استان همدان، با پیشینه‌ای غنی و تمدنی چند هزارساله، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان و پایتخت تاریخ و تمدن ایران، از ظرفیت‌های بی‌نظیر گردشگری برخوردار است.
این استان، با ترکیبی از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، فرهنگی و مذهبی، می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم گردشگری در ایران و حتی خاورمیانه تبدیل شود. همدان به‌عنوان پایتخت نخستین امپراتوری پارسیان (هخامنشیان) و محل زندگی بزرگان علم و ادب همچون بوعلی سینا و باباطاهر، گنجینه‌ای از آثار تاریخی را در خود جای داده است. ازجمله این جاذبه‌ها می‌توان به گنجنامه و کتیبه‌های سنگی دوره هخامنشی و ساسانی، آرامگاه بوعلی سینا که نماد معماری ایرانی- اسلامی است، آرامگاه باباطاهر، شهر زیرزمینی سامن اثری منحصربه‌فرد از معماری دست‌کند، محوطه تاریخی هگمتانه که هم‌اکنون نامش در جهان می‌درخشد، اشاره کرد.
از طرفی این شهر جاذبه‌های طبیعی بسیاری را در خود جای داده و همدان با طبیعتی بکر و چهارفصل، مقصدی ایده‌آل برای طبیعت‌گردان است؛ غار علیصدر به‌عنوان طولانی‌ترین و شگفت‌انگیزترین غار آبی جهان، دره‌های سرسبز الوند که مناسب کوهنوردی و اکوتوریسم هستند، پیست اسکی تاریکدره که از معدود پیست‌های اسکی غرب کشور است، سراب‌های گنجنامه و ملوسان که چشم‌اندازهای دلنشین به نمایش می‌گذارند ازجمله جاذبه‌های این کهن شهر هستند.
همدان با تنوع قومیتی (فارس، ترک، لر و کرد)، دارای آیین‌ها و جشن‌های محلی منحصربه‌فردی در روستاهای خود و صنایع دستی ارزشمندی مانند سفال لالجین است.
امروزه برخی ظرفیت‌های گردشگری جدید همچون جهان کوچک (مینی‎ورلد) نیز به جاذبه‌های گردشگری این شهر که پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین است، افزوده شده تا بتواند گردشگران بسیاری را به خود جذب کند؛ جهانی شدن هگمتانه نیز دیگر موضوعی است که با قرار گرفتن سایر عواملی که پیش‌تر بیان شد، این انتظار را در ذهن همگان ایجاد می‌کند که در ایامی همچون نوروز همدان نیز جزو استان‌های پر مسافر باشد اما سال 1404 شاهد چنین موضوعی نبودیم و جای همدان و جاذبه‌هایش، در فهرست پربازدیدترین جاذبه‌های کشور خالی است.
پر بازدیدترین‌ آثار تاریخی در نوروز 1404 معرفی شدند. طبق آمار ارائه‌شده 471 هزار نفر از تخت جمشید، 465 هزار نفر از حافظیه، 306 هزار نفر از سعدیه، 206 هزار نفر از پاسارگاد، 172 هزار نفر از ارگ کریمخان و 158 هزار نفر از باغ فین بازدید داشتند و در کل چهار میلیون و 700 هزار نفر، از این آثار تاریخی بازدید کردند، بازدیدها نسبت به سال گذشته 28 درصد افزایش داشته ‌است. این در حالی است که بر اساس آمار ارائه‌شده توسط میراث فرهنگی استان همدان، بیش از 134 هزار نفر در نوروز 1404 در استان همدان اقامت داشته‌اند و از 27 اسفند 1403 تا پایان روز شنبه 15 فروردین‌ماه جمعاً یک میلیون و 140 هزار و 729 نفر از جاذبه‌های گردشگری طبیعی، تاریخی، فرهنگی و مذهبی همدان بازدید کرده‌اند که به تفکیک بیش از 100 هزار نفر از غارعلیصدر، نزدیک به 35 هزار نفر از سایت جهانی هگمتانه، بیش از 60 هزار نفر از آرامگاه بوعلی سینا و بیش از 50 هزار نفر از آرامگاه باباطاهر بازدید کرده‎اند.
همچنین با توجه به آمارهای ارائه‌شده در این مدت یک میلیون و 794 هزار خودرو وارد استان شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 10 و نیم درصد رشد داشته است، البته بخشی از این آمار به افرادی اختصاص دارد که به منزل پدر، مادر، خواهر یا برادر خود اقامت دارند و یا از شهر همدان عبور کرده و به شهرهای غربی سفر کرده‎اند.
با این حال مقایسه این آمار نشان می‎دهد که همدان هنوز نتوانسته آنگونه که باید جذب گردشگر کند و در فهرست پربازدید‌ها قرار بگیرد؛ با آنکه ظرفیت‌هایی همچون هگمتانه جهانی و شگفت‌انگیزترین غار جهان را در خود جای داده است.
با توجه به آنچه بیان شد و اهمیت موضوع گردشگری، در خصوص عوامل مؤثر در افزایش حضور گردشگران در استان همدان با استاد دانشگاه و رئیس کارگروه ملی گردشگری و صنایع دستی پایدار بنیاد جهانی انرژی ایران گفت‌و‌گو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
سیدرضا بهادری با بیان اینکه نزدیکی همدان به پایتخت و شهرهایی مثل کرمانشاه و کردستان، باعث شده تا بسیاری از افرادی که مقصدشان دیگر شهرهاست، برای سفر خود، مدت زمان کوتاهی در این شهر حضور داشته باشند، گفت: بیشتر این افراد بعد از صرف ناهار و داشتن چند بازدید کوتاه از برخی جاذبه‌های گردشگری همدان مانند آرامگاه بوعلی سینا یا باباطاهر به سفر خود ادامه می‌دهند.
وی مشکل اساسی شهر همدان را تبلیغات ضعیف و کمتر معرفی شدن آن دانست و ابراز کرد: شهر یزد نیز حدود 20 سال پیش با این شرایط مواجه بود و شهر عبوری حساب می‌شد، مسافران چندین ساعت در یزد حضور داشتند و بعد از بازدید از مسجد جامع و آتشکده آن به دیگر شهرها همچون کرمان و شیراز سفر می‌کردند.
این استاد حوزه گردشگری افزود: بعد از اینکه به‌مرور زمان به بافت تاریخی، جاذبه‌های شهر و اطراف آن رسیدگی و به مردم معرفی شد، شاهد افزایش حضور گردشگران بودیم.
بهادری تصریح کرد: بعد از این اقدامات این شهر در فضاهایی مثل لونلی پلنت (یکی از حرفه‌ای‌ترین انتشارات در زمینه تولید کتاب‌های مسافرتی) و سایت آن که مورد توجه گردشگران خارجی است، معرفی شد؛ این امر کمک شایانی به معرفی یزد و افزایش حضور گردشگران در آن کرد.
وی ادامه داد: همدان نیز برای افزایش مدت اقامت مسافران در شهر، باید جاذبه‌های موجود مانند محوطه تاریخی هگمتانه که به‌عنوان بیست و هشتمین اثر ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شده را بیشتر معرفی کند تا گردشگران داخلی و خارجی از این طریق همدان را بیشتر بشناسند.
این استاد حوزه گردشگری تأکید کرد: البته باید توجه داشت که جذابیت این ظرفیت‌های گردشگری مانند هگمتانه به‌ویژه دیگر جاذبه‌های اطراف آن باید افزایش یابد.
بهادری خاطرنشان کرد: به‌طور مثال با معرفی جهان کوچک ملایر همگان متوجه خواهند شد که در سفر به همدان، با پیمودن مسیر یک‌ساعته می‌توانند از این فضا بازدید کنند و برای استراحت به همدان بازگردند.
وی یادآور شد: در شهر ما «میبد» که در فاصله 50 کیلومتری از یزد قرار دارد و سایر جاذبه‌ها مانند اردکان، چک چک و خرانق از ظرفیت‌های مکمل این شهر هستند نیز به گردشگران معرفی شده و پیشنهاد می‌شود بعد از یک روز اقامت در شهر یزد، گردشگران از این ظرفیت‌ها نیز بازدید کنند.
وی عنوان کرد: معرفی جاذبه‌های گردشگری مکمل به گردشگران داخلی و خارجی، باعث ماندگاری و اقامت بیشتر آن‌ها در شهر یزد شد، در حالی که در گذشته این آثار به‌خوبی معرفی نشده بودند.
این فعال گردشگری ادامه داد: به‌نظر من برای همدان نیز باید چنین کاری کرد به گونه‌ای که با انتخاب آن به‌عنوان پایگاه و مورد توجه قرار دادن جاذبه‌هایی مانند گنجنامه و ظرفیت‌هایی مثل تله‌کابین و تله‌سیژ، مجموعه‌ای از ظرفیت‌های این شهر به مسافران معرفی شود.
*جای خالی تورهای سفر به همدان در برخی شهرهای کشور
بهادری با بیان اینکه من در تورهای ارائه‌شده گردشگری شهر همدان کمتر معرفی جاذبه‌های آن را به‌صورت مجموعه مشاهده کرده‌ام یا به عبارتی تاکنون شاهد این موضوع نبوده‌ام که دفاتر گردشگری یزد تور همدان را به گردشگران معرفی کنند، افزود: این در حالی است که تور خرم‌آباد، کرمانشاه، کردستان و شمال را بسیار تبلیغ می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: به‌نظر می‌رسد این موضوع به‌دلیل این است که در این خصوص خیلی کار نشده تا یک بسته جامع تهیه شود، موضوع دیگر اینکه جاذبه‌های اطراف شهر مانند غارعلیصدر و سایر ظرفیت‌های موجود در شهرستان‌های اطراف بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
* تهیه مجموعه‌ای از ظرفیت‌های شهر همدان و معرفی آن به دفاتر گردشگری سطح کشور
رئیس کارگروه ملی گردشگری و صنایع‌دستی پایدار بنیاد جهانی انرژی ایران عنوان کرد: ارائه بسته پیشنهادی سفر که در آن به همه ظرفیت‌های گردشگری همدان اشاره داشته باشد و به اشتراک‌ گذاشتن آن با دیگر دفاتر گردشگری سطح کشور و همکاری با آن‌ها، به معرفی گردشگری همدان کمک شایانی خواهد کرد.
بهادری اظهار کرد: دفاتر گردشگری همدان با گنجاندن همه جاذبه‌ها نه‌فقط تعداد خاصی از آن‌ها در مجموعه سفرهای پیشنهادی و همچنین توجه به ظرفیت‌ گردشگری سایر شهرستان‌ها می‌توانند آثاری که مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند را نیز از این طریق به دیگران معرفی کنند.
وی اذعان کرد: همچنین با هماهنگی با رستوران‌ها و هتل‌های خوب شهر، می‌توانند بسته پیشنهادی سفر را کامل کرده و آن را به سایر همکاران خود در شهرهای دیگر مثل یزد و اصفهان معرفی و از آن‌ها برای سفر به این شهر دعوت کنند.
وی با اشاره به اینکه عید سال جاری در یزد نیز آمار حضور گردشگران کاهش یافته که با توجه به همزمانی نوروز با ماه مبارک رمضان و شب قدر به دور از انتظار نبود، گفت: از طرفی چند سالی است که مردم مقصد سفر خود را شهرهای جنوبی و مانند بوشهر، خوزستان، بندرعباس و استان فارس که در مسیر قرار دارند، انتخاب می‌کنند.
وی یادآور شد: 10 سال پیش شهر یزد در ایام نوروز بیشتر از شهرهای جنوبی جذب گردشگر داشت، اما اکنون تبلیغات گسترده شهرهای جنوبی در فضاهایی مانند اینستاگرام، باعث شده تا مردم ترغیب شوند در این روزها به جنوب سفر کنند.
این استاد حوزه گردشگری در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به تغییر ذائقه مردم که دلیل اصلی کاهش مسافران در برخی شهرهاست، تصریح کرد: البته همدان باید در طول سال اقداماتی انجام دهد تا بتواند در فصل‌های بهار، تابستان و پاییز جذب گردشگر کند، چراکه بهترین زمان برای سفر به این دیار است.
بهادری در ادامه افزود: معرفی جاذبه‌ها در بستر فضای مجازی به‌ویژه اینستاگرام، دعوت از گروه‌های اینفلوئنسر مارکتینگ، افراد تأثیرگذار و افرادی که پایگاه اجتماعی قوی در اختیار دارند، کمک خوبی برای معرفی شهر همدان است.
وی یادآور شد: بیش از 40 میلیون نفر ایرانی در اینستاگرام حضور دارند و معرفی جاذبه‌ها در این فضا بسیار تأثیرگذار خواهد بود و موجب افزایش سفر به این مقصد خواهد شد.
* استفاده از بستر فضای مجازی تأثیر بسزایی در جذب گردشگر خواهد داشت
رئیس کارگروه ملی گردشگری و صنایع‌دستی پایدار بنیاد جهانی انرژی ایران بهره بردن از جدیدترین فنون فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برای معرفی جذابیت‌های شهر همدان و جذب گردشگر را ضروری دانست.
بهادری در بخش پایانی سخنان خود به تأثیر زیرساخت‌های مناسب در جذب گردشگر پرداخت و گفت: ازجمله این زیرساخت‌ها می‌توان به مراکز اقامتی و رستوران‌ با قیمت‌های مناسب اشاره کرد؛ چراکه افراد برای سفر به همه جوانب توجه می‌کنند، هرچه این موارد بهتر باشند، عملکرد بهتری را شاهد خواهیم بود.
استان همدان با دارا بودن مزیت‌های کم‌نظیر تاریخی، طبیعی و فرهنگی، می‌تواند به یکی از قطب‌های گردشگری ایران تبدیل شود. تحقق این امر مستلزم برنامه‌ریزی جامع، سرمایه‌گذاری هدفمند و همکاری میان دستگاه‌های دولتی، بخش خصوصی و جامعه محلی است. با اجرای راهکارهای فوق، همدان می‌تواند جایگاه واقعی خود را در صنعت گردشگری ایران و جهان به‌دست آورد.
برای بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها و تبدیل همدان به مقصدی جهانی، عواملی همچون بهبود زیرساخت‌ها با توسعه شبکه حمل‌ونقل هوایی (افزایش پروازهای فرودگاه همدان، ارتقای جاده‌های دسترسی به جاذبه‌ها (مانند مسیر همدان به غار علیصدر)، احداث اقامتگاه‌های بوم‌گردی و هتل‌های استاندارد مورد توجه است.
در کنار این موضوع بازاریابی و تبلیغات هدفمند برای گردشگری همدان ضروری است و باید در رسانه‌های ملی و بین‌المللی با تمرکز بر جاذبه‌های منحصربه‌فرد معرفی شود و در کنار آن، بر برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و طبیعت‌گردی تمرکز کرد. البته نباید از استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و تأثیرگذاران گردشگری غافل شد.
راه‌اندازی نرم‌افزار جامع گردشگری همدان با قابلیت راهنمای صوتی و تصویری، نصب تابلوهای راهنمای چندزبانه در جاذبه‌های تاریخی و طبیعی، مرمت و ساماندهی آثار تاریخی (مانند تپه هگمتانه)، ایجاد امکانات رفاهی در اطراف جاذبه‌های طبیعی (پارکینگ، سرویس بهداشتی، نمازخانه)، ارائه تسهیلات به سرمایه‌گذاران حوزه گردشگری، حمایت از راه‌اندازی تورهای تخصصی (تاریخی، طبیعت‌گردی، ماجراجویانه)، برگزاری دوره‌های آموزشی برای راهنمایان گردشگری و فعالان این حوزه و جذب و تربیت نیروهای متخصص در مدیریت گردشگری از دیگر لازمه‌های گردشگری همدان است.
کلام آخر اینکه مقصدِ سفر شدن همدان، نیازمند برنامه جامع، مستمر و تبلیغات درست و گسترده‌ است که به همت همگانی و نوآوری در معرفی نیاز دارد.

شهره کرمی