به اینکه محصول تولیدشده امسال ما با سال گذشته هیچ فرقی نکرده، این محدودیت‌ها و عوامل بیرونی است که مشکل‌ساز شده، خاطرنشان کرد: من این مسئله را نوعی سوء تبلیغ از سوی رقبا در بازارهای جهانی قلمداد می‌کنم.
قاسمی ادامه داد: البته من منکر این مسئله نیستم که در برخی موارد در حوزه تولید، فرآوری و فرایند صادرات با اشکال مواجهیم اما درمجموع مسئله‌ای نیست که فکر کنیم علت اصلی کاهش صادرات این محصول است.
وی خاطرنشان کرد: آنچه امروز مشکل‌ساز است اینکه ما با رقبایی مواجه هستیم که از همه ابزارها استفاده می‌کنند، برای مثال امکان ملاقات رو در رو داشتن با طرف‌های صادراتی؛ چراکه یکی از اصول مهم بازاریابی، زبان بدن و برقراری تماس چشمی است، حال آنکه ما تقریباً به‌دلیل شرایطی که تحریم‌‌ها برای ما به‌وجود آورده‌اند، سخت می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون با اشاره به اینکه همین موانع ارتباطی باعث شده که بازارهای صادراتی ما نه‌فقط برای کشمش بلکه برای همه محصولات کشاورزی به چند کشور خاص محدود شود، تشریح کرد: امروز عمده صادرات محصولات کشاورزی ما تنها به پنج کشور عراق، افغانستان، امارات متحده، روسیه، هند و چین خلاصه می‌شود.
قاسمی ادامه داد: در این بین عمده دلیل این محدودیت این است که رفت و آمد به این کشورها راحت‌تر بوده و نسبت به سایر کشورها میزان تبلیغات ناثواب و ناصحیح علیه ایران کمتر است.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ دلایل این کاهش صادرات کشمش، عمدتاً به سیاست‌های پیچیده ارزی، تخصیص مشکلات زیرساختی و رقابت شدید در بازارهای جهانی بازمی‌گردد.
با وجود این چالش‌ها، انگور خشک‌شده همچنان به‌عنوان هفتمین محصول کشاورزی صادراتی کشور، نقش مهمی در اقتصاد ایران و استان ایفا کرده و باید به‌دنبال تغییر نگرش در حوزه بسته‌بندی، بازاریابی و بازارسازی و در عین حال رفع خودتحریمی‌های داخلی از طریق چاره‌اندیشی برای مواردی همچون تعهد ارزی باشیم، چراکه امروز چنانکه عنوان شد؛ مشکل بر سر کیفیت محصول نیست بلکه مسئله بازاریابی مدرن و بازارسازی است.

طاهره ترابی مهوش