با رشد و توسعه شتابان شهرها، جمعیت، محدوده کالبدی و مساحت شهرها افزایش پیدا کرد و در نتیجه بسیاری از مراکز شهرها با فرسودگی و ناکارآمدی مواجه شدند و مشکلاتی را از قبیل نابرابری‌های فضایی، آسیب‌های اجتماعی، مهاجرت ساکنان و... را در پی داشته است. حال‌آنکه بازآفرینی به‌عنوان یک رویکرد جدید برنامه جامع اقدام مشترک با هم‌افزایی و هماهنگی بین بخشی، محله‌هایی که بافت فرسوده دارند را مشخص و اولویت‌بندی‌ می‌کند و با برطرف کردن مسائل و مشکلات، موجب ارتقای استاندارد و کیفیت زندگی می‌شود؛ این مهم از ابتدای سال 93 به‌عنوان یک برنامه و سند در دستورکار استان‌ها با عنوان بازآفرینی پایدار شهری در ابعاد مختلف قرار گرفت که دراین‌بین همدان نیز از این قاعده مستثنی نبود. براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره گفت‌و‌گویی را با مجید صالحی‌یار؛ معاون مسکن و بازآفرینی اداره کل راه و شهرسازی استان همدان و محمد‌سعید ایزدی؛ معاون اسبق وزیر راه و شهرسازی به‌عنوان مبدع طرح بازآفرینی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

معاون اسبق وزیر راه ‌و شهرسازی با بیان اینکه در سال 92 ما طرحی را در دولت مطرح کردیم که در سال 93 تبدیل به یک سند شد گفت: از این سند به‌عنوان سند ملی بازآفرینی شهری یاد می‌شود.

محمد سعید ایزدی با بیان اینکه در واقع این سند گواهی بر ضرورت ارتقای کیفیت زندگی در شهرها بود ابراز کرد: این مهم ازآنجا نشأت می‌گیرد که در حال حاضر در گوشه‌گوشه شهرهای ما کیفیت زندگی دچار تنزل شده است.

وی ادامه داد: این بحث در سکونتگاه‌های غیر رسمی، بافت‌های تاریخی و غیره نمود بیشتری دارد.

معاون اسبق وزیر راه ‌و شهرسازی با بیان اینکه این تنزل کیفیت زندگی ما را برآن داشت تا با چنین سیاستی موضوع توجه به این مناطق را برای مدیریت شهری و دیگر دستگاه‌های متولی همچون دستگاه‌های حوزه برنامه‌ریزی شهری به‌صورت شاخص‌تری گوشزد کنیم ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه پس از مطرح‌شدن این سند در برخی ارزش‌ها شاهد برخی اتفاقات در حوزه بهبود زندگی شهری بودیم به‌عنوان‌مثال در مقیاس شهری در همدان پیاده‌راه‌هایی احداث شد.

ایزدی با تأکید براینکه قرار بود در ادامه روند اجرای این سند رودخانه‌های شهر همدان ساماندهی شوند که متأسفانه به سرانجام نرسید، اظهار کرد: در بحث احیای محلات به‌عنوان یکی از اولویت‌ها و بندهای مطرح‌شده در این سند چه در سکونتگاه‌های غیر رسمی و چه در بافت‌های تاریخی نیز تلاش‌هایی برای احیای مرکز محله در محله‌های حاجی و کبابیان انجام پذیرفت که در این بخش نیز شاهد به ثمر رسیدن کامل آن‌ها نبودیم.

وی با اشاره به چرایی عدم موفقیت اجرای این طرح در همدان گفت: سال 94 برای پیشبرد بهتر فعالیت در حوزه بازآفرینی اعتقاد بر این بود که این امر تنها در مسیر همکاری، همدلی و مشارکت کلیه دستگاه‌ها و مردم در رأس این موضوع مرتبط محقق می‌شود، ستادی در سطح کشور (ستاد ملی بازآفرینی) و به‌تبع در استان‌ها تشکیل شد که متأسفانه در همدان نقش این ستاد بسیار کمرنگ بود.

معاون اسبق وزیر راه و شهرسازی با تأکید براینکه نقش ستاد به‌عنوان هماهنگ‌کننده و همراه‌کنندگان دستگاه‌های مرتبط با بازآفرینی در همدان قوی عمل نکرد، تصریح کرد: این در حالی است که این ستاد در استان‌هایی همچون تهران، اصفهان و شیراز بسیار قوی عمل کرد.

ایزدی با تأکید براینکه در استان‌های مذکور این ستاد توانست از طریق استانداری دستگاه مرتبط را دور هم جمع کرده و نتیجه مطلوب را حاصل کند، خاطرنشان کرد: درواقع در این استان‌ها با یک کار مشترک ابعاد مختلف بازآفرینی در شاخص‌های مطرح‌شده دنبال شد.

وی افزود: حال آنکه در همدان آنچه که به‌صورت پراکنده هم انجام شده ناشی از عملکرد فردی دستگاه‌های مرتبط است.

معاون سابق وزیر راه ‌و شهرسازی با اشاره به اینکه درواقع نقطه‌ضعف اجرای بازآفرینی در شهر و استان همدان به نبود مکانیزم درست برمی‌گردد ابزار کرد: این مهم یعنی عدم اجرای کار به‌صورت مشارکتی بین دستگاهی و درعین‌حال عدم دخالت دادن مردم در اجرای آن‌ها که خود منجر به ضعف در اجرای این طرح در استان شد.

ایزدی با بیان اینکه در کشور تجربه‌های موفقی در حوزه بازآفرینی وجود دارد که استانی همچون همدان باید از آن‌ها الگو می‌گرفت، تشریح کرد: البته به نظرم هنوز هم دیر نیست، شورا و مدیریت شهری جدید تا نفس در شهرهای مختلف هست می‌توانند سیاست بازآفرینی در ابعاد مختلف را به‌عنوان یک اولویت دنبال کنند.

وی با اشاره به اینکه سیاست بازآفرینی ازآن‌جهت باید در اولویت باشد که به بهبود کیفیت زندگی در شهرها توجه دارد نه به کمیت، خاطرنشان کرد: این توجه مؤلفه‌هایی همچون ایمنی، هویت‌بخشی به شهرها را در پی خواهد داشت که متأسفانه سال‌ها مغفول واقع شده‌اند.

معاون اسبق وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه برای مشخص شدن اهمیت این موضوع می‌توان به چند مثال در شهر همدان اشاره کرد، ادامه داد: وقتی صحبت از ایمنی می‌شود باید گفت در برخی از مناطق همدان از بافت فرسوده دیگر نمی‌توان به‌عنوان خانه یاد کرد بلکه آنچه موجود است سرپناهی بیش نیست.

ایزدی ادامه داد: حال‌آنکه این سرپناه در مقابل بلایای طبیعی و انسانی مقاومتی نداشته و نخواهد داشت و درواقع نمی‌توان سلامت افراد ساکن در این مناطق را تضمین کرد.

وی با اشاره به مثال دیگری در خصوص امنیت در مناطق شهری اذعان کرد: یکی از مفاهیم امنیت آن است که افراد ساکن بتوانند در شبانه‌روز، با فراغ بال و آرامش خیال در محلات تردد کنند حال‌آنکه این مهم در مناطق حاشیه‌ای شهر همدان به‌ندرت اتفاق می‌افتد.

این کارشناس حوزه شهر با اشاره به حاد بودن وضعیت مناطق حاشیه‌ای ‌شهر همدان ابراز کرد: در بحث کیفیت زندگی با موضوع دسترسی به منابع طبیعی نیز در همدان بحث بسیار است.

ایزدی افزود: به‌عنوان‌مثال رود‌دره‌ها موجود در همدان امروز به زباله‌دانی شهر در نقاط مختلف و در واقع به محلی برای بروز و سرایت بیماری‌های مختلف تبدیل ‌شده‌اند.

وی با تأکید براینکه کیفیت زندگی در شهرها یک اصل غیر قابل انکار است اذعان کرد: گرچه طی چند سال اخیر شاهد خشک‌سالی در اعتبارات بودیم اما دراین بین بودند استان‌هایی که با پیگیری مدیران خود توانستند سهم قابل توجهی از اعتبارات ملی را در حوزه بازآفرینی به خود اختصاص دهند.

معاون اسبق وزیر راه و شهرسازی با تأکید براینکه دریافت اعتبارات آن‌هم از اعتبارات ملی در این پروژه‌ها بستگی به همت و توان مدیران در استان‌ها داشت که متأسفانه این پیگیری در همدان انجام نشد خاطرنشان کرد: درواقع به‌دنبال نقد غیر اصولی نیستم بلکه آنچه طی این سال‌ها در همدان مشاهده شد این بود که ما برای ترغیب مدیران همدان برای پیگیری دریافت اعتبارات ملی می‌بایست به آن‌ها التماس می‌کردیم.

ایزدی با بیان اینکه بارها به مدیران استان اعلام کردیم که منابع مالی احیای مرکز محله‌ها در حال از بین رفتن است اما توجهی به آن نشد، تأکید کرد: تأسف‌بارتر این‌که در بحث بازآفرینی مناطق حاشیه‌ای که در واقع یک معضل گسترده در همدان است اعتبارات ملی قابل توجهی وجود داشت اما سهم همدان از این اعتبارات نیز در نبود پیگیری بسیار ناچیز بود.

وی با تأکید براینکه در صورت پیگیری علیرغم نامساعد بودن شرایط اعتبارات به‌خصوص در بخش‌های عمرانی همچون دیگر استان‌ها می‌شد با همگرایی دستگاه‌های مختلف در حوزه بازآفرینی برای شهر و استان همدان نیز اعتبارات لازم را تا حدودی دریافت کرد، گفت: در نظر بگیرید که در اجرای این طرح با تأکید مقام معظم رهبری 400 میلیارد تومان مخصوص ساماندهی مناطق حاشیه‌ای و بزه‌های اجتماعی در اختیار وزارت کشور قرار گرفت که یقیناً در عدم پیگیری سهم همدان از این اعتبارات بسیار ناچیز و حتی غیر قابل محاسبه است.

معاون اسبق وزیر راه و شهرسازی با تأکید براینکه استان‌هایی همچون کرمان و اصفهان سهم قابل توجهی از اعتبارات شورای اجتماعی محلات به خود اختصاص دادند ابراز کرد: درواقع همدان نتوانست از منابع و پول‌های موجود به‌عنوان ردیف‌های مستقل نیز استفاده کند.

در ادامه معاون مسکن و بازآفرینی اداره کل راه و شهرسازی استان همدان با بیان اینکه پس از تصویب سند ملی راهبردی احیا، بهسازی و نوسازی بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در سال 1393 اداره کل راه و شهرسازی استان همدان به نمایندگی از شرکت بازآفرینی شهری ایران به‌عنوان دبیرخانه ستاد بازآفرینی استان فعالیت‌های زیادی در حوزه‌های مختلف داشته است گفت: پنج زیر گونه بافت نابسمان میانی، سکونتگاه‌های غیررسمی، پهنه‌های شهری با پیشینه روستایی، محدوده‌های با کاربری ناهمگون و در نهایت بافت تاریخی ازجمله محورهای فعالیتی این پروژه بوده است.

مجید صالحی‌یار با تأکید بر اینکه اداره کل در کلیه مناطق هدف در همه عرصه‌ها اقداماتی را انجام و به‌عنوان دبیرخانه ستاد بازآفرینی استان نیز اقدامات جانبی در خصوص هماهنگی و هم‌راستا‌سازی دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط نیز فعالیت‌های خود را پیگیری می‌کند، تشریح کرد: ازجمله کارهای انجام‌شده از سال 1395 تاکنون در بافت تاریخی استان: بهسازی خانه قهاری با اعتبار بالغ‌بر یک میلیارد و 500 میلیون ریال، بهسازی خانه سیفی با اعتبار بالغ‌بر پنج میلیارد ریال، بهسازی خانه صالحان با اعتبار دو میلیارد ریال، احیا، بهسازی و نوسازی محله کبابیان، کلپا و حاجی با اعتبار بالغ‌بر 10 میلیارد ریال ساماندهی بخشی از بازار تاریخی نهاوند با اعتبار بالغ‌بر چهار میلیارد ریال اقداماتی است که شرکت بازآفرینی شهری ایران با تأمین اعتبار از ردیف ملی انجام داده است.

وی ادامه داد: همچنین با افزایش جمعیت در سکونتگاه‌های غیررسمی استان اداره کل راه و شهرسازی به‌منظور ارتقای کیفیت زندگی ساکنین محلات هدف پروژه‌هایی ازجمله: دیوارکشی و پوشش رودخانه حصارامام ره) بااعتبار بالغ‌بر 25 میلیارد ریال، دیوارکشی و پوشش رودخانه حصار علی‌آباد پنج میلیارد ریال، احداث پارک منوچهری با اعتبار 6 میلیارد و 500 میلیون ریال، لوله‌گذاری و اصلاح نهر دیزج با اعتبار هشت میلیارد ریال، احداث پارک میرفتاح ملایر با اعتبار 9 میلیارد ریال، تأمین شبکه فاضلاب محله سرجو ملایر با اعتبار 16 میلیارد ریال، احداث پارک محله شمس‌آباد ملایر با اعتبار چهار میلیارد ریال، دیوارکشی و پوشش کانال شمس‌آباد ملایر با اعتبار 6 میلیارد ریال، احداث خانه قرآن و عترت محله خضر همدان با اعتبار 10 میلیارد ریال بوده است.

معاون مسکن و ساختمان اداره کل راه و شهرسازی با تأکید براینکه برای احداث مجموعه چندمنظوره امیرالمؤمنین‌ حصار امام (ره) تاکنون مبلغی قریب به 40 میلیارد ریال هزینه شده و جهت تکمیل آن نیز مبلغ 100 میلیارد ریال مورد نیاز است ابراز کرد: پیش‌بینی می‌شود در صورت تخصیص اعتبار تا سال 1401 به بهره‌برداری برسد.

صالحی‌امیر ادامه داد: همچنین جهت احداث مرکز بهداشتی و درمانی سرجو ملایر تاکنون حدود پنج میلیارد ریال هزینه شده و جهت ادامه کار نیز حدود 40 میلیارد ریال مورد نیاز می‌باشد که با پیگیری صورت گرفته در سال جاری مبلغ 15 میلیارد ریال تخصیص گرفته و مابقی نیز در سال آینده تأمین خواهد شد.

وی با تأکید بر اینکه در سال جاری نیز پروژه احیا، بهسازی و نوسازی بازار تاریخی فامنین با مبلغ پنج میلیارد ریال و احداث پارک کبودرآهنگ با مبلغ چهار میلیارد ریال آغاز شده و تا سال آینده به پایان خواهد رسید ابراز کرد: همچنین با توجه به گستردگی فعالیت‌ها در حوزه بازآفرینی تاکنون مبلغی حدود دو میلیارد ریال جهت آموزش ساکنین محلات هدف به اداره کل فنی و حرفه‌ای کمک شده است تا آموزش‌های لازم به ساکنین صورت گرفته و زمینه اشتغال اهالی فراهم شود.

این مسئول افزود: طبق شیوه‌نامه معرفی و پرداخت تسهیلات مشارکت مدنی ساخت و ودیعه اسکان موقت از محل 20 درصد تخصیص اعتبارات تبصره 18 تسهیلات مشارکت مدنی ساخت، فروش اقساط و ودیعه اسکان موقت به سازندگان و متقاضیان در بافت‌های فرسوده شهرها و محلات هدف در صورت داشتن برخی شاخص‌ها پرداخت می‌شود.

صالحی‌یار با اشاره به شاخص‌های تعریف‌شده در این بخش ابراز کرد: تمامی پروژه‌های نوسازی مسکن بر اساس طرح بهسازی و نوسازی مصوب استان در محالت هدف بازآفرینی شهری موفق به اخذ پروانه ساختمان از شهرداری می‌شوند.

وی افزود: شاخص بعدی این است که پروژه‌های ویژه همچون پروژه‌های جابجایی و اسکان مجدد ساکنین محلات هدف که به تأیید شرکت بازآفرینی شهری ایران رسیده باشند.

این مسئول افزود: جهت تشویق ساکنین محلات هدف به ساخت و نوسازی واحدهای مسکونی خود تاکنون 400 فقره پرونده تسهیلات به بانک مسکن معرفی شده است که کمک بزرگی به بهسازی و مقاوم‌سازی منازل ‌شده است.

صالحی امیر افزود: بازآفرینی محلات نیاز به مشارکت همه‌ی دستگاه‌ها و مردم در اجرای بند الف ماده 59 قانون برنامه ششم توسعه کلیه دستگاه‌های عضو ستاد ملی بازآفرینی شهری موظف هستند حداقل 30 درصد از اعتبارات مربوط به فعالیت‌های خود در شهرها را به محلات هدف بازآفرینی اختصاص دهند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد بی‌کلاه ماندن سر همدان از پروژه بازآفرینی پایداری شهری و اجرای ناقص آن در شهر و استان همدان آن‌هم به‌صورت موردی نتیجه ناکارآمدی و درعین‌حال عدم دلسوزی مدیران مرتبط با این فضا در استان بوده است که حتی برای دریافت ردیف‌های مستقل نامدار در بودجه عمرانی کشور نیز تلاش نکرده و منتظر نشستند تا منابع و پول‌های موجود در حوزه بازآفرینی خود دست‌وپا درآورده وارد استان شوند این در حالی است که طی سنوات اخیر به معضلات مناطق مختلف تعریف شده در بحث بازآفرینی شهر در شهر و استانی همچون همدان روزبه‌روز افزوده شده و در حال حاضر این روزها این مناطق به حاشیه و سکونتگاه‌های پررنگ‌تر از متن در همدان بدل شده‌اند. آنچه مسلم است اینکه در خلأ قانونی موجود در بستر نبود اهرم پاسخگویی امید است مدیران ناکارآمد این عرصه در محضر باری‌تعالی پاسخ گوی قشر ضعیف ساکن در این مناطق باشند.