چرا که بهترین سن برای شکل‌گیری رفتار‌های یک انسان همین سن است. همچنان که امیر بیان، حضرت علی (ع) در تعبیری بسیار زیبا در این باره می‌فرمایند: دل نوجوان همچون زمین کشت نشده است، هرچه در آن افکنند بپذیرد. پس مربیان، پدر و مادر و معلم‌ها باید بدانند مسئولیتی بسیار دقیق و حساس دارند و کسب مهارت‌های لازم توسط مربیان و متولیان امر برای تربیت کودک و نوجوان امری خطیر و ضروری است. چراکه برخورد‌هایی که تحت عنوان تربیت با کودکان و نوجوانان انجام می‌شود در ذهن او نقش می‌بندد و ممکن است یک عمر تحت تأثیر آن برخورد قرار بگیرد.

 سلام آقا!

در محله ما پیرمردی تقریباً 70 ساله هست که بسیار مقید و خوش اخلاق است. برخورد او با کودکان متفاوت است. چراکه معمولاً ریش سفید‌ها روی خوش به بچه‌های مسجد نشان نمی‌دهند و می‌گویند بچه‌ها شلوغ هستند، اما ایشان این عقیده را ندارد. یک روز که قبل از نماز و موقع کلاس بچه‌ها آمده بود، ازش پرسیدم چطور شما این قدر با بچه اخلاق خوبی دارید؟ گفت: من در ایام کودکی وقتی به مسجد می‌آمدم ماه رمضان مُبلغی برای ما آمده بود که بهش می‌گفتند حاج حسین. در آن زمان که هیچ کس برای بچه‌ها احترام قائل نبود ایشان وقتی مرا می‌دید، با لبخند به من می‌گفت: سلام آقا! و با این سلام آقا گفتن ایشان انگار تمام دنیا را به من می‌دادند. همین شد که از آن موقع از مسجد جدا نشدم و نسبت به بچه‌ها احترام قائل هستم.

 تربیت، امری حائز اهمیت است

متأسفانه اکثر خانواده‌ها اهل مطالعه نیستند و برای کتاب‌هایی که در خصوص تربیت کودک و نوجوان تحریر شده، اهمیت قائل نمی‌شوند. اهمیت قائل نمی‌شوند تا از روش‌هایی که اساتید اهل فن در تربیت کودک به کار می‌برند، استفاده کنند و برای تربیت فرزندان خود به روش‌های غلطی که در جامعه وجود دارد، متوسل می‌شوند. راهکار‌هایی که غالبا بی‌اثر و حتی در بیشتر مواقع اثر عکس خواهد داشت. تربیت کودک و نوجوان امری بسیار مهم بوده و اگر درست و دقیق انجام گیرد، بسیاری از مشکلات جامعه حل خواهد شد.

 تنبیه بدنی ممنوع!

وقتی پدر و مادر فرزندشان مرتکب خطایی می‌شود و آن خطا را تکرار می‌کند معمولاً فرزند خود را می‌زنند. این امر در بین معلمان نیز تا حدودی رایج بود و شاید الان نیز مواردی پیدا شود. تنبیه بدنی کودک غالباً او را تربیت نمی‌کند. شاید شما بتوانید خود را با این کار آرام کنید، اما امر تربیت و تأثیر بر کودک رخ نداده. چراکه کودک و نوجوان وقتی تنبیه می‌شود حس لجاجت‌شان بیشتر می‌شود و اصطلاحاً بد عادت می‌شود و از این پس در کار‌های زشت جرئت پیدا می‌کند و تا زمانی که تنبیه نشود دست از کار ناپسندی که انجام می‌دهد بر نمی‌دارد. البته برخی کودکان هم هستند که با تنبیه بدنی گوشه‌گیر می‌شوند و اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند.

نکته مهم دیگری که می‌توان آن را از معایب تنبیه بدنی دانست، این است که مربی تربیتی که همان پدر و مادر هستند با تنبیه بدنی محبوبیت خود را از دست می‌دهند و فرزندشان مخصوصاً اگر نوجوان باشد به جای اعتماد به پدر و مادر ممکن است با دوستان ناباب ارتباط بگیرد و در دام‌های خطرناک از جمله اعتیاد گرفتار شود. در مدتی که به عنوان امام جماعت مدرسه متوسطه کار‌های فرهنگی انجام می‌دادم موارد بسیار از این دست دانش‌آموزان مشاهده کردم و در مشاوره‌هایی که با آن‌ها داشتم یکی از اصلی‌ترین عوامل رفتار نادرست آنها، بی‌توجهی و طرد شدن از جانب خانواده بود. مربی‌ای که از تنبیه بدنی استفاده می‌کند ضعف خود را در کار تربیتی آشکار می‌سازد. البته ناگفته نماند تنبیه غیر بدنی مثل جریمه شدن، محروم شدن از امتیازات و... جزیی از کار تربیتی است و در مواردی لازم و ضروری است، اما باید نحوه به کارگیری و زمان استفاده از آن را بدانیم تا از تأثیر آن بی‌بهره نمانیم.

 تحقیر نکنید

تحقیر به معنای کوچک شمردن و خار کردن چیزی یا کسی است. انسان وقتی تحقیر می‌شود دلش می‌شکند و سریع نسبت به شخص تحقیر کننده کینه به دل می‌گیرد. پدر و مادر و معلم‌ها نباید بچه‌ها را تحقیر کنند. به بچه‌ها نگویید: «آخه تو چی بلدی؟، دست و پا چلفتی، یکم از بچه فلانی یاد بگیر، تو هیچی نمیشی» و... شوربختانه این‌گونه صحبت‌ها در بین خانواده‌ها بسیار رواج دارد که تأثیرات منفی آن در کودکان و نوجوانان قابل مشاهده است.

یکی از اساتید ما گاهی بچه‌اش را در جمع می‌آورد و وقتی بچه‌اش صحبتی می‌کرد یا در بحث بزرگ‌تر‌ها داخل می‌شد و نکته‌ای می‌گفت، هیچ گاه ندیدم این پدر اشاره‌ای کند یا بگوید: ساکت شو! اینجا جای صحبت کردن تو نیست... بلکه خودش چنان با دقت و لبخند گوش می‌کرد که همه را به او توجه می‌داد. خب شما فرض کنید این پدر به جای این رفتار، بچه‌اش را تحقیر می‌کرد و به او تشر می‌زد که اینجا جای صحبت کردن تو نیست! آن بچه قطعاً اعتماد به نفسش را از دست می‌داد. فراموش نکنیم هر کس شخصیتی برای خود دارد. حتی در ایام کودکی با خود نگوییم که بچه تحقیر سرش نمی‌شود بلکه بهتر از ما متوجه می‌شود.

 تبعیض قائل نشوید

تبعیض یعنی بین دو چیز تفاوت قائل شدن. این رفتار ناپسند به وفور در جامعه قابل مشاهده است. بچه‌ها شاید تنبیه و تحقیر را تحمل کنند، اما تبعیض برایشان به مراتب سخت‌تر است. وقتی پدر یا مادر بین فرزندان خود در رفتار یا گفتار تفاوت قائل می‌شوند، حال می‌خواهد این تبعیض تعمدی باشد یا ناخواسته باشد باید بدانند که آرامش را از کودک خود گرفته‌اند و او را دچار اضطراب و استرس کرده‌اند. 

آن کودک، پدر و مادر را بالاترین پناهگاه برای خود می‌داند. حال وقتی بفهمد پدر و مادر در رفتار نسبت به برادر یا خواهرش بیشتر محبت می‌کند، احساس بی‌پناهی به او دست می‌دهد و این کار زمینه بسیاری از مشکلات از جمله حسادت، فرار از خانه، کینه و... را در آن کودک فراهم می‌کند. شاید بچه فکر کند که شما تبعیض قائل می‌شوید. این ذهنیت را باید از بین ببرید و با احساس این طرز تفکر در کودک سریع رفتارتان، گفتارتان، حتی نگاه و لبخندتان را به مساوات در بین فرزندان‌تان تقسیم کنید.