تعریف مشخصی برای ذرات گرد و غبار وجود ندارد اما طبق تعاریف به‌طور کلی به ذرات کمتر از 100 میکرون ریزگرد می‌گویند. ریزگرد پدیده‌ای است که از ترکیب ذرات با آلاینده‌های شهری به‌وجود می‌آید و مشکل زیست محیطی است که معضلات و مشکلات زیادی در حوزه سلامت و کشاورزی، محیط زیست و صنعت برای ساکنان نواحی شهری و روستایی به‌وجود آورده است.

به‌طوری‌که یکی از معضلات زیست محیطی کشور در حال حاضر مسئله ریزگردها است که هر ساله سبب بروز بیماری‌های تنفسی در جمع کثیری از افراد در معرض تماس می‌شود، حال آنکه منشأ بسیاری از ریزگردها خارج از مرزهای ایران بوده و سبب می‌شود که مقابله با آن به یک برنامه اصلی در راستای حفاظت از محیط زیست و اکوسیستم بدل شود زیرا مشکلات ناشی از ریزگردها علاوه بر مسائل مربوط به سلامت، مسائل اقتصادی و اجتماعی را نیز دربرمی‌گیرد.

به دیگر سخن کسی شاید فکر نمی‌کرد همدانی که منبع آب است روزگاری با بیان‌زدایی دست‌وپنجه نرم کند اما حالا بیابان‌زدایی در استان همدان یکی از مهمان‌های خوانده‌شده از انتقال آب است که طرح‌هایش داد اهالی محیط زیست، مردم و دلسوزان را درآورده هرچند فقط افسوس است که می‌ماند وقتی‌که این طرح‌ها به همان شکل پیگیری می‌شود، حال آنکه طی دوسال گذشته شاهد رد پای این معضل زیستی‌محیطی در استان همدان مشهود بوده به طوری که مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان همدان در جلسه کارگروه کاهش آلودگی هوای استان همدان در تاریخ 16 خرداد با بیان اینکه نباید از کانون‌های داخلی ریزگردها غافل شویم، تصریح کرد: در سال 99 مطالعات منشأیابی کانون‌های ریزگردهای استان تدوین و به دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شده است.

مریم محمدی با بیان اینکه برنامه عمل این موضوع به استان ابلاغ و اجرای آن امسال آغاز می‌شود، گفت: حدود 48 هزار هکتار مساحت حساس و غبارخیز در استان وجود و هر دستگاهی در رابطه با آن اقداماتی بر عهده دارد.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان نیز با بیان اینکه همدان در ردیف 15 استان درگیر خشک‌سالی قرار دارد و جزء استان‌های غبارخیز محسوب می‌شود که البته کانون داخلی گردوغبار نیز دارد اظهار کرد: کبودرآهنگ و اسدآباد در سال جاری بیشترین روزهای هوای پاک و نهاوند، ملایر و همدان نیز بیشترین روزها با هوای دارای کیفیت ناسالم را داشته‌اند.

سید عادل عربی با اشاره به اینکه شهرستان‌های همدان، کبودرآهنگ و فامنین کانون‌های گرد و غبار در استان هستند، افزود: در بیش از 48 هزار هکتار مساحت غبارخیز استان سالانه 113 تن گرد و غبار تولید می‌شود.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانش‌آموخته دکتری محیط زیست گفت‌وگویی را دراین‌باره ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

راضیه زندی‌پاک؛ با بیان اینکه ریزگردها هم دارای منبع داخلی و هم خارجی هستند، گفت: بخشی از این ریزگردها از کشورهای همسایه همچون عراق و بیابان‌های عربستان هر ساله وارد کشور می‌شوند.

وی با تأکید بر اینکه این ریزگردها علاوه بر آلودگی در غرب، مناطق جنوبی کشور را نیز تحت سیطره خود قرار می‌دهند، اذعان کرد: این آلودگی از ایلام و خوزستان آغاز و سپس به دیگر استان‌های غربی و جنوبی سرایت پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه سال‌ها در پی بروز این معضل در خصوص مالچ‌پاشی هرساله یکسری رایزنی‌ها با کشورهای همسایه از سوی مقامات دنبال می‌شود تا محل تأمین بودجه این مهم مشخص شود، اذعان کرد: از طرفی مالچ‌پاشی خود مخاطرات زیست محیطی بی‌شماری را به‌دنبال دارد.

کارشناس حفاظت از محیط‌زیست با اشاره به وضعیت دشت‌های همدان در عرصه غبارخیزی، اذعان کرد: مسئله این است که همدان طی سال‌های اخیر با کمبود آب مواجه بوده و خشک‌سالی را تجربه کرده به نحوی که شاهد کمبود ریزش‌های جوی نیز بوده‌ایم.

زندی‌پاک ادامه داد: متأسفانه در پی وقوع این معضل، سطح آب‌های زیر زمینی کاهش یافته و همین امر در بیابان‌زایی در دشت‌های استان مؤثر واقع شده؛ در واقع به این امر کمک شایانی کرده است.

وی با اشاره به اینکه ازیک‌طرف هزینه مالچ‌پاشی بالاست اظهار کرد: بهترین راهکار پیش رو که هم در راستای توسعه پایداری باشد و هم از هزینه‌کرد مکرر هنگفت بر اثر مالچ‌پاشی جلوگیری کند، درختکاری است.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه درخت‌کاری تنها راهکار برای حل معضل پیش رو طی سال‌های آتی است، عنوان کرد: حال شاید این موضوع به ذهن متبادر شود که اغلب این دشت‌ها با کمبود آب مواجه‌اند و امکان رشد و نمو درخت در آن‌ها اندک است؛ در پاسخ باید بگویم با انتخاب درختان مقاوم در برابر کم‌آبی، می‌توان مشکل را تا حدودی مدیریت کرد.

زندی‌پاک با اشاره به اینکه تداوم وجود این ریزگردها در گام نخست در حوزه بهداشت محیط زیست مؤثر واقع شده و مخاطره‌ای جدی برای سلامت گروه‌های حساس ایجاد می‌کند، اذعان کرد: در چرخه حیات نیز این ذرات معلق وارد منابع آب شده و در رودخانه‌ها به حالت رسوب، ته‌نشست می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه این رسوبات با حرکت آب به دیگر مناطق چرخه منتقل می‌شوند اظهار کرد: مهم‌ترین معضل این ریزگردها این است که می‌توانند دیگر آلاینده‌ها را در خود ذخیره و به هنگام همراه شدن با آب منجر به حمل دیگر آلاینده‌ها شوند.

وی با اشاره به اینکه این ریز گردها می‌توانند ذرات گوگرد و ناکس‌ها را با خود حمل و همراه کنند اذعان کرد: جذب آلودگی‌ها نیز از دیگر مضرات حضور و تداوم ریزگردها است به طوری که این آلودگی‌های جذب‌شده توسط این ریزگردها منجر به سوزش چشم و آبریزش بینی در افراد می‌شود.

کارشناس حفاظت از محیط‌زیست با تأکید بر اینکه این ریزگردها بر روی برگ‌های گیاهان و درختان یک لایه چرمی‌شکل ایجاد کرده که مانع از تنفس پوشش گیاهی منطقه می‌شوند ابراز کرد: این مهم نهایتاً منجر به مرگ پوشش گیاهی خواهد شد.

زندی‌پاک با بیان اینکه حمل‌ونقل سهل این ریزگردها مسئله دیگر محیط زیستی است زیرا بر اثر جابه‌جایی هوا مناطق دیگر شهری و روستایی را نیز علاوه بر کانون دیگری مسئله می‌کنند تشریح کرد: فرهنگ‌سازی در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب در بخش‌های مختلف برای جلوگیری از خشک شدن، ظرفیت محدود آبی تالاب‌ها در مسیر جلوگیری از بیابان‌زایی و فرهنگ‌سازی در خصوص کاشت نهال می‌تواند در این بخش نجات‌بخش محیط‌زیست باشد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد طبق ماده 15 قانون هوای پاک، شهرک‌ها، مراکز و واحدهای صنعتی بر اساس شرایط اقلیمی باید حداکثر 10 درصد از فضای خود را به فضای سبز و درختان یعنی فضای سبز مشجر، اختصاص دهند. در ماده 22 قانون هوای پاک نیز وزارت کشور مکلف شده برای شهرداری شهرهای بالای 50 هزار نفر جمعیت، حداکثر تا 10 سال پس از ابلاغ قانون که سال 1396 بوده، سرانه فضای سبز شهرهای بالای 50 هزار نفر را به 15 مترمربع برساند که دستورالعمل اجرای آن نیز تدوین شده و در بیش از 100 شهر مشمول این قانون، در حال اجرا است که با دقت در نص قانون ضرورت توجه به فضای سبز و پوشش گیاهی به وضوح دیده می‌شود حال آنکه چنان‌که گفته شد در مسیر جلوگیری از بیابان‌زایی نیز تنها راهکار پیش رو درخت‌کاری است که این مهم می‌بایست در کانون‌های ریزگرد از سوی متولیان امر مورد توجه قرار گیرد