احداث بازارچه‌های دائمی صنایع دستی از جنبه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دارای اهمیت فراوانی است که نه‌تنها به حفظ و ترویج صنایع دستی بومی کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند به‌عنوان جاذبه‌های گردشگری نیز عمل کرده و نقش مؤثری در رشد اقتصادی منطقه داشته باشند. از سوی دیگر، این بازارچه‌ها به‌عنوان مکانی برای نمایش و فروش محصولات دستی، به حفظ هنرهای سنتی و انتقال آن به نسل‌های آینده کمک شایانی می‌کنند.
این بازارچه‌ها فرصتی برای صنعتگران محلی هستند تا محصولات خود را به طور مستقیم به فروش رسانده و از این طریق به درآمدی پایدار دست یابند. این امر نه‌تنها به کاهش واسطه‌ها و افزایش سود صنعتگران منجر می‌شود، بلکه به تقویت اقتصاد محلی نیز کمک می‌کند. علاوه بر این‌ها، می‌توانند به‌عنوان نمادی از هویت فرهنگی و تاریخی منطقه عمل کرده و در تقویت غرور ملی و محلی، نقش داشته باشند.
از جنبه‌های طراحی و معماری نیز، بازارچه‌های صنایع دستی باید با فرهنگ و معماری بومی منطقه هماهنگ باشند تا حس تعلق و هویت را در میان مردم تقویت کنند. استفاده از مصالح محلی و سبک‌های معماری سنتی می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند. همچنین، طراحی غرفه‌ها باید به گونه‌ای باشد که محصولات به بهترین شکل به نمایش گذاشته شوند و فضای کافی برای تعامل با مشتریان فراهم گردد.
علاوه بر این، ایجاد کارگاه‌های آموزشی در این بازارچه‌ها می‌تواند به‌عنوان مراکزی برای آموزش صنایع دستی به علاقه‌مندان و نسل جوان عمل کند. این کارگاه‌ها نه‌تنها به تبادل تجربه و دانش می‌پردازند، بلکه در راستای کمک به احیا و ترویج هنرهای سنتی نیز نقش شایانی دارند.
درمجموع، احداث بازارچه‌های دائمی صنایع دستی می‌تواند به‌عنوان عاملی مؤثر در حفظ فرهنگ بومی، رشد اقتصادی و تقویت هویت اجتماعی منطقه عمل کند. این بازارچه‌ها با ایجاد فضایی مناسب برای نمایش، فروش و آموزش صنایع دستی، نقش مهمی در توسعه پایدار جوامع محلی ایفا خواهند کرد.
با توجه به این موضوع و اینکه راه‌اندازی سه بازارچه دائمی صنایع‌ دستی در سطح استان همدان از اولویت‌های مهم و مورد تأکید رئیس جمهور شهید آیت‌الله رئیسی در دولت سیزدهم بوده، استاندار همدان تصمیم ویژه‌ای برای ایجاد و راه‌اندازی بازارچه موقت و دائمی گرفته است، بر این اساس در این خصوص با محمد‌رضا خلجی، معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان و سید فرخ میرشاهزاده، کارشناس گردشگری گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان با اشاره به اینکه استان همدان با دارا بودن بیش از 50 هزار هنرمند فعال و 32 هزار کارگاه کوچک، یکی از قطب‌های مهم صنایع دستی کشور محسوب می‌شود، گفت: شهرهای جهانی همدان و ملایر (شهر جهانی منبت) و روستاهای ملی فعال در رشته‌های مختلف صنایع دستی، ظرفیت‌های بالایی برای توسعه این حوزه دارند.
محمد‌رضا خلجی، با ابراز اینکه احداث سه بازارچه دائمی صنایع دستی در شهرستان‌های همدان، ملایر و نهاوند، مورد تأکید رئیس جمهور شهید در دولت سیزدهم بوده، اظهار کرد: هم‌اکنون روند پیشرفت این پروژه‌ها با چالش‌هایی مواجه و تقریباً به فراموشی سپرده شده است.
وی ادامه داد: این طرح که در سال 1401 مصوب شد، قرار بود با تخصیص اعتبار ویژه‌ای به مرحله اجرا برسد، اما با تغییر دولت و عدم تخصیص کامل بودجه، پیشرفت کار با کندی مواجه شده است.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه برای بازارچه دائمی صنایع‌دستی در همدان «کاروانسرای جلدی» انتخاب شده که در مجاورت محوطه تاریخی هگمتانه قرار دارد گفت: تاکنون نزدیک به دو میلیارد تومان برای این پروژه هزینه شده و مرمت کاروانسرا حدود 40 درصد پیشرفت داشته با این حال، از اعتبار 15 میلیارد تومانی مصوب، تنها 2.5 میلیارد تومان تخصیص یافته که برای تکمیل پروژه کافی نیست.
خلجی خاطرنشان کرد: علاوه بر این ما 2.5 میلیارد تومان از اعتبارات داخلی اداره کل میراث فرهنگی برای این موضوع مد نظر قرار داده‌ایم.
وی با بیان اینکه در ملایر نیز «عمارت مصدقی» برای این موضوع در نظر گرفته شده که مرمت آن نزدیک به 70 درصد انجام شده اذعان کرد: در شهرستان نهاوند نیز مِلکی که مربوط به میراث فرهنگی است و در مجاورت حمام حاج‌آقا تراب قرار دارد برای این کار در نظر گرفته شده و مرمت آن 70 درصد پیشرفت داشته است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: امید است با نگاه مثبت مدیریت کلان استان و تخصیص به‌موقع اعتبارات، شاهد راه‌اندازی این بازارچه‌ها و رونق فروش محصولات صنایع دستی در سطح استان باشیم.
* بازارچه‌های دائمی صنایع دستی، مؤثر در رونق اقتصاد محلی و حفظ فرهنگ بومی
در ادامه کارشناس گردشگری با اشاره به اینکه احداث بازارچه‌های دائمی صنایع دستی می‌تواند نقش بسزایی در رونق اقتصاد محلی و حفظ فرهنگ بومی ایفا کند، اظهار کرد: صنایع دستی به‌عنوان محصولاتی با اصالت و ریشه‌دار در فرهنگ ملل مختلف، همواره بخشی از زندگی انسان‌ها بوده‌اند.
*صنایع دستی؛ نمادی از فرهنگ و اصالت مناطق مختلف
سید فرخ میرشاهزاده با بیان اینکه این صنایع نه‌تنها پاسخگوی نیازهای روزمره هستند، بلکه به‌عنوان سوغات و جاذبه‌های فرهنگی در صنعت گردشگری نیز مورد توجه قرار می‌گیرند، گفت: گردشگران به‌عنوان مشتریان بالقوه این محصولات، آن‌ها را به‌عنوان نمادی از فرهنگ و اصالت مناطق مختلف با خود به اقصی‌نقاط جهان می‌برند.
وی خاطرنشان کرد: در گذشته، صنایع دستی عمدتاً برای مصرف محلی و شخصی تولید می‌شدند، اما امروزه با تغییر کارکرد این محصولات، نیاز به ایجاد بازارهای دائمی برای فروش و توزیع آن‌ها بیش از پیش احساس می‌شود.
این فعال گردشگری تصریح کرد: بدون وجود بازارهای مناسب، بسیاری از صنایع دستی اصیل به‌دلیل عدم سودآوری و نبود ارزش افزوده، به‌تدریج از چرخه تولید خارج می‌شوند. این امر نه‌تنها به فرهنگ و اقتصاد محلی ضربه‌ای جبران‌ناپذیر وارد می‌کند، بلکه می‌تواند منجر به مهاجرت روستاییان به شهرها و تخلیه مناطق مسکونی شود.
میرشاهزاده در ادامه با بیان اینکه احداث بازارچه‌های دائمی صنایع دستی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، اقدامات خلاقانه و بازاریابی مؤثر است، گفت: این بازارچه‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که نه‌تنها فضایی برای فروش محصولات باشند، بلکه بتوانند گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب کنند.
وی اظهار کرد: برای دستیابی به این هدف، تنها ایجاد یک فضای فیزیکی کافی نیست، بلکه باید برنامه‌های پشتیبان، نمایشگاه‌ها، کارگاه‌های آموزشی و حتی فروشگاه‌های برخط (آنلاین) نیز در نظر گرفته شوند.
وی مطرح کرد: به‌عنوان مثال، در کشور تایلند، فروشگاه‌های جواهرات دست‌ساز با ارائه سناریوهای جذاب و نمایش فرآیند تولید، مشتریان را به خرید ترغیب می‌کنند.
این کارشناس گردشگری خاطرنشان کرد: مکان‌یابی و معماری این بازارچه‌ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. طراحی فضای بازارچه باید با فرهنگ و صنایع دستی منطقه همخوانی داشته باشد و بر اساس مطالعات بازار و نیاز مشتریان صورت گیرد.
میرشاهزاده تأکید کرد: استفاده از تجربیات موفق سایر کشورها در این زمینه نیز می‌تواند مفید باشد، به شرطی که این تجربیات با شرایط بومی تطبیق داده شوند.
وی در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به اینکه نقش دولت در این فرآیند، تسهیلگری و حمایت از بخش خصوصی است، افزود: دولت می‌تواند با اختصاص زمین، ایجاد زیرساخت‌ها، ارائه معافیت‌های مالیاتی و حمایت‌های دیگر، زمینه را برای رونق این بازارچه‌ها فراهم آورد اما مدیریت و اجرای این پروژه‌ها باید به بخش خصوصی واگذار شود تا بتواند به‌صورت کارآمد و پایدار عمل کند.
این کارشناس گردشگری ادامه داد: در عصر حاضر، استفاده از فناوری‌های نوین مانند فروش برخط و واقعیت مجازی نیز می‌تواند به بهبود فروش و معرفی بهتر صنایع دستی کمک کند.
میرشاهزاده با اشاره به اینکه اقتصاد امروز مبتنی بر ارتباطات جهانی است و نمی‌توان از فناوری‌های روز عقب ماند، گفت: بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی، هوش مصنوعی و تجارت الکترونیک می‌تواند زمینه‌ساز رونق بیشتر صنایع دستی و اقتصاد محلی باشد.
وی در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: احداث بازارچه‌های دائمی صنایع دستی نه‌تنها به حفظ و احیای فرهنگ بومی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای توسعه اقتصادی مناطق مختلف کشور مورد توجه قرار گیرد.
با توجه به اهمیت حفظ و ترویج فرهنگ و هنر بومی، ایجاد بازارچه‌های دائمی صنایع دستی به‌عنوان یک راهکار مؤثر در توسعه اقتصادی و گردشگری مناطق مختلف مطرح شده. این بازارچه‌ها نه‌تنها به‌عنوان مراکزی برای عرضه محصولات هنری و صنایع دستی عمل می‌کنند، بلکه می‌توانند به جاذبه‌های گردشگری تبدیل شده و گردشگران داخلی و خارجی را به سوی خود بکشانند.
برای موفقیت این بازارچه‌ها، مدیریت کارآمد و برنامه‌ریزی دقیق جهت نگهداری و به‌روزرسانی آن‌ها ضروری است. این امر شامل همکاری با نهادهای فرهنگی و اقتصادی، سازمان‌های دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی برای حمایت و توسعه بازارچه‌ها می‌شود.
برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و کارگاه‌های آموزشی ازجمله اقداماتی است که می‌تواند به جذب بیشتر بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان کمک کند. این برنامه‌ها نه‌تنها باعث رونق بازارچه‌ها می‌شوند، بلکه افزایش آگاهی عمومی درباره صنایع دستی و هنرهای بومی را نیز در پی دارند.
طراحی و معماری بازارچه‌ها باید به گونه‌ای باشد که هم نیازهای کاربران را برآورده کند و هم با فرهنگ و محیط منطقه هماهنگی داشته باشد. ایجاد فضاهای رفاهی مانند رستوران‌ها، کافه‌ها و سرویس‌های بهداشتی نیز برای رفاه بازدیدکنندگان از اهمیت بالایی برخوردار است.
بازارچه‌ها باید به‌راحتی قابل دسترسی باشند و امکانات حمل‌ونقل عمومی در نزدیکی آن‌ها وجود داشته باشد. ایجاد پارکینگ‌های مناسب برای وسایل نقلیه شخصی و اتوبوس‌های گردشگری نیز ازجمله اقدامات ضروری است.
استفاده از سیستم‌های انرژی پایدار مانند پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های بازیافت آب، همراه با طراحی ساختمان‌ها به گونه‌ای که مصرف انرژی به حداقل برسد، ازجمله اقدامات مؤثر در راستای پایداری محیط زیست است.
طراحی بازارچه‌ها باید به گونه‌ای باشد که امنیت بازدیدکنندگان و فروشندگان تضمین شود. توجه به مسائل ایمنی مانند سیستم‌های اطفای حریق و خروجی‌های اضطراری نیز از الزامات اصلی است.
کلام آخر آنکه استفاده از فناوری‌های مدرن مانند نمایشگرهای دیجیتال برای معرفی محصولات و هنرمندان، همراه با طراحی فضاهایی برای تبلیغات و معرفی رویدادهای مرتبط با بازارچه، می‌تواند به جذب بیشتر مخاطبان کمک کند.

شهره کرمی