سپهرغرب، گروه دین و اندیشه - سمیرا گمار : سپهرغرب، گروه اندیشه - سمیرا گمار: دکتر محمدرضا سنگری گفت: شاکله اصلی شخصیت حضرت زینب (س) در همان کودکی شکل‌گرفته؛ کنار پدر بارها سخنان ایشان را گوش می‌داد، قبل از آن مادر و قبل‌تر هم پیامبر (ص) و زمینه را برای آینده و آن حماسه بی‌نظیر بعد از واقعه عاشورا دارد.

شخصیت هر انسانی درگرو سه مؤلفه شکل می‌گیرد؛ وراثت، محیط و تربیت. وقتی به این سه عامل در زندگی زینب­‌کبری سلام‌الله علیها نگاه می‌کنیم می‌بینیم او در خانه امیر مؤمنان (ع) به دنیا آمده، مادری چون سرور زنان عالم (س) داشته و از چشمه محبت رسول‌الله (ص) در کودکی سیراب شده است.

زینب­‌کبری (س) را کمالاتِ بسیار بوده؛ به گواه آنچه در تاریخ آمده در جمال و سکینه و وقار، همانند خدیجه کبری (س) و در عصمت و حیا، شبیه فاطمه زهرا (س) در فصاحت و بلاغت، همچون علی مرتضی (ع)، در حلم و بردباری، همسان امام مجتبی (ع) و در شجاعت و قوت قلب، بسان حضرت سیدالشهدا (ع) بوده است.

نگاهی به منابع تاریخی و روایی نشان می‌دهد دانش، عبادت، فصاحت و بلاغت، بصیرت در امور سیاسی و صبر و شکیبایی از خصیصه‌های مهم حضرت زینب (س) بوده و امروز فارغ از جنسیت، لازم است همه ما این خصایص را در مسیر زندگی خود به‌کار بگیریم، اما متأسفانه الگوهای تراز مکتب ما به‌خصوص زنان این مکتب همچون حضرت فاطمه (س) و حضرت زینب (س)، آن‌طور که باید به جامعه معرفی نشده‌اند. درحالی‌که در هر عصر و مکانی وجود مقدس و شخصیت چندبعدی این بزرگواران، این امکان و قابلیت را دارد که بتوانیم از آنان درس و الگو بگیریم و نسل امروز، دیروز و فردا بتوانند با بهره‌مندی از وجود آن‌ها راه بهتر زیستن را پیدا کنند؛ اینجاست که لازم است به‌نوعی از ساحت مقدس این بزرگان غبارروبی کرده و این الگوها را معاصر سازی کنیم تا فاصله‌ای که بین آنان و ما به‌وجود آمده و سبب شده که نسل جوان یا جامعه امروز یا بخشی از زنان به سمت الگوهای زمینی بروند، پرشده و این خلأ جبران شود.

نکته بعدی اینکه شناخت ما نسبت به حضرت زینب (س) بیشتر بعد از شهادت امام حسین (ع) است که این شناخت هم خیلی توسعه پیدا نکرده و تاریخ چندان نقل نکرده که بدانیم قبل از آن، حضرت از چه ویژگی‌هایی برخوردار بودند؟

آنچه به دست ما رسیده از زمان شهادت حضرت زینب (س) است و تنها یک نکته از قبل شهادت حضرت بیان می‌شود و آن اینکه حضرت زینب (س) با همسرشان شرط می‌کنند که این اختیار را داشته باشند با برادرشان امام حسین (ع) همراهی کنند. این شرط باعث می‌شود که حضرت بتواند به‌راحتی مهاجرت کند و همراه با امام حسین (ع) از مکه خارج شوند و به سمت کوفه و کربلا بروند. بعد از شهادت هم از مجموع فرمایشات آن حضرت و بیاناتی که داشتند به نظر می‌رسد که مهم‌ترین خصیصه رفتاری ایشان تقابل با ظلم است و اینکه زیر‌بار ظلم نرفتند و حاکمیت ظالم را نپذیرفتند و اجازه ندادند یک فرد ظالم بر خاندان پیامبر (ص) سیطره پیدا کند.

با ذکر این مقدمات آنچه از آن غفلت کرده‌ایم توجه به شخصیت حضرت زینب و خاستگاه شکل‌گیری آن است که ریشه وجودی زینب سلام‌الله علیها در خانه امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهم‌السلام مستحکم شده است.

اگرچه پرداختن به همه ابعاد شخصیت این بانوی بزرگ از این مقال خارج است اما به‌قدر وسع کوشیده‌ایم تا ببینیم حضرت زینب (س) چگونه و در چه محیطی رشد یافته و بالنده شده‌اند. گزارش زیر که مقارن با میلاد این بانوی بزرگ منتشر می‌شود در همین رابطه است که در گفتگوی خبرنگار سپهرغرب با یکی از مؤلفان و محققان برجسته کشور آمده است:

 یکی از سازه‌های مهم زندگی هر کس محیط زندگی اوست

محمدرضا سنگری بابیان اینکه یکی از سازه‌های مهم زندگی هر کس محیط زندگی اوست، عنوان کرد: این محیط جایی است که شخص در آن ولادت یافته، رشد کرده و بالیده و ما درصدد آن­هستیم این موضوع را تحلیل و تبیین کنیم.

وی خاطرنشان کرد: اصلی‌ترین دوران شکل‌گیری شخصیت هر فردی همان دوران کودکی است؛ یکی از روانشناسان به نام گزل می‌گوید عمده بخش شکل‌گیری شخصیت هر انسان تا پنج سالگی است که بر این اساس می‌بینیم دوران اولیه زندگی بسیار مهم است.

این نویسنده و پژوهشگر در ادامه تصریح کرد: زادگاه حضرت زینب (س) خانه امیرالمؤمنین (ع) است، مادر بزرگوارش سیده زنان عالم حضرت فاطمه­زهرا (س) و زمانی هم که چشم به جهان گشوده جد بزرگوارش پیامبر (ص) نام «زینب» بر او می‌گذارد.

زینب یعنی درخت سرسبز سایه‌گستر خوشبو

سنگری در تبیین نام مبارک حضرت زینب (س) گفت: برخلاف تصور رایج که زینب را «زین اب» یعنی زینت پدر معرفی می‌کنند، جالب است بدانید اصل معنای زینب درختی است با چند ویژگی؛ درواقع عرب به درختی که خوش‌منظر، سایه‌گستر و خوشبو باشد زینب می‌گوید بنابراین زینب یعنی درخت سرسبز سایه‌گستر خوشبو که این ویژگی‌ها را مابعدها در درون زندگی نورانی حضرت زینب (س) می‌بینیم.  خوابی که پیامبر برای زینبش تعبیر کرد...

وی در ادامه با اشاره به اینکه حضرت زینب سال‌های اول زندگی را در کنار رسول خدا (ص) بوده، اظهار کرد: ظاهراً ایشان یک‌بار در کودکی خوابی دید و این خواب را با رسول‌الله (ص) در میان گذاشت (یکی از دوستان شاعر ما در کابوس شاخه‌های شکسته این داستان را طرح کرده) داستان رؤیای حضرت ازاین‌قرار است که می‌فرمایند؛ «ای رسول خدا! دیشب در خواب دیدم که باد سختی وزید که براثر آن دنیا در ظلمت فرورفت و من از شدت آن باد به این‌سو و آن‌سو می‌افتادم؛ تا اینکه به درخت بزرگی پناه بردم، ولی باد آن را ریشه‌کن کرد و من به زمین افتادم. دوباره به شاخه دیگری از آن درخت پناه بردم که آن‌هم دوام نیاورد. برای سومین مرتبه به شاخه دیگری روی آوردم، آن شاخه نیز از شدت باد در هم شکست. در آن هنگام به دوشاخه به‌هم‌پیوسته دیگر پناه بردم که ناگاه آن دوشاخه نیز شکست و من از خواب بیدار شدم.»

مصائب کربلا را پیامبر برای زینب بازگو کرد

این نویسنده افزود: رسول مکرم اسلام (ص) فرمود: درختی که اولین بار به آن پناه بردی، جد توست که به‌زودی از دنیا می‌رود؛ و دوشاخه بعد، مادر و پدر تو هستند که آن‌ها هم از دنیا می‌روند و آن دوشاخه به‌هم‌پیوسته؛ دو برادرت حسن و حسین علیهم‌السلام هستند که در مصیبت آنان، دنیا تاریک می‌شود و همین‌جا کربلا را برای زینب (س) بازگو کرد.

سنگری با تأکید بر اینکه این بانو از سه، چهارسالگی خود با داستان کربلا آشنا شد، ابراز کرد: در روانشناسی به این امر پیش‌بینی پذیری می‌گویند یعنی ما ازنظر روانی کسی را برای یک رویداد، حادثه و مسئله آماده کنیم و این مسئله‌سازی به خاطر عظمت حادثه کربلاست که توسط پیامبر (ص) برای زینب سلام‌الله علیها فراهم می‌شود.

وی در ادامه سخنان خود یادآوری کرد: نکته دیگر در آمادگی این دختر برای واقعه و رخداد عظیم کربلا و به تعبیر زیارت عاشورا «رزیه» این است که حضرت زهرا (س) از همان کودکی ایشان را درگیر موضوع می‌کند، یعنی زمینه‌سازی می‌کند تا وقتی وارد این حادثه می‌شود آمادگی روحی و روانی داشته باشد.

همه این‌ها را مادرم فاطمه (س) به من گفته بود

این محقق و پژوهشگر به آماده‌سازی حضرت زینب در مواجهه با حادثه کربلا توسط پدر خود امیرالمؤمنین (ع) نیز اشاره کرد و گفت: حضرت زینب (س) در ایام جوانی خود و هنگامی‌که 30 سال از عمر مبارکش می‌گذشت، آیاتی از سوره آل‌عمران را نزد پدر تلاوت می‌کند که مولا (ع) می‌فرماید: می‌خواهی تأویل و تفسیر این آیات را برای تو بازگو کنم؟ عرض می‌کند بله پدر با اشتیاق آماده شنیدنم؛ اگر با صحنه از دست دادن عزیزانت و شهادت برادرت روبرو شوی چه خواهی کرد؟ حضرت زینب بعدازاین جمله‌ای خطاب به پدر می‌گوید که بسیار محل توجه است، عرض کرد؛ «یا اب اعرف ذلک، اخبرتنی به امه، کی تهیانی لغدی» من همه این‌ها را می‌دانم و این چیز جدیدی نیست، این‌ها را پیش از همه مادرم به من گفته بود برای اینکه برای آینده مرا آماده کند.

سنگری با طرح این سؤال که وقتی مادر در قید حیات این دنیاست، حضرت زینب (س) چندساله است؟ ابراز کرد: حضرت زهرا (س) بعد از پیغمبر (ص) مدت‌زمان کوتاهی در قید حیات بوده به نقل تاریخ 75 یا 95 ‌روز، بنابراین معلوم می‌شود در همان سن کودکی مادر او را روی زانویش می‌نشانده و آماده می‌کرده، شاهد دیگر خطبه معروف فدکیه است، ابن عباس می‌گوید من خطبه را از زبان زینب (س) شنیدم، معلوم می‌شود حضرت زینب (س) همراه حضرت زهرا (س) بوده، خطبه را شنیده و حفظ کرده است.

وی بیان کرد: همه این موارد نشان می‌دهد شاکله اصلی شخصیت حضرت زینب (س) در همان کودکی شکل‌گرفته؛ کنار پدر بارها سخنان پدر را گوش می‌داد به‌طوری‌که تا سال 40 هجری یعنی حدود 35 سالگی پدر را کنار خود دارد، با او همراه است، خطبه‌های او را شنیده و با آن‌ها آشناست، قبل از آن مادر و قبل‌تر هم پیامبر (ص) و زمینه را برای آینده و آن حماسه بی‌نظیر بعد از واقعه عاشورا دارد.

اصلی‌ترین سرمایه‌گذاری برای تربیت، فرزندان دوران کودکی است

دکتر سنگری در پایان خاطرنشان کرد: پیام روشن مرور ماجرا این است که باید اصلی‌ترین سرمایه‌گذاری برای تربیت، پرورش و ساختن فرزندانمان را به دوران کودکی اختصاص دهیم که اساس شخصیت، کنش و منش انسان در آینده در همان دوران کودکی شکل می‌گیرد.