اعتیاد رفتاری به رفتاری اجباری و وسواس گونه گفته می‌شود که فرد مبتلا نمی‌تواند انجام آن را کنترل کند و با وجود آسیب‌های که به خود و دیگران می‌زند نمی‌تواند با اراده خود از انجام آن دست بردارد. این گونه رفتارهای اعتیادی عبارتند از قمار، اعتیاد به کار و اینترنت، اعتیاد به خوردن غذا یا پرخوری یا رفتارهای پرخطر و موارد اینچنینی، اصطلاح رفتارهای اعتیادی را می‌توان درباره انواع رفتارهای مزمن و وسواس گونه که باعث می‌شود فرد مبتلا دچار اضطراب و تشویش شود اما با مصرف مواد شیمیایی مخدر همراه نیست به کار برد.

 اعتیاد در دنیای امروز از مفهوم سنتی فاصله گرفته است

محمدعلی ناجی‌نیا، روانشناس در خصوص مفهوم سنتی و امروزی اعتیاد، اظهار کرد: وقتی صحبت از اعتیاد می‌شود معمولاً ناخواسته ذهن همه افراد به سمت مواد اعتیادآور می‌رود، این تفکر تا حدودی درست است به دلیل این که حداقل در 300 سال اخیر چیزی که بیش از همه در اعتیاد وجود داشته و به آن پرداختند همان اعتیاد به انواع موادی بوده است که در انسان‌ها حالت‌هایی از وابستگی و خماری را ایجاد می‌کرد.

وی با بیان این که شاید این تفکر در مورد اعتیاد منسوخ و سنتی باشد، اضافه کرد: حقیقت این است که اعتیاد در دنیای امروز از مفهوم سنتی خود فاصله معناداری گرفته است و تنها محدود به مصرف یک دارو یا یک ماده نیست بلکه طیف وسیعی از اعتیادها را در جامعه داریم.

این روانشناس، تصریح کرد: طیف وسیعی از اعتیاد وجود دارد که افراد نسبت به آن آگاهی و اطلاع دقیقی ندارند و آن را مصداق اعتیاد محسوب نکرده و به اندازه کافی رفتارهای پیشگیرانه اتخاذ نمی‌کنند، این مسئله و ناآگاهی از این پدیده‌ها نوعی اعتیاد محسوب شده و باعث می‌شود که افراد در برابر آن ساز و کارهای پیشگیری و مقابله را ندانند و از این موارد استفاده نکنند.

وی خاطرنشان کرد: به عنوان یک روانشناس که با والدین زیادی در ارتباط هستم و با جوانان و نوجوانان بسیاری صحبت می‌کنم این موضوع را در واقعیت دیده‌ام، بسیاری از افراد در مورد اعتیاد غیر از مصرف مواد و دارو اطلاع چندانی ندارند و این اتفاق می‌تواند به افزایش آمار این سبک از اعتیاد در جامعه کمک کند.

ناجی نیا در خصوص ویژگی فرد معتاد، اظهار کرد: در دنیای روانشناسی معتاد فردی است که چند ویژگی منحصر به فرد داشته باشد، این که فرد برای مدتی در حال انجام یک عمل است و با انجام آن عمل احساس، شرایط روانی و رفتاری او تحت تأثیر قرار می‌گیرد و معمولاً احساس لذت، اعتماد به نفس و آرامش بیشتر، جدا شدن از دنیای اطراف، خواب و حرف زدن بهتری دارد.

 ویژگی رفتارهای اعتیادی

وی تصریح کرد: هر عملی که فرد با آن احساس می‌کند یک حس بهتر، هیجان مثبت‌تر و شرایط مطلوب‌تری را تجربه می‌کند اعتیاد است، مسئله دوم ولع است و فرد برای انجام آن کار و تکرار دوباره رفتار وسوسه و ولع دارد، سومین ویژگی این است که با گذر زمان شدت، میزان و فراوانی آن رفتار افزایش پیدا می‌کند.

این روانشناس، خاطرنشان کرد: چهارمین ویژگی فرد معتاد این است که این رفتار در کارکردهای اصلی او ایجاد اختلال می‌کند، مانند دانش‌آموزی که درس نمی‌خواند به دلیل این که بازی رایانه‌ای انجام داده است، خانم خانه‌داری که غذای او سوخته به دلیل این که در برنامه اینستاگرام بوده و کارمندی که سرحال نیست به دلیل این که ساعت‌ها بر روی گوشی موبایل بازی انجام داده یا موارد دیگر، همه اینها در حقیقت کارکردهای فرد دچار اختلال است.

ناجی نیا، ادامه داد: پنجمین ویژگی فرد معتاد این است که با وجود آگاهی از آسیب‌هایی که می‌بیند و با علم به این که در کارکردهای اصلی آسیب ایجاد می‌شود، همچنان اصرار دارد که آن کار را ادامه دهد. یعنی در زندگی مشترک زوج‌ها به دلایلی یکی از زوجین با نارضایتی‌های همسر مواجه می‌شود و متوجه است که کانون زندگی مشترک در حال تزلزل است اما همچنان آن رفتار را تکرار می‌کند، در این حالت می‌گوئیم رفتاری که این پنج خصلت در آن نهفته باشد یک رفتار اعتیادی است و باید مراقب بروز چنین رفتارهایی باشیم.

 لزوم شناخت مدل‌های اعتیاد رفتاری

این زوج درمانگر، تصریح کرد: بر اساس تعریف جدید که سازمان بهداشت جهانی و انجمن روانشناسی آمریکا مطرح کرده است اعتیاد در دنیای امروز دیگر مصرف مواد نیست، افرادی که با بازی‌های رایانه‌ای، گجت‌های دیجیتالی، رفیق بازی، حیوان بازی، قمار، سایت‌های شرط بندی درگیرند، معتاد و متأسفانه همه این موارد مدل‌های جدیدی از اعتیاد هستند.

این روانشناس افزود: امروز در خانه‌ها فرزندانی داریم که والدین به عنوان کادوی تولد و جایزه معدل خوب، در خیال خود یک هدیه ارزشمند مانند تبلت و گوشی تلفن همراه به آنها می‌دهند، متأسفانه امروز شاهد هستیم برخی از والدین افتخار می‌کنند به این که فرزندان هفت ساله آنها به استفاده از گوشی موبایل مسلط است و توانمندی استفاده از دیجیتال‌ها را دارد و متأسفانه امروز فرزندان دسترسی به فیلترشکن‌های قدرتمند برای استفاده از فضای مجازی و دیدن انواع فیلم‌های مستهجن اعتیادآور دارند که همه این‌ها ساختار ذهنی و روانی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و سبکی از اعتیاد رفتاری را ایجاد می‌کند.

 اعتیاد در دنیای امروز چیزی فراتر از مفهوم سنتی

وی اظهار کرد: متأسفانه والدین وقتی فرزند به خانه می‌آید لباس او را بو می‌کنند و اگر بو ندهد فکر می‌کنند او سالم است، امروزه والدینی را می‌بینم که فرزندان آنها در اتاق و در خانه است خوشحال هستند که از خانه بیرون نمی‌رود و دوستان ناباب ندارد! در حالی که آنها بی‌اطلاع هستند همان فرزند در کنار آنها در خانه و در اتاق در حال تجربه یک اعتیاد، بحران، آسیب و پدیده نگران کننده است.

این روانشناس با اشاره به این که اعتیاد در دنیای امروز چیزی فراتر از مفهوم سنتی آن است، اظهار کرد: باید والدین این موضوع را درک کنند که اعتیاد امروز چقدر می‌تواند گسترده باشد و از بازی رایانه‌ای، گوشی موبایل، اینترنت، فیلترشکن، دستبند هوشمند و هدفون سه بعدی می‌تواند شروع شود و تا اعتیادهای عمیق و استفاده‌های نامناسب از ابزارهای اینترنتی و گجت‌های هوشمند و ساختارهای مختلف اینترنتی گسترش پیدا کند. در این موارد والدین باید روشنگرانه‌تر به این مسائل نگاه کنند.