همایش بین‌المللی «هورامان، ثبت جهانی، فرهنگ و توسعه پایدار» در روزهای 25 و 26 تیرماه سال 1401 در دانشگاه رازی کرمانشاه برگزار می‌شود که دومین پنل تخصصی این همایش با عنوان «شهرسازی و توسعه منطقه‌ای» با حضور اساتید معماری و جغرافیای شهری به صورت مجازی توسط دانشگاه رازی کرمانشاه و پایگاه میراث جهانی منظر فرهنگی هورامان برگزار شد.

در این نشست پروفسور«محمدابراهیم زارعی» استاد گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی همدان با نگاه به تاریخچه شهرسازی در منظر فرهنگی هورامان، دکتر «سعید مرادی» عضو هیئت علمی گروه معماری و شهرسازی دانشگاه رازی با پرداختن به مقوله بازآفرینی، مشارکت و مدیریت اجتماعی در توسعه شهری منطقه، دکتر«پارسا قنبری» استادیار گروه برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه با بررسی الزامات توسعه شهری و منطقه‌ای هورامان از جایگاه محلی به جایگاه جهانی و دکتر «بیژن کلهرنیا» عضو هیئت علمی گروه معماری و شهرسازی دانشگاه رازی به سخنرانی پرداختند.

  بازآفرینی، مشارکت و مدیریت اجتماعی کلید توسعه شهری

در ابتدای این جلسه «سعید مرادی» عضو هیئت علمی گروه معماری و شهرسازی دانشگاه رازی گفت: منطقه اورامانات با وجود همه قابلیت‌هایی که دارد به دلایل متعدد، نتوانسته از این فرصت‌ها استفاده کند و به جایگاه واقعی خود برسد.

وی ادامه داد: به برکت جهانی شدن اورامانات، امیدواریم این فرصت فراهم شود، برگزاری همایش گویای این است این فرصت‌ها برای منطقه فراهم می‌شود و آغازی بر استمرار رسیدن منطقه اورامانات به جایگاه واقعی خود در ایران و در جهان است.

وی با بیان اینکه بازآفرینی، مشارکت و مدیریت اجتماعی کلید توسعه شهری پیشرفته منطقه اورامان است، گفت: این سه واژه دارای یک ریشه هستند و می‌توانند ارزش مضاعف ایجاد کنند، در سال‌های اخیر شهرسازی ایران و نگرش اندیشمندان به مباحث منطقه‌ای و شهری دگرگونی پیدا کرده و به سمت بهبودی هم خواهد رفت ما از بهسازی شروع کردیم به توانمندسازی اجتماعی رسیدیم، تجارب اجتماعی را در ایران تجربه کردیم و اخیرا به بازآفرینی رسیدیم که شاید نقطه نهایی این حرکت است.

مرادی یادآور شد، معنای بازآفرینی را در اسناد علمی و تعاریف رسمی به عنوان سیاستی جامع می‌بینیم که به دنبال ارتقا کیفیت زندگی و حل مشکلات شهری است.

وی معتقد است، در این نگرش شبکه ای، اقدامات و برنامه‌ها در مقیاس فضایی دیده شده که به همه سطوح مشارکت از فعالان و به ویژه مردم می‌پردازد و نقش دولت در این حوزه را تسهیل گر و حمایت گر می‌بیند و باید پرسید منطقه اورامانات چگونه می‌تواند از این اهداف مشارکت، بازآفرینی و مدیریت اجتماعی بهره مند شود.

  روحیه مشارکت و آزادگی با مردم اورامان آمیخته شده است

عضو هیئت علمی گروه معماری و شهرسازی دانشگاه رازی اضافه کرد، مردمان این منطقه همواره در طول تاریخ روحیه آزادگی و استقلال را داشته و دارند که نشان دهنده خودجوشی این سرزمین است، رویکرد شهر و محله نگر در این سیستم بسیار جایگاه دارد و از همه مهم تر بحث مشارکت مردمی است که سیاست را از پایین به بالا می‌بیند، دنیای مدرن فراموش کرده که دولت و حاکمیت و معمارها بخواهند از بالا به پایین تحکم کنند.

مرادی ادامه داد: منطقه اورامانات به دلیل ساختار ژئوپولیک خاصی که دارد شکل ویژه ای از شهرسازی و معماری دارد، معماری این منطقه تدافعی است، به دلیل اینکه با ویژگی خاصی که دارد همواره توانسته از خود دفاع کند، این موقعیت اقلیمی و جغرافیایی بر روحیات اجتماعی مردم تاثیر گذاشته است، مقالات زیادی انجام شده که می‌گوید این نوع معماری بر روحیه مشارکت پذیری تاثیر متقابل گذاشته است.

وی اضافه کرد: این منطقه با توجه به خصلت مردمی که دارد به راحتی می‌تواند در بازآفرینی شهری که برپایه مشارکت مردمی استوار است ساماندهی و هدایت شود و شهرهای آینده این منطقه به سمت منطقه‌ای با کیفیت بالا رود حتی جشن‌های متعدد و مراسم عرفانی این منطقه اجتماعی است.

  نباید مداخلات موجب از هم پاشیدگی معماری کهن و طبیعی شود

در ادامه پروفسور«محمدابراهیم زارعی» استادتمام گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی همدان به بررسی تاریخچه شهرسازی در منظر فرهنگی هورامان پرداخت و از سیستمی صحبت کرد که در آن رگه‌های حیاتی کهن از دیرین به زمان حال آمده، این سیستم آمیخته ای از طبیعت است و پیوند عمیق با معماری آب و با سازه‌های طبیعی و با فرهنگ بومی و اقتصاد ظریف دارد که در خطر مداخله است و ممکن است مداخلات ناآگاهانه ما باعث تخریب و از هم پاشیدگی شیرازه سیستم شود.

وی افزود: موجب خرسندی است که منظر اورامان به ثبت جهانی رسید، این مهم خواسته و آرزوی مردم استان کرمانشاه و کردستان بود، تصور می‌کنم نگرش در این منطقه ویژه است، که منطقه‌ای وسیع با شهرهای فرهنگی متعدد همچون پاوه، نوسود، پالنگان، هورامان و دیگر شهرها را در بردارد.

زارعی به 2 مرکز مهم جمعیتی در منطقه با نام آویهنگ و پالنگان اشاره کرد و گفت: براساس برخی کتب، پاوه از شهرهایی است که در دوران ساسانی ساخته شده است و یکی از مراکز مهم جمعیتی و تاریخی است و به دلیل موقعیت جغرافیایی نگاه ویژه ای می‌طلبد.

این استاد دانشگاه اضافه کرد، پالنگان نیز از مراکز مهم این منطقه است و کتیبه ای با عنوان تنگیور در این منطقه وجود دارد که از قدمت بالای تاریخی برخوردار است و در گذشته در دست خانان کلهر بوده که توسط اردلان‌ها گرفته می‌شود.

به گفته استادتمام گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی همدان، هورامان در نقشه‌های عثمانی و ایرانی‌ها که از دوره قاجار به دست رسیده به نام هورامان و یا اورامان بوده است و آنچه این شهر را معروف کرد قدیمی ترین سند خیر و فروش زمین و باغ است که به قرن اول پیش از میلاد برمی گردد.

وی با بیان اینکه بخش عمده ای از درآمد مردم در پاوه، جوانرود، نودشه، نوسود و پالنگان بخشی باغداری و بخشی دامداری بوده است، گفت: در نقشه‌های ایران که توسط میرزاعبدالرزاق تهیه شده است، اسم شهر اورامان قید شده است در نقشه دیگر به دست آمده از دوره قاجار و در نقشه عثمانیان، نام این شهر هورامان کاملا مشخص است.

زارعی یادآور شد، نگاه ما در ارتباط با شهرهای این محدوده باید متفاوت باشد این شهرها با توجه به شرایط اقلیمی، جغرافیایی و زیست بوم باید بررسی شوند و در این نگاه، نیازها، سکونتگاه ها، شیوه معیشت شیوه دسترسی به باغ و باغ سازی مدنظر قرار گیرد.

وی ادامه داد: در گذشته در توسعه نامتوازن و غیرمنطقی چه در بافت روستایی و چه در بافت شهری بسیار حساسیت به کار می‌رفته و از تخریب اراضی که در اختیار داشتند جلوگیری می‌کردند و طبیعت را بسیار محترمانه گرامی می‌داشتند.

  برای بهره برداری چه باید کرد؟

سپس استادیار گروه برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه با بیان اینکه موضوعی با عنوان الزامات توسعه‌شهری منطقه‌ای هورامان وجود دارد، گفت: ثبت میراث جهانی هورامان همانند دیگر اتفاقات خوب استان همچون انتخاب کرمانشاه به عنوان شهر جهانی خوراک اتفاق میمونی است، ولی پس از ثبت این‌سوال پیش می‌آید که برای بهره برداری چه باید کرد و نکته مهمی است که باید بدان پرداخته شود چراکه اکنون فصل برداشت است.

دکتر «پارسا قنبری» ادامه داد: اگر بخواهیم‌ زمینه توسعه شهری منطقه‌ای هورامان را بررسی کنیم متوجه بسترهای مناسب می‌شویم، که نزدیک به 700روستا و شهرهای با جمعیت بالا به عنوان بستری یاری رسان است، عاملی دیگر که موجب شده هورامان را به عنوان‌ منطقه ویژه بشناسیم این است که در این منطقه شاخص‌های متعدد همگنی وجود دارد وجود منظر معماری و طبیعی و منظر اقتصادی خاص از آن جمله است که کمتر جایی در دنیا وجود دارد که در همه شاخص‌ها برند خاص داشته باشد.

این استاد دانشگاه افزود: با این ثبت از یک شعاع محلی به یک شعاع جهانی حرکت کرده ایم و مستلزم این است در آینده پژوهی هورامان، زیرساخت‌های لازم برای این گذر فراهم شود.

وی یادآور شد، همه نگرانی من است که از یک گذر محلی، سطح ناحیه ای، منطقه‌ای و ملی را جا گذاشته و به سطح جهانی رسیده ایم، این گذر گرچه خوب است ولی از لحاظ عملکردی باید مواظب باشیم بسترها و زیرساخت لازم این گذر را فراهم کنیم.

او اضافه کرد، فرودگاه، راه، ترمینال و محل اسکان باید در سطح جهانی ارتقا یابد اگر این کارکرد را متناسب با جایگاه نتوانیم تعریف کنیم نتیجه ای حاصل نمی شود.

وی با تاکید براینکه به ساختار مدیریت فضایی منطقه‌ای نیاز داریم، ادامه داد: شکافی بین سطح محلی و جهانی وجود دارد که این خلا امکانات باید پر شود تا به کارکرد جهانی برسیم و برای عبور از هر سطحی امکاناتی همچون اعتبارات نیاز است.

قنبری اضافه کرد، برای پاسخ دادن به عملکرد جهانی باید از فضای مکانی به فضای جهانی حرکت کنیم که این فضا مستلزم ساختاری است که اورامانات را در قالب فضای جریان‌ها با زبان انگیسی و ملی معرفی کند و فضای جریان‌ها مستلزم این ساختار است و امیدوارم این هماهنگی برای یک ساختار مدیریت فضایی اتفاق افتد که علاوه بر ثبت جهانی به بهره وری در زمینه توسعه اقتصادی منطقه افتخار کنیم.

  هویت اورامان با دانش نوین بهتر معرفی می‌شود

در پایان دکتر «بیژن کلهرنیا» به عنوان دبیر پنل نیز اظهار کرد، تلاش می‌کنیم با برگزاری نشست‌هایی این چنین و استفاده از دانش نوین به معرفی بهتر هویت هورامان کمک کنیم، در این پنل مباحث بنیادی توسعه مطرح شده است و مسایل شهرسازی و توسعه منطقه‌ای در توسعه بسیار اساسی است و اشاره شد این منطقه چطور سازمان یابد تا به جایگاه واقعی خود برسد.

وی به یک جمعبندی پرداخت و ادامه داد: از کهن تاریخ تا اکنون این معماری فاخر سنگی اورامان به ما رسیده که نوعی استفاده ویژه از سنگ در ارتباط با طبیعت است، معماری و به هم پیوستگی کهن دژهای موجود در منطقه‌ایجاب می‌کند که در هرگونه برنامه ریزی اورامان به این موضوع توجه شود و به درستی شناخته شود.

کلهرنیا یادآور شد، شبکه‌های برنامه ریزی شهری و روستایی بسیار اهمیت دارد و این شبکه ای شدن می‌تواند سرفصل مقالات باشد.

وی افزود: روحیه مشارکت پذیری با طبیعت مردم اورامان آمیخته شده است و این منطقه فرصت ضرورت و استعداد توسعه همراه با برنامه ریزی پیشرفته را دارد که با احیا اجتماعی در چارچوب بازآفرینی امکان تحقق می‌یابد.

به گزارش ایرنا؛ پنجم مرداد 1400، هورامان در چهل و چهارمین کمیته میراث جهانی یونسکو، به عنوان بیست و ششمین میراث جهانی ایران به نام «منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات» با رأی 186 کشور از طرف یونسکو به ثبت رسید.

منطقه هورامان 409 هزار هکتار مساحت دارد و شامل مناطقی از استان‌های کرمانشاه، کردستان و حلبچه در اقلیم کردستان عراق است و استان کرمانشاه چهار شهرستان شامل پاوه، جوانرود ثلاث باباجانی و روانسر و در استان کردستان شهرستان‌های کامیاران و سروآباد و بخشی از سنندج و استان حلبچه عراق را شامل می‌شود.

60 درصد از منظر فرهنگی هورامان در استان کرمانشاه، 30 درصد در استان کردستان و 10 درصد در حلبچه عراق واقع شده و گستره وسیعی از این منطقه بکر و زیبا در استان کرمانشاه واقع شده که ظرفیت بسیار ارزشمندی است.

منطقه هورامان با دارا بودن معماری پلکانی، آب و هوای مطبوع، آداب و رسوم سنتی، پوشش خاص، صنایع دستی و غذاهای محلی خود منحصربفرد است. این منطقه استان‌های کردستان، کرمانشاه و بخشی از اقلیم کردستان عراق را در برمی‌گیرد که در کردستان، بخش‌هایی از شهرستان سنندج، کامیاران و سروآباد و در کرمانشاه، شهرستان جوانرود، پاوه، روانسر و ثلاث باباجانی را شامل می‌شود.

بر اساس بررسی‌های صورت گرفته هورامان بیش از 700 روستا را در این 2 استان غربی ایران شامل می‌شود و شواهد باستان شناسی بدست آمده نشان می‌دهد که قدمت هورامان به دوران پارینه سنگی میانی و به حدود 40 هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد.