آنچه در ادامه می‌آید درباره برخی اقدامات امام حسن عسکری (ع) برای بسترسازی ولادت امام عصر (عج) و نیز آمادگی شیعه برای مواجهه با عصر غیبت است که در گفت‌و‌گویی که با مفسر قرآن کریم و استاد درس خارج حوزه علمیه همدان ترتیب دادیم آن را می‌خوانید:

آیت‌الله محمد محمدی‌قائنی ضمن این گفت‌و‌گو، به هشت راهبرد امام حسن عسکری (ع) برای آماده‌سازی شیعیان به منظور پذیرش امامت امام عصر (عج) و نیز آمادگیِ ورود به عصر غیبت اشاره می‌کند که مشروح آن را می‌خوانید:

*حساس ترین موقعیت در تاریخ اسلام

وی در ابتدای سخنان خود بیان کرد: امام حسن عسکری (ع) در موقعیتی قرار داشتند که حساس‌ترین موقعیت‌ها در تاریخ اسلام است چراکه هم تحت انواع فشارها و کنترل‌ها و مراقبت‌های ظاهری و باطنی بودند و هم بنا بود بعد از ایشان زمان غیبت شروع شود و شیعیان نمی‌توانستند با امام خود تماس مستقیم داشته باشند.

وی خاطرنشان کرد: امام حسن (ع) عمر کوتاه و مسئولیت‌های فراوانی داشتند که به‌عنوان امام از طرف خدا انجام دهند، این مسئولیت‌ها و وظایف در چند محور قابل بحث است که به طور مختصر به هر کدام اشاره خواهم داشت.

*زمینه سازی برای فهم غیبت امام عصر (عج)

استاد درس خارج حوزه علمیه همدان ادامه داد: نخستین اقدام امام حسن عسکری (ع) این بود که برای غیبت حضرت حجت زمینه‌سازی کردند تا شیعه بداند ایشان آخرین امام بوده و به دنیا آمده است و با دیدن ایشان در خفا و به طور خصوصی، این مسئله نهادینه شود؛ مخصوصاً یاران بسیار نزدیک و وکلای ایشان بدانند امام بعد کیست، حضرت این کار را بارها نسبت به اصحاب و خالصان از شیعیان تکرار کردند تا محور و تسبیح امامت منقطع نشود.

*تربیت روشنفکران و نخبگان جامعه

آیت‌الله قائنی تصریح کرد: دومین کار حضرت این بود که مردم را برای عصر «غیبت» آماده کردند؛ یعنی این برنامه‌ریزی انجام شد که مردم بدانند بعد از امام عسکری (ع) دیگر تماس مستقیمی با امام معصوم ندارند و بناست غیبتی در پیش باشد، دو غیبت صغری و کبری که اولی 69 سال طول کشید و دومی تا زمانی که خدا بخواهد.

وی اضافه کرد: بنابراین چون قرار بود در غیبت صغری هم شیعیان با یک وکیل در هر زمان به طور خاص آن هم به‌صورت دقیق و مخصوص ارتباط بگیرند تقریباً می‌توان گفت ارتباط ارادی مردم با امام قطع شد؛ پس حضرت جماعتی را تربیت کردند از کسانی که با آن‌ها در ارتباط بودند مخصوصاً طبقه فرهنگیان، روشنفکر و آگاه جامعه که آن‌ها برای عصر غیبت آماده شوند.

*تشکیل یک سیتم وکالتی قوی

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به سومین کار حضرت در تشکیل یک سیتم وکالتی، اظهار کرد: این سیستم رابط بین امام عسکری و مردم در نقاط مختلف از ایران تا حجاز بوده و مردم به واسطه آن‌ها سؤالات علمی، اعتقادی، پرداخت مالیات و هر موضوعی که به آن نیاز بود را مطرح و کسب تکلیف می‌کردند.

آیت‌الله قائنی متذکر شد: این اقدام حضرت برای این بود که ایشان می‌دانستند وقتی زمان غیبت شروع شده و دست مردم کوتاه شود نباید از دین منقطع شوند و بگویند ما تکلیفی نداریم بنابراین نظام وکلا را کاملاً سیستماتیک تنظیم کردند تا بعد از شهادت ایشان به طور عادی و معمولی ادامه پیدا کند و مردم به این مقوله آشنا و با آن مأنوس باشند، بر این اساس بود که وکلای بسیاری را از طرف خودشان به نقاط مختلف فرستادند که مشغول وکالت از طرف امام باشند.

*ایجاد مدرسه فقها

وی تأکید کرد: چهارمین وظیفه‌ای که خدای متعال بر گردن حضرت عسکری (ع) گذاشت این بود که ایشان وظیفه داشتند در مورد مسائل عقیدتی و تبیین معارف دین به هر نحو که شده احکام دینی را به مردم برسانند بنابراین در این جهت تلاش کرده و مدرسه فقها را تشکیل دادند؛ یعنی عده‌ای در خدمت ایشان مسائل و استدلالات فقهی و تمسک به کتاب و سنت را خوب می‌آموختند تا بتواند فقیهانه فتوا دهند، پس به این وسیله فقهایی را تربیت کردند که بتوانند مسئولیت اداره مردم را در زمان غیبت به عهده بگیرند.

*به علما مراجعه کنید

این مفسر قرآن عنوان کرد: پنجمین کار حضرت این بود که همه مردم را ارجاع به علما می‌دادند حتی کسانی که با ایشان ولو به طور مختصر می‌توانسنتد ارتباط برقرار کنند؛ حضرت می‌فرمود به فلانی مراجعه کنید، احکام دینتان را از فلانی بپرسید، فلانی امین بر حلال و حرام خداست، دین را می‌داند و عالم به دین است؛ بنابراین معرفی کردن و نصب فقها به‌عنوان سرپرستان جامعه در همه ابعاد و زوایای دین مسئولیت بزرگی بود که امام حسن عسکری علیه‌السلام جا انداختند تا مردم بدانند وقتی در مسائل دین که دستشان از امام کوتاه است وظیفه دارند به فقهای دین مراجعه کنند.

*مقابله با فرقه‌های ضاله و منحرف

آیت‌الله قائنی ابراز کرد: ششمین فعالیت امام مقابله با فرقه‌های ضاله و گمراهی بود که در زمان ایشان زیاد شده بودند و چه بسا از طرف حکومت وقت هم مورد تأیید قرار می‌گرفتند تا تشیع را از بین برده و نظام امامت را نابود کنند لذا حضرت با فرقه‌های ضاله‌ای که در زمان خودشان بود از جمله ثنویه (دوگانه پرستان) مفوضه (که معتقد بودند خدا خالق پیغمبر و او خالق عالم است) و صوفیه (دسته ای اذکار و اورادی می‌خواندند که ما به واسطه دعا و ریاضت و پشمینه پوشی به حقیقت رسیده‌ایم و تکلیفی نداریم) مقابله جدی می‌کردند.

وی توضیح داد: حضرت با بیانات شافی و وافی خطر فرقه‌های انحرافی را بیان کرده و تبعات حضورشان را به جامعه گوشزد کردند که شیعیان بدانند این فرقه‌ها با اسلام و حقیقیت دین کاری ندارند.

*وصیت می‌کنم شما را...

این استاد حوزه اذعان کرد: هفتمین مسئولیت حضرت این بود که شیعیانشان را ارشاد و با وصایا و سفارشات خود وظیفه شیعیان را در ادامه مسیر زندگی مشخص می‌کردند که تکلیف شما رجوع به کتاب الله و پیغمبر است، مبادا از این خط خارج شوید، کسی با ارزش‌تر است که با تقواتر است و کسی می‌تواند ادعای بندگی خدا را بکند که به دین خدا بیشتر عمل کند، هرکس غیر از این را بگوید و عمل کند او شیعه ما نیست، به ما وابستگی ندارد و دستور خدا هم این نیست.

*مکتوبات به جای مانده از حضرت عسکری (ع)

آیت‌الله قائنی تأکید کرد: بر این اساس بود که حضرت معارف دین را برای تک‌تک شیعیان و امت اسلام بیان می‌کردند و این بیانات بیشتر در قالب نامه بود. چون حضرت خیلی مجلس وعظ و سخنرانی نداشتند، ایشان مکتوبات زیاد دارند چون خیلی از سفارش‌ها که از ایشان نقل شده مکتوب است و با نامه‌نگاری این کار را انجام داده‌اند یعنی با نامه‌نگاری احکام دین را در تفسیر، عقاید، فقه و آداب اجتماعی بیان می‌کردند. امامی که حلال و حرام خدا را تک‌تک برای مردم می‌گفتند و توضیح می‌دادند تا شیعه گمراه نشود.

*استفاده از سپر تقیه برای حفظ شیعه

وی با بیان آخرین مسئولیت امام عسکری (ع) که به خوبی انجام شده بود، گفت: ایشان مردم را با سپر تقیه از زوال نگه داشتند یعنی اگر بنا بود ارتباط خود را با امام حسن عسکری به صورت مستقیم بیان کرده و سخنانی که از حضرت می‌شنید را اظهار کند اثری از شیعه نمی‌ماند. ایشان بارها و بارها می‌فرمودند «التقیه او القتل» یا تقیه کنید یا کشته می‌شوید و در برخی مجالس که عده‌ای می‌خواستند حرف بزنند حضرت انگشت به دهان می‌گرفتند که یعنی سکوت کن و حرف نزن.

*حفظ پایه‌های دین توسط امام حسن عسکری (ع)

این مفسر قرآن کریم در پایان سخنان خود یادآوری کرد: حضرت صریحاً به برخی از افراد می‌گفتند که ارتباط خودت را با کم انکار کن، یا به برخی‌ها می‌گفتند مبادا بگویی این جمله را از من شنیدی، لذا شیعه را از آن برهه خطرناک که دشمن به دنبال این بود که اصل دین و مذهب را نابود کند نجات دادند و به این وسیله امت اسلام خصوصاً شیعیان در امنیت به سر بردند و با تقیه و حفظ تاکتیک‌ها در مبارزات زیر زمینی به دوران غیبت منتقل شدند و همین‌ها بود که پایه‌های دین را برای قرن‌های بعد استمرار بخشید.