قبل از سال 1357 در کردستان تنها یک منطقه حفاظت‌شده وجود داشت و اکنون تعداد مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست در این استان به هشت منطقه افزایش پیدا کرده؛ حال 45 سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد و در بخش‌های مختلف پیشرفت‌های چشمگیری اتفاق افتاده و تغییرات زیادی هم در حوزه محیط زیست کردستان ازجمله افزایش سطح مناطق تحت مدیریت و امکانات مورد نیاز برای حفاظت بیشتر روی داده است.

هم‌اکنون 10 درصد مساحت استان به عبارتی افزون بر 280 هکتار از آن، منطقه حفاظت‌شده است و به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان حداقل سرانه ابلاغی در این زمینه 11 درصد است و تا رسیدن به این میزان فاصله چندانی نداریم.

تعداد پاسگاه‌های محیط‌بانی از دو باب قبل از انقلاب به 19 باب در حال حاضر رسیده و تعداد محیط‌بانان هم هشت برابر افزایش پیدا کرده. 52 سال از عمر تشکیل سازمان محیط زیست (قبل از انقلاب نام آن سازمان شکاربانی) در ایران می‌گذرد، قبل از انقلاب برای گشت و کنترل در تنها منطقه تحت مدیریت این سازمان در کردستان محیط‌بانان از موتورسیکلت استفاده می‌کردند که در آن زمان 10 دستگاه موتورسیکلت در اختیار داشتند و اکنون به 31 دستگاه رسیده است.

هرچند امروز به‌دلیل رشد فناوری و ورود تجهیزات نوین حفاظت از عرصه‌های محیط زیست به‌صورت پایش هوشمند از طریق مرکز مانیتورینگ انجام می‌شود که در کردستان این اقدام برای تالاب بین‌المللی زریبار با نصب 9 دوربین و در منطقه حفاظت‌شده بدر و پریشان شهرستان قروه به اجرا درآمده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان یکی از برنامه‌های حوزه محیط زیست را اجرای پایش هوشمند در همه مناطق تحت مدیریت این سازمان خواند و گفت: در کردستان این اقدام در 50 درصد منطقه حفاظت‌شده بدر و پریشان اجرایی شده و تلاش می‌کنیم تا پایان سال آن را به 100 درصد برسانیم.

اقبال حمیدی اضافه کرد: برای اجرای طرح مذکور تاکنون 6 میلیارد ریال هزینه کرده‌ایم و برای تکمیل آن به 6 میلیارد ریال دیگر اعتبار نیاز داریم.

وی با اشاره به اینکه در صورت تأمین اعتبار مورد نیاز در کمترین زمان ممکن قادر به اجرای طرح پایش هوشمند در همه مناطق تحت مدیریت محیط زیست استان هستیم، بیان کرد: با این اقدام چالش کمبود نیروی انسانی در راستای کنترل مناطق حفاظت‌شده تا حدی برطرف می‌شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان با اشاره به اینکه وجود نیروی انسانی یکی از نیازهای اساسی حوزه محیط زیست نه‌تنها در کردستان بلکه در کل کشور است هرچند وضعیت استان به نسبت سطح کشور بهتر است، وی بیان کرد: براساس استاندارد جهانی برای حفاظت از هر هزار هکتار به یک نفر نیرو نیاز است در ایران به ازای هر هشت هزار هکتار یک نفر نیرو وجود دارد و در کردستان به ازای هر 6 هزار هکتار یک نفر نیرو در عرصه‌های تحت مدیریت این سازمان فعالیت می‌کند.

این مسئول یکی دیگر از اقدامات مؤثری که بعد از انقلاب انجام شده ایجاد پنجره واحد زمین خواند و ادامه داد: به طور ماهواره‌ای کل اراضی کشور از این طریق رصد و تخریب و تصرف در منطقه حافظت‌شده در کمترین زمان ممکن شناسایی می‌شود.

حمیدی با بیان اینکه برای کسب اطلاع از آمار ازدیاد یا کاهش جمعیت حیات وحش هر سال در فصل‌های بهار و زمستان اقدام به اجرای طرح سرشماری وحوش و پرندگان توسط کارشناسان محیط زیست می‌شود، اضافه کرد: این اقدام قبل از انقلاب با استفاده از دوربین چشمی انجام می‌شود که در آن دوره تنها 10 دستگاه دوربین وجود داشت.

وی افزود: در حال حاضر محیط زیست استان طرح‌های سرشماری زمستانه و بهاره حیات وحش را با استفاده از 100 دستگاه دوربین چشمی و پنج دستگاه تلسکوپ انجام می‌دهد و افزون براین دو دستگاه پهپاد هم در مریوان و مرکز استان برای انجام دقیق تر و راحت تر مشاهده جانوران و پرندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی یادآور شد: ثبت تالاب زریبار در کنوانسیون بین‌المللی رامسر، احداث سایت تکثیر و پرورش قوچ و میش اصیل ارمنی و آهو در منطقه حفاظت‌شده بیجار، احداث 60 منبع آبی برای حیات وحش، رشد 100 درصدی و به روز تجهیزات اطفای حریق، رشد 900 درصدی سلاج سازمانی، استفاده از تجهیزات به روز در حفاظت از مناطق تحت مدیریت، استقرار هفت ایستگاه پایش کیفی هوا در 6 شهر استان و اتصال آن به شبکه پایش سراسری، پایش مانیتورینگ صنایع و تجهیز همه بیمارستان‌های استان به دستگاه‌های بی خطرساز زباله‌های بیمارستانی از دیگر فعالیت‌ها و اقداماتی است که بعد از انقلاب اسلامی انجام شده است.

این مسئول از دیگر دستاوردهای ارزشمند محیط زیست بعد از انقلاب را مربوط به حوزه حقوقی خواند و گفت: برای نخستین‌بار اصلی (تصویب اصل پنجاهم قانون اساسی) در قانون برای حفاظت محیط زیست آورده شد و افزون بر این قوانین دیگری هم مانند قانون هوای پاک و قانون مدیریت پسماند به تصویب رسیده که اجرای آن‌ها می‌تواند منجر به تحول عظیمی در حوزه زیست محیطی شود.

رشد ایجاد شده در بخش‌های مختلف حوزه محیط زیست؛ نه‌تنها استان بلکه کشور هم با چالش‌هایی در این عرصه مواجه است که دلایل متعددی دارد و ازجمله آن‌ها می‌توان به وقوع خشک‌سالی‌های متمادی و کاهش بارندگی، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، افزایش فرسایش و فرونشست زمین اشاره کرد.

مسائل سیاسی و اقتصادی در هر جامعه‌ای بر روی محیط زیست آن اثرگذار است به عبارتی درگیری و جنگ و تحریم اثرات مخربی بر محیط زیست دارد و افزایش جمعیت و نیاز به تأمین غذایی بیشتر هم از دیگر مسائل تأثیرگذار در وضعیت محیط زیست است.

با همه موارد بیان شده، علاقه مردم کردستان و فعالیت سازمان‌های مردم نهاد زیست محیطی که همواره سرآمداند در سطح کشور، بزرگترین پشتوانه برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی و حیات وحش است.

کردستان دارای هشت منطقه تحت مدیریت محیط زیست است که از این تعداد پنج منطقه حفاظت‌شده دارد که شامل منطقه چلچمه و سارال با 97 هزار هکتار، منطقه حفاظت‌شده بیجار با وسعت 32 هزار هکتار، منطقه بدر و پریشان قروه با وسعت 43 هزار هکتار، منطقه حفاظت‌شده شاهو و کوسالان با وسعت 57 هزار هکتار و منطقه عبدالرزاق سقز با وسعت 39 هزار هکتار و پناهگاه حیات وحش زریوار با وسعت سه هزار هکتار و دو اثر طبیعی ملی و چندین منطقه شکار ممنوع است که این استان را در زمره منحصربه‌فردترین نقاط کشور به لحاظ تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی قرار داده است.