تقویم رویدادهای شهری؛ ابزار تحریک توسعه شهری و هویتسازی
شهرها تنها مجموعهای از خیابانها، ساختمانها و زیرساختها نیستند؛ آنها موجوداتی زندهاند که هویت، حافظه و روایت دارند. آنچه به این موجود زنده معنا میبخشد، نه صرفاً کالبد فیزیکی، بلکه جریان مداوم رویدادها، مناسبتها و لحظههایی است که در ذهن شهروندان ثبت میشود. شهری که فاقد رویداد باشد، شهری خاموش است؛ شهری که چیزی برای بهاشتراکگذاشتن، تجربهکردن و بهخاطرسپاری ندارد.
در جهان امروز، شهرهای موفق با تکیه بر «تقویم رویدادها» توانستهاند اقتصاد محلی را فعال و هویت فرهنگی خود را تقویت کنند و سرمایه اجتماعی پایداری بسازند. رویدادهای شهری بهمثابه زبان مشترک میان مدیریت شهری و شهروندان عمل میکنند؛ زبانی که میتواند مشارکت، گفتوگو و حس تعلق را افزایش دهد. در این میان، برنامهریزی هدفمند برای رویدادها دیگر یک فعالیت تزئینی یا لوکس نیست، بلکه به ضرورتی راهبردی در مسیر توسعه شهری بدل شده است.
همدان، بهعنوان شهری تاریخی با پیشینه فرهنگی غنی، ظرفیت آن را دارد که رویدادهایش نهتنها محلی، بلکه ملی و حتی بینالمللی باشند. اما آنچه اهمیت دارد، صرف نامگذاری روزها و افزودن مواردی به تقویم نیست؛ بلکه کیفیت طراحی، میزان مشارکت شهروندان، تناسب رویداد با شرایط اجتماعی و اثر واقعی آن بر زیست شهری است.
امروزه رویدادهای شهری میتوانند به ابزاری برای ایجاد امید، نشاط و همبستگی بدل شوند؛ مشروط بر آنکه درست طراحی شوند، عادلانه در دسترس و پاسخگوی نیازهای واقعی شهر باشند.
در همین راستا و با توجه به اهمیت نقش رویدادهای شهری در حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهرها، با استاد تمام جامعهشناسی شهری، دانشگاه بوعلیسینا همدان گفتوگو کردیم؛ گفتوگویی که در آن ابعاد مختلف «تقویم شهری»، کارکردهای رویدادها و الزامات برگزاری رویدادهای مؤثر و مردممحور مورد بررسی قرار گرفته است که در ادامه میخوانید:
دکتر اسدالله نقدی افزود: همانطور که در زندگی فردی، رویدادهایی مانند تولد، ازدواج، اشتغال، فرزندآوری و سفرهای مهم وجود دارند، در حیات شهری نیز وقایع نقشی تعیینکننده در شکلگیری هویت و پویایی شهر ایفا میکنند و نمیتوان از آنها غافل شد.
وی با تأکید بر نقش رویدادها در توسعه شهری، گفت: رویدادهای شهری از جنبههای مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و مدیریتی میتوانند بر شهرها تأثیرگذار باشند و «تقویم شهری» در واقع ابزاری مهم برای ساماندهی و بهرهبرداری از این ظرفیتهاست.
وی در تشریح کارکردهای اقتصادی رویدادهای شهری اظهار کرد: افزایش گردشگری شهری، جذب بازدیدکنندگان داخلی و خارجی، ایجاد اشتغال موقت و پایدار در بخشهایی مانند خدمات، حملونقل و هتلداری، تحریک سرمایهگذاری در زیرساختها و فضاهای شهری و افزایش درآمد کسبوکارهای محلی از مهمترین پیامدهای اقتصادی برگزاری رویدادهاست.
این استاد دانشگاه افزود: رویدادهای شهری میتوانند به تأمین منابع مالی پایدار برای مدیریت شهری نیز کمک کرده و بخشی از فشارهای مالی شهرداریها را کاهش دهند.
نقدی در ادامه با اشاره به نقش اجتماعی رویدادها گفت: تقویت همبستگی اجتماعی، افزایش مشارکت شهروندان، ایجاد فرصت برای تعامل فرهنگی بین گروههای مختلف اجتماعی و ارتقای حس تعلق و هویت شهری از مهمترین دستاوردهای اجتماعی تقویم شهری است.
وی اضافه کرد: رویدادها همچنین نقش مهمی در افزایش کیفیت زندگی، ایجاد نشاط اجتماعی و سرزندگی فضاهای شهری دارند و میتوانند به بهبود وضعیت روحی و روانی شهروندان کمک کنند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به نقش فرهنگی رویدادهای شهری پرداخت و گفت: معرفی و تقویت هویت فرهنگی و تاریخی شهر، حفظ و احیای آیینها، سنتها و هنرهای محلی، افزایش آگاهی عمومی نسبت به میراث فرهنگی و ویژندسازی شهری از طریق جشنوارهها و رویدادهای شاخص ازجمله کارکردهای فرهنگی تقویم شهری است.
این استاد جامعهشناسی شهری با اشاره به ابعاد کالبدی و فضایی رویدادها بیان کرد: برگزاری رویدادها میتواند به بهبود فضاهای عمومی شهری مانند میدانها، پارکها و خیابانها، تسریع توسعه زیرساختهایی همچون حملونقل و امکانات خدماتی، بازآفرینی بافتهای فرسوده و فضاهای بدون استفاده و در نهایت ارتقای کیفیت طراحی شهری منجر شود.
نقدی در ادامه با تأکید بر نقش مدیریتی و حکمرانی شهری گفت: شهرهای مهم جهان همگی دارای تقویم مشخصی از وقایع و رویدادها هستند و شهروندان و گردشگران از این تقویم آگاهی دارند، این موضوع موجب تقویت همکاری میان نهادهای شهری، بخش خصوصی، جامعه مدنی محلی و سازمانهای مردمنهاد میشود.
وی افزود: رویدادهای شهری همچنین ظرفیت برنامهریزی و مدیریت شهری را ارتقا داده و تجربههای ارزشمندی در زمینه مدیریت تجمعات بزرگ و حتی مدیریت بحرانها فراهم میکنند.
این استاد دانشگاه، با اشاره به پیوند رویدادها و توسعه پایدار، اظهار کرد: رویدادها در صورت برنامهریزی صحیح، باید در خدمت توسعه پایدار شهری قرار گیرند، آثار منفی زیستمحیطی آنها کنترل شود و به جای نتایج کوتاهمدت، به ایجاد منافع بلندمدت برای شهر منجر شوند.
نقدی در جمعبندی سخنان خود گفت: «تقویم شهری» و رویدادها ابزار مهمی برای تحریک توسعه شهری هستند و در شهر همدان نیز مناسبتهایی مانند اول شهریور (روز همدان)، جشنواره کودک و رویدادهای مرتبط با ورزشهای زمستانی در تقویم شهری ثبت و شناخته شدهاند.
وی افزود: اگرچه کیفیت برگزاری و میزان اثرگذاری رویدادها از تعداد آنها مهمتر است، اما با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و روحی و روانی شهروندان، درگیر کردن هرچه بیشتر مردم در انواع رویدادها اهمیت زیادی دارد.
این استاد جامعهشناسی شهری با تأکید بر نقش محوری مردم در رویدادهای شهری گفت: اصل اساسی موفقیت رویدادها، حضور و مشارکت شهروندان و ساکنان شهر است و پس از آن، حضور گردشگران و مسافران میتواند اهداف اجتماعی، اقتصادی و توسعهای این رویدادها را تکمیل کند.
نقدی خاطرنشان کرد: میزان مشارکت مردم در رویدادهایی که مستلزم پرداخت هزینه است، مانند کنسرتها، بهشدت تابع شرایط اقتصادی جامعه است و به همین دلیل بخشی از رویدادها بهتر است با هدف ایجاد شادی، نشاط اجتماعی و سرزندگی برای اقشار مختلف و بهویژه گروههای کمبرخوردار برگزار شود.
*اشباع رویدادی؛ هشدار یک جامعهشناس به شهرها
وی همچنین هشدار داد: تقویم شهری نباید آنقدر مملو از رویداد شود که به اشباع برسد، زیرا اثربخشی رویدادها کاهش یافته و نوعی «رویداد برای رویداد» شکل میگیرد، هرچند همدان در حال حاضر با چنین وضعیتی مواجه نیست.
این استاد دانشگاه بر ضرورت ارزیابی اجتماعی رویدادهای شهری تأکید کرد و گفت: باید بهطور مستمر بررسی شود که هر رویداد چه تأثیری بر حیات اجتماعی و اقتصادی شهر دارد و چه بازاندیشیهایی در شکل و محتوای آن، متناسب با اولویتها و مطالبات شهروندان، لازم است.
نقدی در پایان تأکید کرد: موفقیت هر تقویم شهری وابسته به برنامهریزی جامع، مشارکت فعال شهروندان، همسویی با اهداف توسعه پایدار شهر و تناسب آن با بستر اجتماعی و فرهنگی مخاطبان است.
* رویدادهای شهری؛ نیازمند بازطراحی
رویدادهای شهری زمانی میتوانند به کارکرد واقعی خود برسند که از سطح برنامههای مناسبتی عبور کنند و به بخشی از سیاستگذاری توسعه شهری تبدیل شوند. تجربه شهرهای مختلف نشان میدهد تقویم شهری مؤثر، حاصل انباشت مؤلفههای پراکنده نیست، بلکه نتیجه شناخت دقیق نیازهای اجتماعی، ظرفیتهای فرهنگی و شرایط اقتصادی شهروندان است. در چنین چارچوبی، رویداد نه هدف نهایی، بلکه ابزاری برای تقویت سرمایه اجتماعی، افزایش تعاملات شهری و ایجاد پویایی در زندگی روزمره شهر تلقی میشود.
آنچه اهمیت دارد، تناسب میان رویداد و واقعیت اجتماعی شهر است. در شرایطی که بخشی از جامعه با محدودیتهای اقتصادی روبهروست، سیاست رویدادمحور نمیتواند صرفاً بر برنامههای پرهزینه یا مخاطبمحور متمرکز شود. تنوع در محتوا، مقیاس و مخاطب، شرط اصلی حفظ مشارکت و جلوگیری از فاصلهگرفتن شهروندان از فضای عمومی است. رویداد زمانی معنا پیدا میکند که امکان حضور، مشارکت و اثرگذاری برای گروههای مختلف اجتماعی فراهم باشد.
از سوی دیگر، استمرار و کیفیت رویدادها بدون ارزیابی اجتماعی ممکن نیست. باید میزان مشارکت، رضایت شهروندان و پیامدهای فرهنگی و اقتصادی بهطور مداوم سنجیده شود و این سنجش به بخشی جدانشدنی از برنامهریزی تبدیل گردد تا از تکرار کلیشهها و کاهش اثرگذاری رویدادها جلوگیری شود. تقویم شهری تنها زمانی زنده میماند که این قابلیت را داشته باشد که اصلاح و بهروزرسانی شده و با اولویتهای شهر تطبیق پیدا کند.
درنهایت، موفقیت رویدادهای شهری در گرو نگاهی است که شهر را صرفاً محل اجرا نمیبیند، بلکه شهروند را بازیگر اصلی میداند. تقویت این نگاه میتواند رویدادها را از فعالیتهای مقطعی به سازوکاری پایدار برای ارتقای کیفیت زندگی شهری تبدیل کند.
