راهبردهای نوین طراحی شهری همچون تراکم هوشمند، سکونت اشتراکی و طراحی اقلیمی نشان می‌دهند که می‌توان بدون گسترش افقی یا برج‌سازی افراطی، ظرفیت سکونت در شهرها را افزایش داد و همزمان کیفیت زندگی شهروندان را ارتقا بخشید.
کلان‌شهرها با پدیده‌ای پیچیده به نام تراکم شهری دست‌وپنجه نرم می‌کنند که اگر به‌درستی مدیریت نشود، به ازدحام حمل‌ونقل، افزایش آلودگی، فرسودگی زیرساخت‌ها و کاهش کیفیت زندگی منجر می‌شود، اما اگر هوشمندانه هدایت شود، می‌تواند به فرصتی برای نوآوری و ساخت شهری پایدار تبدیل شود. راهبردهایی همچون تراکم هوشمند، سکونت اشتراکی و طراحی اقلیمی به شهرهای متراکم کمک می‌کنند تا با بازآفرینی فضاهای موجود، کاهش وابستگی به خودرو و بهینه‌سازی مصرف انرژی، نه‌تنها فشار جمعیتی را کنترل کنند بلکه کیفیت زندگی شهروندان را نیز ارتقا دهند.
راهبردهای نوین طراحی شهری که بر موضوع تراکم شهری و کاهش اثرات آن تمرکز دارند، می‌توانند پیامدهای حوزه اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و فرهنگی در کلان‌شهرها را کنترل کنند. این رویکردها با ایجاد محله‌های فشرده و دسترسی آسان به خدمات، عدالت فضایی را تقویت و حس تعلق و پیوند اجتماعی را تقویت می‌کنند.
*تراکم هوشمند؛ بازآفرینی شهر بدون برج‌سازی افراطی
تراکم هوشمند یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت رشد شهری در کلان‌شهرهای متراکم است. این رویکرد بر توسعه درون‌زا، استفاده از زمین‌های خالی یا کم‌استفاده و بازآفرینی ساختمان‌های موجود تأکید دارد تا بدون گسترش افقی و برج‌سازی افراطی، ظرفیت سکونت در شهر افزایش پیدا کند. تراکم هوشمند مزایایی چندبعدی و گسترده به همراه دارد. این رویکرد می‌تواند وابستگی شهروندان به خودروهای شخصی را تا حدود 25 درصد کاهش دهد و در نتیجه فشار بر شبکه‌های حمل‌ونقل و میزان ترافیک شهری را کمتر کند.
از سوی دیگر، با بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها، صرفه‌جویی قابل‌توجهی برای شهرها حاصل می‌شود و انتشار کربن در مقیاس شهری تا 30 درصد پایین می‌آید. این دستاورد هم به سلامت محیط زیست و هم به تاب‌آوری اقلیمی شهر کمک می‌کند. افزون بر این، تراکم هوشمند با ایجاد فضاهای اجتماعی جدید همچون مراکز محلی، فضاهای اشتراکی و محوطه‌های عمومی، زمینه تعامل میان گروه‌های مختلف اجتماعی را فراهم می‌سازد و کیفیت زندگی شهری را ارتقا می‌دهد.
*طراحی برای تهویه و آسایش حرارتی
یکی از راهبردهای نوین در مدیریت تراکم شهری، توجه به تهویه طبیعی و آسایش حرارتی در بافت‌های متراکم است. در بسیاری از شهرهای آسیایی همچون هنگ‌کنگ، تراکم بالای ساختمان‌ها موجب ایجاد مناطق با تهویه ضعیف و تجمع آلاینده‌ها می‌شود. برای مقابله با این مشکل، مفهوم «نفوذپذیری ساختمان» یا ایجاد شکاف و مسیر در برج‌ها و بلوک‌های بزرگ مطرح شده است.
اصطلاح نفوذپذیری در طراحی شهری و معماری به معنای ایجاد شکاف‌ها، بازشوها و مسیرهای عبور هوا و نور در حجم کلی ساختمان است تا جریان باد، تهویه طبیعی و ارتباط بصری میان داخل و خارج بهبود پیدا کند. در بافت‌های متراکم شهری، نفوذپذیری ساختمان کمک می‌کند تهویه طبیعی افزایش و تجمع آلاینده‌ها کاهش پیدا کند، آسایش حرارتی در سطح خیابان و فضاهای عمومی ارتقا یابد، نور طبیعی به بخش‌های داخلی نفوذ کند و ارتباط اجتماعی و بصری میان فضاهای مختلف تقویت شود. شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای نشان داده‌اند که با ایجاد فضاهای باز میان طبقات و طراحی عقب‌نشینی در برج‌ها، می‌توان مناطق با تهویه ضعیف را بین 20 تا 30 درصد کاهش داد.
افزون بر این، تنوع ارتفاع ساختمان‌ها نقش مهمی در هدایت جریان باد دارد. در مدل‌های شبیه‌سازی شده برای محله‌های متراکم همچون «مونگ کوک» در هنگ‌کنگ، کاهش تدریجی ارتفاع ساختمان‌ها در امتداد مسیر باد منجر به افزایش سرعت نسبی جریان هوا در سطح خیابان تا 15 تا 25 درصد شده است. این امر نه‌تنها کیفیت هوا را بهبود می‌بخشد، بلکه آسایش حرارتی عابران و کاربران فضاهای عمومی را نیز ارتقا می‌دهد.
مزایای این رویکرد فراتر از مسائل زیست‌محیطی است؛ تهویه بهتر به کاهش مصرف انرژی برای سرمایش ساختمان‌ها کمک می‌کند، کیفیت زندگی ساکنان را افزایش می‌دهد و جذابیت فضاهای عمومی را بیشتر می‌کند. اجرای این مدل نیازمند همکاری میان معماران، مهندسان و سیاست‌گذاران شهری است تا مقررات ساخت‌وساز با اصول طراحی اقلیمی هماهنگ شود. طراحی برای تهویه و آسایش حرارتی به متراکم‌ترین شهرها کمک می‌کند تا با مداخله‌های هوشمندانه، محیطی سالم‌تر و زیست‌پذیرتر ایجاد کنند.
*بازآفرینی و مقاوم‌سازی زیرساخت‌های شهری
یکی از چالش‌های بنیادین در کلان‌شهرهای متراکم، فرسودگی زیرساخت‌ها و ضرورت مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و شبکه‌های خدماتی است. تراکم بالا دسترسی به این سازه‌ها را برای تعمیر یا بازسازی دشوارتر و پرهزینه‌تر می‌سازد؛ با این حال، سرمایه‌گذاری در بازآفرینی زیرساخت‌ها مزایای بلندمدتی برای تاب‌آوری شهری و کاهش ریسک‌های آینده به همراه دارد.
در حوزه مقاوم‌سازی لرزه‌ای، هزینه‌ها بین 120 تا 500 دلار به ازای هر متر مربع برآورد می‌شوند که بخش عمده آن (حدود 62 تا 87 درصد) به عملیات سازه‌ای اختصاص دارد. در مناطق متراکم، این هزینه‌ها به‌دلیل نیاز به داربست‌های ویژه، محدودیت‌های فضایی و اجرای مرحله‌ای پروژه‌ها، 20 تا 50 درصد افزایش پیدا می‌کنند. با این وجود، مقاوم‌سازی می‌تواند خسارات ناشی از زلزله را به‌طور چشمگیری کاهش دهد، امنیت ساکنان را تضمین کند و ارزش اقتصادی املاک را در بلندمدت افزایش دهد.
از سوی دیگر، بازسازی انرژی در شهرهای متراکم اهمیت حیاتی دارد. ارتقای پوسته ساختمان‌ها با عایق‌کاری حرارتی، نصب پنجره‌های کارآمد و بهبود سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی می‌تواند تقاضای انرژی اولیه را تا چند ده درصد کاهش دهد. اگرچه هزینه این اقدامات بالاست، اما در بلندمدت موجب صرفه‌جویی در مصرف انرژی، کاهش انتشار کربن و ارتقای کیفیت محیط زیست شهری می‌شود. بازآفرینی زیرساخت‌ها و مقاوم‌سازی در مناطق متراکم نه‌تنها یک ضرورت فنی، بلکه سرمایه‌گذاری راهبردی برای افزایش تاب‌آوری، بهره‌وری انرژی و ارتقای کیفیت زندگی شهری است که آینده‌ای پایدارتر و ایمن‌تر برای کلان‌شهرها رقم خواهد زد.