شیوع وبا در لندن پایتخت انگلستان در قرن نوزدهم باعث توسعه سیستم‌های آب و فاضلاب شد و در سال‌های پایانی قرن بیستم نیز پارک‌های عمومی در ایالات متحده آمریکا به عنوان مکان‌هایی جهت تأمین هوای پاک برای شهرنشینان و حفظ آنان از بیماری‌هایی نظیر سل به محبوبیت زیادی دست یافت. مرور تاریخ نشان می‌دهد که همیشه شیوع بیماری‌ها منجر به تحولاتی شگرف در طراحی شهری شده و بر همین اساس از همان ابتدای شیوع بیماری کووید -19 منتقدان پیش‌بینی کردند که این ویروس نیز همچون نمونه‌های مشابه خود در طول تاریخ، تغییرات زیادی در جهان و شهرها به وجود آورد که پیش‌بینی‌های این افراد تاکنون نیز به طور قابل توجهی تحقق یافته است.

در ابتدای شیوع بیماری کووید -19، بسیاری از برنامه‌ریزان شهری و حتی مردم عادی از تراکم جمعیت در شهرهای خود در هراس بودند و آن را عاملی برای سرعت گرفتن گسترش ویروس میان خود تصور می‌کردند. از نظر آن‌ها پیاده‌روهای شلوغ، ساختمان‌های پرجمعیت و فضاهای عمومی پرتردد امکان رعایت فاصله اجتماعی را مشکل می‌کرد و همین امر سرعت افزایش گسترش ویروس میان مردم را شدت می‌بخشید. البته این تصور از قرن نوزدهم در ذهن مردم یعنی زمانی که برنامه‌ریزان شهرهای آمریکایی به این نتیجه رسیدند که بیماری‌ها و فقر تا حد زیادی به علت افزایش جمعیت و نبود امکانات بهداشتی کافی در شهرها به وجود می‌آید، شکل گرفته است.

اگرچه ممکن است با تأمل در مورد استدلال مردم آن زمان، ما نیز تا حد زیادی نقش تراکم جمعیت و فقر را در گسترش ویروس‌ها اثربخش بدانیم، با این حال در مورد بیماری کرونا، این استدلال نیاز به تجزیه و تحلیل بیشتری دارد. در این راستا، گروهی از محققان بریتانیایی به بررسی نقش تراکم جمعیت بر میزان گسترش ویروس کرونا پرداختند و به ارتباط صفر میان آن دو دست یافتند؛ در واقع محققان به این نتیجه رسیدند که هیچ ارتباطی میان تراکم جمعیت شهرها و نرخ ابتلا به بیماری کووید -19 و مرگ‌های ناشی از آن وجود ندارد و چه بسا تراکم جمعیت اثرات معکوسی نیز از خود بر سلامت مردم به جای بگذارد.

مدیران شهرهایی نظیر هنگ‌کنگ، توکیو در ژاپن و سئول پایتخت کره جنوبی به منظور مهار بیماری کووید -19 اقداماتی نظیر انجام تست فوری، اثریابی افراد مبتلا، جداسازی و قرنطینه آنان را اعمال کردند ضمن اینکه از مردم خواستند فاصله اجتماعی را رعایت کنند و ماسک بزنند. با وجود تراکم بسیار بالا در شهرهای نامبرده، اعمال اقدامات سختگیرانه به طور باورنکردنی به مهار ویروس کرونا میان مردم منجر شد و ذهنیت جهانیان را در مورد رابطه بین تراکم جمعیت و گسترش ویروس کرونا تغییر داد.

 کاهش تراکم جمعیت به کاهش سلامت میان مردم منجر می‌شود

اگرچه در ابتدای شیوع بیماری کووید -19، مدیران در اغلب شهرهای پرتراکم جهان به منظور کاهش احتمال گسترش ویروس، مردم را به ترک مناطق شهری و سکونت در حومه‌ها تشویق می‌کردند با این حال، پس از مدت زمانی کوتاه شواهد عکس این اتفاق را نشان داد و فرضیه تراکم جمعیت شهری را به عنوان محرکی برای سرعت گرفتن انتقال بیماری رد کرد.

در واقع، محققان پس از 20 سال پژوهش و مطالعه بی‌وقفه به این نتیجه رسیدند که تراکم جمعیت شهرها به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمنی مانند اضافه وزن، دیابت و امراض قلبی منجر می‌شود و البته علت این امر را به گرایش بیشتر ساکنان مناطق پرتراکم به انجام فعالیت‌های جسمی نسبت دادند. بدیهی است که امکان پیاده‌روی در شهرهای پرتراکم بیشتر است و اغلب مردم برای تأمین نیازهای روزانه خود نظیر رفتن به مدرسه، انجام خرید و سایر خدمات پیاده‌روی را به سوار شدن بر خودروها در ترافیک‌های سنگین شهری ترجیح می‌دهند.

بدون شک، کاهش تراکم جمعیت می‌تواند نتیجه معکوسی از خود بر سلامت به جای بگذارد و از طریق امکان کاهش انجام فعالیت‌های جسمی، نرخ ابتلا به بیماری‌های مزمن را بالا ببرد. در واقع، ساکنان شهرهای کم‌تراکم استفاده از خودروهای شخصی را برای انجام امور روزمره بر سایر شیوه‌های تردد نظیر سوار شدن بر وسایل نقلیه عمومی، پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری ترجیح می‌دهند و همین امر کاهش قابل توجه فعالیت‌های جسمی و تبعات منفی آن را در پی دارد.

 تدابیر مناسب برای تضمین سلامت شهروندان

برنامه‌ریزان شهرهای پرتراکم باید فضاهای بیشتری را برای انجام فعالیت‌های جسمی شهروندان فراهم آورند و از این طریق در بهبود سلامت آن‌ها سهیم شوند. به عنوان مثال، تبدیل خیابان‌ها و سایر معابر شهری به فضاهایی برای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی می‌تواند مردم را به اتخاذ تردد سبز سوق دهد که همین امر خود نقش مهمی در بهبود سلامت آن‌ها ایفا خواهد کرد. علاوه بر این، گسترش مسیرهای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی منجر به ایجاد رعایت استاندارد میان کاربران می‌شود و همین امر در به حداقل رساندن شیوع بیماری‌های مسری نظیر کرونا می‌شود.

علاوه بر این، ترویج پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری میان شهرنشینان امکان استفاده از وسایل نقلیه شخصی را به حداقل می‌رساند و همین امر به افزایش حس برابری میان فقرا و ثروتمندان منجر می‌شود.

متأسفانه امروزه در اغلب نقاط دنیا، مردم فقیر در مناطقی با بیشترین جمعیت زندگی می‌کنند ضمن اینکه دسترسی آن‌ها به فضاهای عمومی بسیار محدود است به همین دلیل، امکان رعایت فاصله اجتماعی میان آنان وجود ندارد و همین امر گسترش حدود 20 برابری شیوع کرونا در آن‌ها را نسبت به سایر مناطق در پی داشته است. علاوه بر این از آنجا که نبود فضاهای عمومی تا حد زیادی امکان انجام فعالیت‌های جسمی میان زاغه‌نشینان را کاهش داده و در نتیجه سیستم ایمنی ضعیف‌تر این افراد ابتلای آن‌ها به بیماری کووید -19 مرگ بسیاری از این افراد را رقم زده است.

در این راستا، مدیران شهری باید تمام تلاش خود را به کار گیرند تا فضاهای عمومی و پارک‌ها را به‌طور قابل توجهی به خصوص در زاغه‌های شهری افزایش دهند و از این طریق امکان رعایت فاصله اجتماعی و نرخ انجام فعالیت‌های جسمی میان مردم را بالا ببرند.