مناطق حفاظت‌شده، اراضی نسبتاً وسیعی هستند که از نظر حیات جانوری و گیاهی بسیار ارزشمند به حساب می‌آیند پس طبیعتاً، حفظ و احیای این پوشش گیاهی و جانوری بسیار مهم بوده و دولت‌ها برنامه‌های مختلفی برای این کار تدوین می‌کنند. زیرا علاوه بر ضرورت حفظ محیط زیست جانوری و گیاهی مناطق حفاظت‌شده، مکان‌های مناسبی برای تحقیقات و انجام برنامه‌های آموزشی نیز هستند که در نجات آینده زیست‌بوم هر منطقه نقش مهمی را ایفا می‌کنند البته در این فعالیت‌های مرتبط با گردشگری، تحت نظارت مسئولان و با برنامه‌ریزی دقیق هم ممکن است و می‌تواند به درآمدزایی و رسیدن به بودجه بیشتر برای حفاظت از منطقه بینجامد.

بر این اساس در سال 1346، ایران دو پارک ملی و 15 منطقه حفاظت‌شده داشت. اما خوشبختانه امروز این عدد به 92 منطقه حفاظت‌شده رسیده که حدود 6 میلیون هکتار وسعت و 54 درصد از اراضی کشور را شامل می‌شود. حال آنکه منطقه حفاظت‌شده خانگرمز در استان همدان نیز یکی از این گونه مناطق است که به لحاظ محیط زیستی جایگاه ویژه‌ای دارد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره گفت‌و‌گویی را با معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مهدی صفی‌خانی با بیان اینکه منطقه حفاظت شده خانگرمز در شهرستان تویسرکان ازجمله مناطق بکر و زیبای استان همدان است، اظهار کرد: این منطقه در فاصله 30 کیلومتری شهرستان تویسرکان وسعتی حدود هشت هزار و 800 هکتار دارد و از سال 56 به‌عنوان منطقه تیراندازی و شکار ممنوع مشخص و در نهایت سال1380 به جرگه مناطق حفاظت‌شده استان پیوست و ارتقای سطح یافت.

وی با بیان اینکه آمار چشمگیری از وحوش در خانگرمز زیست می‌کنند، افزود: این منطقه زیبا می‌تواند مقصد گردشگران علاقه‌مند به طبیعت در فصول مختلف سال باشد و به علت برخورداری از اکوسیستم کوهستانی و دیدنی با گونه‌های جانوری غنی و زیبا، از مناطق مهم گردشگری استان همدان به‌شمار می‌آید.

وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر این منطقه شرایط ارتقای سطح به‌عنوان پناهگاه حیات وحش را دارد، تشریح کرد: در حال حاضر منتظر اتخاذ تصمیم نهایی در سازمان حفاظت از محیط زیست کشور و شورای عالی محیط زیست کشور هستیم زیرا موافقت‌های اولیه اخذ شده است.

معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان با اشاره به اینکه در این منطقه بالغ بر 210 گونه گیاهی شناسایی شده است اذعان کرد: حدود 26 گونه از گونه‌های مختلف پستانداران، 61 گونه پرندگان، 14 گونه خزنده و 22 گونه دوزیست ازجمله دیگر وحوش موجود در منطقه هستند.

صفی‌خانی با بیان اینکه از گونه‌های شاخص جانوری منطقه می‌توان به کل، بز، قوچ، میش، شغال و غیره اشاره کرد، گفت: از گونه‌های شاخص پرندگان می‌توان عقاب طلایی، دلیچه، سنگ‌چشم و از گونه خزندگان نیز می‌توان به افعی زنجانی، یله‌مار و غیره اشاره کرد.

وی با بیان اینکه در استان همدان شرایط ویژه‌ای به لحاظ تراکم جمعیتی در واحد سطح وجود دارد پس مناطق تحت حفاظت معمولاً حالت جزیره‌ای یافته و کوچک هستند، اذعان کرد: دلیلش این است که تراکم بالای جمعیت منجر به شکننده شدن این مناطق شده به نحوی که مدیریت این‌گونه مناطق به دلیل همین شکنندگی سخت است.

این مدیر ارشد محیط زیست استان همدان با تأکید بر اینکه کوچک بودن منطقه کار مدیریتی را به مراتب سخت‌تر می‌کند زیرا کوچک‌ترین آسیب می‌تواند منطقه را دچار تنش‌هایی به مراتب بزرگ‌تر کند، افزود: این مهم ممکن است عواقب ناگواری برای منطقه تحت حفاظت در پی داشته باشد.

صفی‌خانی بیان کرد: در بحث مدیریتی، مبنای عمل در خانگرمز، طرح مدیریتی منطقه است که طی سال‌های گذشته تدوین شده و ما نیز در راستای اجرای این طرح قدم‌هایی برداشته‌ایم.

وی با اشاره به اینکه بخشی از برنامه‌ها مشارکتی است، تصریح کرد: بخشی از برنامه‌ها نیز در قالب طرح‌های حفاظتی تدوین شده‌اند که در مجموع هدف نهایی آن‌ها حفاظت بهتر و بیشتر از منطقه با همکاری جوامع محلی و درعین حال بهره‌مندی از امکانات روز است.

وی با تأکید بر اینکه ازجمله اقداماتی که طی سال‌های اخیر انجام شده، نصب دوربین‌های مداربسته در مناطق این‌چنینی بوده است تصریح کرد: به‌دنبال آن هستیم که با ایجاد شبکه دروبین‌های مداربسته در منطقه، بحث‌های حفاظتی را با کیفیت بهتر و در عین حال هزینه کمتر انجام دهیم.

مدیر فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان افزود: اجرای این طرح با در نظر گرفتن کمبود نیروی انسانی و خطراتی که وی را در شرایط سخت کوهستان تهدید می‌کند یک ضرورت است پس هزینه‌کرد اولیه برای این تجهیزات به تعبیری، هزینه محسوب نمی‌شود.

صفی‌خانی با تأکید بر اینکه در حال حاضر سه دوربین مداربسته با تجهیزات جانبی در منطقه مستقر شده ابراز کرد: خوشبختانه امکان مشاهده تصاویر منطقه با کیفیت بالا به‌صورت آنلاین فراهم شده است.

وی افزود: درصدد هستیم که در ادامه این پروژه دوربین‌های مداربسته را به‌صورت شبکه، تکمیل کرده تا بتوانیم تصاویر ثبت‌شده را از پاسگاه محیط‌بانی خانگرمز به مرکز استان و شهرستان انتقال و به تدریج شبکه هوشمند مناطق را ایجاد کنیم.

معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان با تأکید بر اینکه در بحث خشک‌سالی نیز استان همدان معمولاً هر چند وقت یک‌بار با این پدیده روبه‌رو است اما سال 1400 به جهت میزان نزولات جوی که سال گذشته داشتیم شرایط خاصی داشت ابراز کرد: کاهش محسوس نزولات جوی ما را از دو جهت نگران کرد. نخست بحث تأمین آب مورد نیاز حیات وحوش منطقه و دیگری اثرگذاری این کاهش نزولات بر تراکم و میزان پوشش گیاهی منطقه؛ زیرا پوشش گیاهی بر جمعیت گونه‌های مختلف حیات وحش منطقه اثر مستقیم دارد.

صفی‌خانی ادامه داد: بر این اساس با شروع فصل گرما و با توجه به اینکه از احتمال قوی وقوع تنش آبی اطلاع داشتیم از تمام ظرفیت جایگزین برای جلوگیری از تنش آبی بهره بردیم.

وی با اشاره به اینکه خوشبختانه این رویکرد، مدیریت خوبی را در شرایط فعلی به‌دنبال داشت اذعان کرد: نگرانی تأمین علوفه نیز یکی دیگر از چالش‌های مسئله‌ساز بود چراکه از یک‌سو سطح پوشش گیاهی منطقه کاهش یافته و از سوی دیگر امکان دست‌درازی دامداران حواشی منطقه به مناطق بالاتر و مرتفع وجود داشت.

وی افزود: بر این اساس علی‌رغم برخورد قانونی با متخلفان احتمالی، در فصل مناسب تأمین علوفه جایگزین، در دستورکار قرار گرفت تا در صورت بروز شرایط آب و هوایی خاص بتوان از این ذخایر برای تعذیه وحوش استفاده کرد.

معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان با تأکید بر اینکه در این بخش‌ها خوشبختانه با مشکل خاصی مواجه نشدیم ابراز کرد: امیدوارم طی چند ماه آتی نیز مسیر را به آرامش طی کرده و نیاز آن‌چنانی به علوفه دستی نباشد.

صفی‌خانی با تأکید بر اینکه خوشبختانه طی سال جاری با موضوع پیچیده‌ای در موضوع شکار در این منطقه روبه‌رو نشدیم ابراز کرد: مسئله این است که در هر منطقه با وجود حیات وحش قابل شکار، انکار وجود شکارچیانِ غیر قانونی درست نیست؛ بنابراین برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاق‌هایی کارهای حفاظتی همچنان در دستور کار قرار دارد و در این بین دوربین‌های مداربسته کمک شایانی را به کاهش این معضل کرده‌اند.

مع‌الوصف با توجه به روند پرشتاب تخریب منابع طبیعی و تهدید تنوع زیستی، یکی از چالش‌ها در زمینه حفاظت از منابع، بررسی وضعیت مناطق تحت حفاظت و لزوم ارتقای درجه حفاظتی این گونه مناطق است بنابراین از آنجایی که منطقه حفاظت‌شده خانگرمز مراحل ارتقای سطح را با توجه ظرفیت‌ها طی کرده پس انتظار می‌رود پیگیری‌ها برای تحقق آن از سوی مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان با جدیت بیشتر پیگیری شود.